Reja Cho’kindi tog’ jinslarining hosil bo’lish jarayoni. 2Cho’kindi tog’ jinslarining turlari. Cho’kindi tog’ jinslariga mansub bo’lgan menerallar va konlar. Cho’kindi tog’ jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o’rni. Tayanch iboralar

Reja 
1.Cho’kindi tog’ jinslarining hosil bo’lish jarayoni. 

2Cho’kindi tog’ jinslarining turlari. 

3.Cho’kindi tog’ jinslariga mansub bo’lgan menerallar va konlar. 

4.Cho’kindi tog’ jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o’rni. 

Tayanch iboralar: cho’kindi, yotqiziq, nurash, relef, kontenintal, jins, mineral, 
hovza, orgonagen, dengiz, ko’l, muz, qatlam, mexanik, kimyoviy, organic, gil, 
qum, slyuda, kvarts, changsimon, lyoss, serg’ovak, gips, xemogen, tuf, chaqiq, 
tsement, temir, fosfat, ferrolit, qumtosh, kremniy, deatomit, aromatic. 
Cho’kindi tog’ jinslari yer yuzasining deyarli xamma yerida tarqalgan. Cho’kindi 
jinslarning paydo bo’lishi va o’zgarishi turli termodinamik, fizik va kimyoviy 
sharoitlar bilan bog’liq bo’lib, ma'lum qonuniyatga bo’ysinadi. Cho’kindi tog’ 

jinslari o‘simlik va organizm qoldiqlaridan shuningdek o’zidan oldin paydo 

bo’lgan magmati va metamorfik jinslarning yemirilishidan hosil bo’ladi. Hosil 
bo’lish sharoitiga qarab cho’kindi jinslar dengiz, ko’l, daryo, shamol, muz va 
morena yotqiziqlariga bo’linadi. 
Qurik iqlimli sharoitda hosil bo’lgan jinslar kontinental yotkiziklar deb ataladi. 
Ularning hosil bo’lishida shamol, oqar suvlar va muz suvlarining roli juda 
kattadir. Atmosfera yog’inlari ta'sirida nuragan jinslar shamol va oqar suvlar 
bilan birga oqib borib, relyefning pastkam joylarida to’planadi va cho’kindilar 
hosil qiladi. Kontinental cho’kindi jinslar hosil bo’lishi sharoitiga qarab elyuvial, 
delyuvial, prolyuvial, alyuvial va eol yotqiziqlariga bo’linadi. Suv xavzalarida 
suvda erigan mineral moddalarning cho’kishidan kimyoviy, xayvonot va o’simlik 
qoldiqlarining to’planishidan esa organogen cho’kindi jinslar hosil bo’ladi. 
Cho’kindi tog’ jinslar yer po’stining eng ustki qatlamlarini tashkil qilib, butun 
yerdagi tog’ jinslarning atiga 5% ni tashkil etadi. Shunga qaramay bu jinslar yer 
yuzasining 75% maydonini ishg’ol qilib yotadi. 
Cho’kindi tog’ jinslarining asosiy belgilaridan biri ularning qatlam-qatlam 
bo’lib asosan, gorizontal xolatda yotishidir. Ayrim qatlamlar bir-biridan rangi, 
tarkibi va xossalari bilan farq qiladi. Cho’kindi jinslar segovak bo’ladi va 
ularning tarkibida toshqotgan organik qoldiqlarni uchratish mumkin. 
Cho’kindi tog’ jinslari paydo bo’lish sharoitlariga qarab bir-biridan tubdan farq 
qilib, uchta asosiy guruxga bo’linadi: 
1.

Mexanik 
2.

Kimyoviy.

3.

Organik 

Mexanik cho’kindi tog’ jinslari. Mexanik cho’kindi tog’ jinslari magmatik 
va metamorfik jinslarning nurashi natijasida o’z joyida to’planishi yoki suv, 
muzlik, shamol ta'sirida boshqa joylarga ko’chirilib yotqizilishidan hosil bo’ladi. 
Mexanik cho’kindilar tarkibidagi qattiq zarachalarning katta-kichikligi xamda 
shakliga ko’ra yirik (dag’al), qum, chang va gil zarralarga bo’linadi. Ular oxak, 
kremniy oksidi (SiO2 ), gil singari moddalar bilan birikkan (tsementlangan) 
xolatda xam uchraydi. Dag’al bo’laklar esa qirrali va yassi shakllarga ega. 
Qumli jinslar yirik-maydaligi 2mm dan 0,05mm gacha bo’gan zarrachalardan 
tashkil topgan. Tarkibiga ko’ra qum asosan kvarts, slyuda, dala shpsti, xlorit, 
magnetit, pirit, kaltsit va boshqa minerallarning aralashmasidan iborat. 

Zarrachalarining yirik-maydaligiga ko’ra qum, yirik (2-0,5mm); urta (0,5-

0,25mm); mayda (0,25-0,1mm) va changsimon (0,1-0,05mm) xillarga bo’linadi.