Reja: Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida, fanlararo

2. Matematika metodikasining pedagogika va psixologiya, pedagogik 
texnologiya fanlari bilan aloqasi.
Boshlang‘ich sinf MO‘M pedagogika va 
yangi pedagogik texnologiya fani bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, uning 
qonuniyatlariga tayanadi. MO‘M bilan pedagogika orasida ikki tomonlama 
bog‘lanish mavjud. 
Bir tomondan, matematika metodikasi pedagogikaning umumiy nazariyasiga 
tayanadi va shu asosda shakllanadi. Bu hol matematika o’qitish masalalarini hal 
etishda metodik va nazariy yaqinlashishning bir butunligini ta’minlaydi. 
Ikkinchi tomondan, pedagogika umumiy qonuniyatlarini shakllantirishda 
xususiy metodikalar tomonidan erishilgan ma’lumotlarga tayanadi, bu uning 
hayotiyligi va aniqligini ta’minlaydi. 
Shunday qilib, pedagogika metodikalarning aniq materialidan “oziqlanadi”, 
undan pedagogik umumlashtirishda foydalaniladi va o‘z navbatida metodikalarni 
ishlab chiqishda yo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi. 
Matematika metodikasi pedagogika, psixologiya va yosh psixologiyasi bilan 
bog‘liq. Boshlang‘ich matematika metodikasi ta’limning boshqa fan metodikalari 

---

(ona tili, tabiatshunoslik, rasm, mehnat va boshqa fanlar o’qitish metodikasi) bilan 
bog‘liq. 
O’qitishda predmetlararo bog‘lanishni to‘g‘ri amalga oshirish uchun
o’qituvchi buni hisobga olishi juda muhimdir. 
Ilmiy-tadqiqot metodlari – bu qonuniy bog‘lanishlarni, munosabatlarni, 
aloqalarni o‘rnatish va ilmiy nazariyalarni tuzish maqsadida ilmiy axborotlarni 
olish usullaridir. 
Kuzatish, tajriba, maktab hujjatlari bilan tanishtirish, o’quvchilar ishlarini 
o‘rganish, suhbat va so‘rovnomalar o‘tkazish ilmiy-pedagogik tadqiqot metodlari 
jumlasiga kiradi. 
So‘nggi vaqtlarda matematik va kibernetik metodlardan, shuningdek, 
matematekani o’qitishda modellashtirish metodlaridan foydalanish qayd 
qilinmoqda. 
Matematika metodikasi ta’lim jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi uch 
savolga javob beradi: 
1. Nima uchun matematikani o‘rganish kerak? 
2. Matematikadan nimalarni o‘rganish kerak? 
3. Matematikani qanday o‘rganish kerak? 
Matematika metodikasi haqidagi tushuncha birinchi bo‘lib Shveytsariyalik 
pedagog matematik G.Pestalosining 1803-yilda yozgan “Sonni ko‘rgazmali 
o‘rganish” asarida bayon qilingan. Boshlang‘ich ta’lim haqida ulug‘ mutafakkir 
Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino va boshqalar ta’lim va tarbiya haqidagi 
hur fikrlarida boshlang‘ich ta’lim asoslarini o‘rganish muammolari haqida o‘z 
davrida ilg‘or g‘oyalarni olg‘a surganlar. 
MO‘M o‘zining tuzilish xususiyatiga ko‘ra shartli ravishda uch bo‘limga
bo‘linadi. 
1. Matematika o’qitishning umumiy metodikasi. 
Bu bo‘limda, matematika fanining maqsadi, mazmuni, metodologiyasi shakli, 
metodlari va vositalarining metodik tizimi pedagogika, psixologik qonunlari 
hamda didaktik tamoyillar asosida ochib beriladi. 
2. Matematika o’qitishning maxsus metodikasi. 
Bu bo‘limda matematika o’qitish umumiy metodikasining qonun va qoidalarini 
aniq mavzu materiallariga tatbiq qilish yo‘llari ko‘rsatiladi. 
3. Matematika o’qitishning aniq metodikasi. 
Bu bo‘lim ikki qismdan iborat: 
1.Umumiy metodikaning xususiy masalalari. 
2.Maxsus metodikaning xususiy masalalari. 
Boshlang‘ich sinflarda matematikao’qitish metodikasi butun pedagogik 
tadqiqotlarda pedagogik texnologiya, axborot texnologiyalari yutuqlarida 
qo‘llaniladigan metodlardan foydalanadi. Kuzatish metodi – odatdagi sharoitda 
kuzatish natijalarini tegishlicha qayd qilish bilan pedagogik jarayonni bevosita 
maqsadga yo‘naltirilgan holda idrok qilishdan iborat. 
Kuzatish aniq maqsadni ko‘zlagan reja asosida uzoq va yaqin vaqt oralig‘ida 
davom etadi. Kuzatish tutash yoki tanlanma bo‘lishi mumkin. 

---

Тutash kuzatishda kengroq olingan hodisa (masalan, matematika darslarida 
kichik yoshdagi o’quvchilarning bilish faoliyatlari) tanlanma kuzatishda kichik-
kichik hajmdagi hodisalar (masalan, matematika darslarida o’quvchilarning 
mustaqil ishlari) kuzatiladi. 
Tajriba – bu ham kuzatish hisoblanib, maxsus tashkil qilingan, tadqiqotchi 
tomonidan nazorat qilib turiladigan va tizimli ravishda o‘zgartirib turiladigan 
sharoitda o‘tkaziladi. 
Tajriba natijalarini tahlil qilish taqqoslash metodi bilan o‘tkaziladi.Pedagogik 
tadqiqotda suhbat metodidan ham foydalanishi mumkin. 
Тadqiqotning maqsad va vazifalarini yaqqol aniqlash, uning nazariy asoslari va 
tamoyillarini ishlab chig‘arish, ishchi faraz tuzish, boshlang‘ich sinflarda 
matematika O’qitish metodikasining shakllanishida asosiy mezonlar hisoblanadi. 
2-reja 
«Metod» atamasi yunoncha «methodos — tadqiqot yoki bilish yo'li, nazariya, 
ta’limot» so'zidan kelib chiqqan bo'lib — tadqiqot yo'li, liaqiqalga ifililisli, bilisli, 
liarakaf qilish yo'llari, kutilayotgan natijaga erishish usuli ma’nosini anglatadi. 
Metod deganda voqyelik- ni amaliy yoki nazariy o'zlashlirish usullari tushuniladi. 
Faoliyatning lurli jabhalarini o'rganishni qamrab olgani holda ilmiy bilish va uning 
usullari metodikaning asosiy yo'nalishidir. Unda ta’lim va larbiya berish usullari 
asosiy o'rinda turadi. Metod — o'qituvchi bilan o'quvchi-talabalarning ta’lim-
tarbiyadan qo'yilgan maqsadga erishishga qaratilgan tartibga solingan, 
tizimlashtirilgan faoliyatdir. 
Metod nihoyatda serqirra bo'lib, juda ko'p komponentlarni jamlaydi. Uning 
qirralariga: ta’lim-tarbiyaning maqsadi; o'qituvchi tanlagan maqsadga yetish 
usullari; o'qituvchi bilan o'quvchi- talabalarning hamkorlik qilish yo'llari; ta’lim 
maqsadini aniq o'quv materiali mazmunida ifodalash; ta’lim-tarbiya jarayonining 
(qonun, qonuniyatlar, prinsiplar) mantig'i; axborotlar manbasi; o'qituvchining 
mahorati; ta’lim-tarbiya jarayoni qatnashchilarining faolligi; o'qitish vositalari va 
usullari tizimi va boshqalarni yozish mumkin. Murakkabligi uchun ham metodni 
yagona ma’noga ega tarzda ifodalash qiyin. Shu bois metodning mazmun-
mohiyatini, sifatlarini soddalashtirilgan variantdagi ta’riflarda berishga to'g'ri 
keladi. 
O'qitish metodlarining serqirraligi, murakkab tuzilishga ega ekanligi unga turli 
jihatdan yondashuvlarda o'z ifodasin
1
topadi. P. Podlasiyning fikricha, metod-
jarayonning o'zagi, rejalashtirilgan maqsadni yakuniy natija bilan bog‘lovchi 
bo‘g‘in. Uning «Maqsad — mazmun — metodlar — shakllar - o‘qitish vositalari» 
tizimidagi roli hal qiluvchidir
1
. Pedagogik amaliyotda, an'anaga muvofiq, o‘quv - 
tarbiyaviy maqsadlarga erishish uchun qo'llanilayotgan, tartibga solingan faoliyat 
usuli metod deb tushuniladi. Bunda o‘qituvchining o‘qitish faoliyati usullari bilan 
o'quvchining o'qish faoliyatining usullari bir-biriga bog'liqligi ta’kidlanadi. 
0‘qitish metodi quyidagicha tavsiflanadi: o'qitishning maqsadi, o‘zlashtirish usuli^ 
o‘quv jarayoni qatnashchilari (o'qituvchi-; o‘quvchi, talaba)ning o‘zaro 
munosabati. Ta'lim metodlari bir tomondan, obyektiv xarakterga ega bo'lib, qaysi 
pedagog qollashidan qat’i nazar, doimiy amal qiladigan mustahkam qonun-

---

qoidalar bilan bog‘liq. Ular barcha didaktik qoidalar, qonunlarning talabi hamda 
maqsadlarning doimiy komponentlari, o'quv faoliyatining mazmuni, shaklini 
ifodalaydi. Ikkinchi tomondan, subyektiv xarakterga ega bo'lib, u pedagog shaxsi, 
o'quvchi-talabalarning o'ziga xos tomonlari, aniq sharoit bilan belgilanadi, 
Metodlarning obyektiv hamda subyektiv xarakteri haqidagi fikrlar xilma-xildir. 
Metodlarning obyektiv xarakterini butunlay inkor qilib, uni to'liq subyektiv 
xarakterga ega, shuning uchun ham takrorlanmasdir, u har bir pedagogning ijodi 
tarzida yuzaga chiqadi, degan fikr bildiruvchilardan tortib, uning tamomila aksi 
bo'lgan, tola obyektiv xarakterga ega deydiganlar ham mavjud.