Reja: dinlararo totuvlik

“Ular bizning sohiblarimizni hurmat qilgan edilar.men ularni o‘zim ikrom qilishni xush ko‘raman”, – deb shaxsan o‘zlari ularga xizmat qilganliklari islom tarixini yorituvchi asl manbalarda zikr qilingan. 

Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ning bu baradagi bir nechta hadislarida insonning qaysi dinga mansubligidan qat'iy nazar, avvalo, uning insonligi uchun insoniylik nuqtai nazaridan hurmat  qilish lozimligi ta'kidlanadi. Jumladan: Abdurahmon Abu Laylo rivoyat qiladilar: “Sahl ibn Nanif va Qays ibn Sa'd Qodisiyada o‘tirishgan edi, yonlaridan bir mayyitning tobutini ko‘tarib o‘tdilar. Shunda ikkovlari o‘rinlaridan turishdi. Buni ko‘rganlar ulardan: “Bu mayyit zimmiylardan-ku?!”–deyishdi. Shunda ular bunday deb javob qildilar: “Bir kuni Rasululloh (s.a.v.)ning yonlaridan bir mayyitning tobutini ko‘tarib o‘tib qoldilar. Shunda u zot o‘rinlaridan turdilar. Keyin uning yahudiy ekanini aytishdi. Rasululloh (s.a.v.): “U ruh emasmi?!” – dedilar”.

Hayotdagi barcha shar'iy masalalarda ham turli din vakillari bilan yaxshi muomalada bo‘lish, ularning ziyofat va marosimlarida qatnashish, so‘ygan jonliqlarini yeyish, xatto ayollariga uylanish shar'an ruxsat berilgan amallardan hisoblanadi. Bu borada fiqhiy kitoblarimizda kerakligicha muolaja qilingan va xulosalar berilgan.

Payg‘ambar Muhammad (a.s.v.) vafotlaridan keyin ham, u Zot boshlab bergan  (diniybag‘rikenglik, dinlararo hamkorlik, o‘zaro muloqot) boshqa din vakillari bilan yaxshi muomalada bo‘lish an'anasi uzviy va izchil tarzda davom ettirildi. Masalan, Hazrati Umar (r.a.)ning davrlarida fath qilingan o‘lkadagi Iliyo ahli nasroniylariga o‘zlari so‘raganidan ham ko‘proq imkoniyatlar berganlar. Shunda nasorolar patriarxi hazrati Umar (r.a.)ga o‘sha yerning bosh kanisasida asr namozini o‘qib olishi mumkinligini bildirganida: