Режа: Демократик ислоҳотларни чуқурлаштириш ва мамлакатни модернизация қилиш

4.Давлат хизматларини кўрсатиш самарадорлигини ошириш.

Ўзбекистон Республикаси биринчи Президентининг 2005 йил 28 январда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенати қўшма мажлисидаги маърузасида белгилаб берилган жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни ислоҳ қилиш ҳамда модернизациялашнинг устувор вазифалари ва йўналишларини амалга ошириш бўйича ПҚ-24-сон қарори билан “Давлат қурилиши ва бошқаруви, қонунчилик ҳокимиятининг роли ва таъсирини кучайтириш соҳасида ислоҳотларнинг устувор йўналишларини амалга ошириш концепцияси”¹¹ тасдиқланган бўлиб, мазкур Концепцияда “Давлат хизмати тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни лойиҳасини тайёрлаш ва унда давлат хизматчиларининг ҳуқуқий мақоми, давлат хизматини ўташ тартиби ҳамда давлат хизматчиларининг жавобгарлиги ва масъулиятини ошириш бўйича чора-тадбирларни акс эттириш назарда тутилган эди.

Шу билан бирга, республикамизда давлат хизматининг айрим соҳалари ёки айрим тоифадаги давлат хизматчиларининг фаолиятини тартибга солувчи алоҳида қонун ҳужжатлари ҳам қабул қилинган бўлиб, улар жумласига “Давлат божхона хизмати тўғрисида”ги, “Давлат солиқ хизмати тўғрисида”ги, “Прокуратура тўғрисида”ги, “Судлар тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикасида депутатларнинг мақоми тўғрисида”ги, “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги, “Иш берувчининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш тўғрисида”ги ва шу каби қонунлар мажмуаси киради. Ушбу қонунларда тегишли соҳада давлат хизматини ташкил этиш принциплари, тегишли соҳадаги давлат хизматчиларининг мақоми, уларга қўйилган талаблар, жавобгарлик ва улар томонидан хизматни ўташ шартлари белгилаб қўйилган.
Бу соҳада муҳим қонунчилик ҳужжатлари сифатида Ўзбекистон Республикаси биринчи Президентининг 2003 йил 9 декабрдаги “Республика давлат бошқаруви органлари тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги ПФ-3358-сон ва 2003 йил 22 декабрдаги “Хўжалик бошқарув органлари тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги ПФ-3366-сон фармонларини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Мазкур фармонларда республика бошқарув органлари, хўжалик бошқарув органларининг тизими ва уларнинг тоифалари аниқ таснифлаб берилди.
Кўриниб турибдики, давлат хизматини ташкил этишга оид қонунчилик бугунги кунда бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда тарқоқ ривожланиб келмоқда. Уларни унификация қилишга, ягона концептуал, тизимли қонун ҳужжати қабул қилишга эҳтиёж мавжуд.
2017-2021 йилларда Ўзбекистонни янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида яна бир жамиятнинг муҳим институти “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни лойиҳасини ишлаб чиқиш, унда мазкур қонуннинг нормаларини “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги, “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги, “Ижтимоий шериклик тўғрисида”ги, “Парламент назорати тўғрисида”ги қонунларга мослаштириш, омбудсман минтақавий вакилларининг ҳуқуқий мақоми, ваколат ва мажбуриятларини белгилаш назарда тутилди.
Бу стратегик вазифаларни илгари сурилиши Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 28 декабрда қабул қилинган “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш тизимини тубдан такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармонига биноан Ўзбекистон Республикаси Президенти девони ишлар бошқармасининг Фуқаролар қабулхонаси негизида тузилган Ўзбекистон Республикаси Президентининг Халқ қабулхонаси, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрида, шунингдек ҳар бир туман ва шаҳарда (туманга бўйсунувчи шаҳарлардан ташқари) тузилган Ўзбекистон Республикаси Президентининг Халқ қабулхоналари (бундан кейин – халқ қабулхоналари) ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонаси (бундан кейин – Виртуал қабулхона) вазифалари ва ваколатларини белгиланиши билан узвий равишда боғлиқдир.
Президент фармонида уларнинг аҳоли билан тўғридан-тўғри мулоқотни ташкил этиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга қаратилган, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари (бундан буён – мурожаатлар) билан ишлашнинг сифат жиҳатидан янги ва самарали тизими фаолиятини таъминлаш, фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Президентига, Олий Мажлисга, Ўзбекистон Республикаси Президенти девонига, Ҳукуматга, давлат бошқаруви органларига, суд, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат органларига, маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, бошқа давлат ташкилотларига ва хўжалик бошқаруви органларига мурожаат қилишга оид конституциявий ҳуқуқларининг сўзсиз амалга оширилиши учун шароитлар яратиш, Халқ қабулхоналарига ва Виртуал қабулхонага келиб тушган ҳамда тегишлилиги бўйича давлат органлари ва хўжалик бошқаруви органларига юборилган мурожаатлар кўриб чиқилиши устидан тизимли мониторинг ва назоратни амалга ошириш, Халқ қабулхоналарига ва Виртуал қабулхонага келиб тушаётган мурожаатларнинг қайд этилиши, умумлаштирилиши, тизимлаштирилиши ва кўриб чиқилиши устидан назорат қилиниши бўйича ягона электрон ахборот тизимини жорий этиш ва юритиш йўли билан мурожаатлар билан ишлашда замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан кенг фойдаланиш каби вазифалар белгиланган. Шу билан бирга, “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги, “Ижтимоий шериклик тўғрисида”ги, “Парламент назорати тўғрисида”ги қонунларни қабул қилиниши билан мамлакатда парламент назоратини амалга оширишнинг ҳозирги даврга – фуқаролик жамияти ва ҳуқуқий давлатга хос бўлган даражага кўтариш долзарб вазифага айланган эди. Шунинг учун ҳам Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) юқорида қайд этилган қонунларда назапда тутилган қонунлар ижроси, уларнинг шаффофлигини таъминлаш жараёнларини парламент назорати остига олишиша қатор ваколатлар беради, фуқароларнинг ўз қонуний ҳуқуқ ва эркинликларини бузилаётганлигига доир мурожаатларини адолатли ва самарали тарзда ҳал этишга имкониятлар яратади. Парламентнинг инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоялаш ва таъминлашга доир фаолиятини олиб борадиган Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман)нинг ҳуқуқи ва мустақил институт сифатида фаолият юритиши кафолатланади.
Фикримизча, давлат ва маъмурий тузилмаларни янада чуқурроқ ислоҳ қилишга интилиш-бу давлат аппаратини модернизациялашнинг эволюцион давомидир. Унинг моҳияти давлат бошқарувининг миллий органларини тузиш босқичидан уларнинг иш фаолиятини такомиллаштириш босқичига ўтиш билан белгиланади.
Маълумки, ҳозирги даврда демократик ислоҳотларни ривожлантиришнинг янги вазифаларидан келиб чиқиб, давлат бошқаруви аппарати зиммасига ўз-ўзини такомиллаштириш борасида жиддий вазифалар юклатилган.
Давлат, ислоҳотлар ташаббуси билан чиқиш ва уларни амалга ошириш борасидаги вазифаларни бажарар экан, аста-секинлик билан умуммиллий вазифаларни амалга оширувчи, фуқаролик жамиятини қуришни ташкилий жиҳатдан таъминловчи тизимга айланиб бормокда. Шу билан бирга, бошқарув органлари фаолиятини модернизациялаш борасида ҳам амалий қадамлар ташланмоқда ва қонуний нуқтаи назардан такомиллаштирилмоқда.
Бошқарув органларини ислоҳотлаштириш марказда ва жойларда давлат ҳокимиятининг янги органларини пайдо бўлишига ва расмийлашувига ёрдам берди, давлат қурилишини концептуал таъминлаш соҳасидаги бўшлиқни тўлдиради, бизга мерос бўлиб қолган бошқарув тузилмаларининг маълум даражада ривожланиш имкониятини таъминлайди, иқтисодиётдаги айрим бошқарув органларини давлат тасарруфидан чиқариш ҳамда мулкчиликнинг нодавлат шаклларига ва амал қилиш тамойилларига асосланган ташкилотларни тузиш борасида қўшимча туртки бўлди.

1^ Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқ. Ҳалқ сўзи, 8 декабрь, 2016 йил.

2^Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга оширишнинг ташкилий чора-тадбирлари тўғрисидаги Ф-4760-сон Фармойиши. Т.: 2016 йил 17 декабрь. // http://lex.uz/docs/3121798.

3^Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2003 й., 11-12-сон, 178-модда.

4^Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. -Т.: Ўзбекистон, 2017. 93-модда. (93-модданинг биринчи қисми 8-банди Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 16 апрелдаги ЎРҚ-366-сонли Қонуни таҳририда-ЎР ҚҲТ, 2014 й., 16-сон, 176-модда).

5^См. Конституция Российской Федерации. -М.: Юрлит, 2008.

6^Тожикистон Конституцияси. -Душанбе: Ирфон, 2006.

7^“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Ижро этувчи аппарати тўғрисида” Низом. 3-банди.Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 2 майдаги 81-сон қарорига 2-илова.

8^Хутинаев И.Д. Децентрализация государственной власти как элемент теории институционализации // Социология власти. – 2005. - № 6.С.83-84.

9^Раҳмонов А. “Ўзбекистон Республикасида давлат бошқаруви”. Т., “Академия” 2006 й. Б. 25-26.

10^Йил сарҳисоби. 2017 йил-шиддатли ислоҳотлар йили. -Т.: “Адолат”, 2017. -96 б.

11^ Манба. http://www.lex.uz/acts/682776// Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 10-11-cон, 71-модда; 45-сон, 337-модда.