Reja: Birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi uglerod atomlari

Organik birikmalarning sinflanishi
Organik birikmalarning son jihatdan juda ko‘pligi va xilma-xilligi ularni guruh va sinflarga bo‘lib o‘rganishni taqozo etadi. Organik birikmalar uglerod skeletining tuzilishi va molekulasidagi funksional guruhlarga qarab sinflanadi.
Uglerod skeletining tuzilishiga qarab organik birikmalar uch guruhga bo‘linadi:

1. 
   Ochiq zanjirli (atsiklik yoki alifatik) birikmalar
   

B u birikmalar tarmoqlanmagan (normal) va tarmoqlangan (izo tuzilishli), shuningdek, to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lishi mumkin:
CH₃–CH₂–CH₃ CH₂=CH₂ CH₃–CCH
propan izobutan etilen metilatsetilen
CH₂ =CH–CH=CH₂ CHC–CH=CH₂
1,3 – butadiyen vinilatsetilen
2. Karbosiklik (izosiklik) birikmalar molekulasida faqat uglerod atomlaridan iborat bitta yoki bir nechta halqa tutgan birikmalardir. Bular o‘z navbatida alitsiklik va aromatik birikmalarga bo‘linadi:
a) Alitsiklik birikmalar:

siklopentan siklopentadiyen-1,3 siklogeksan
b) Aromatik birikmalar:

benzol difenil naftalin
3. Geterosiklik birikmalar molekulasida uglerod va boshqa element atomlari(geteroatomlar)dan tuzilgan halqalar bor yopiq zanjirli birikmalardir:

furan pirrol piridin piperidin
Har bir guruh o‘z navbatida molekulasidagi funksional guruhlarga qarab organik birikmalarning sinflariga bo‘linadi(2-jadval).
Organik birikmalarning aksariyat reaksiyalari funksional guruhlar hisobiga boradi, ularning uglerod skeleti esa o‘zgarishga kam s
jadval
Organik birikmalarning muhim sinflari

Funksional guruh	Guruhning nomi (old qo‘shim-chada)	Sinfning nomi	Sinfning ayrim vakillari
F,Cl,Br, I	Galogen -	Galogenli hosilalar	CH3Cl (xlormetan) CH2CH-Cl (xloreten) C6H5Br (brombenzol)
OH	Gidroksi -	Spirtlar	C2H5OH(etanol)
		Fenollar	C6H5OH (fenol)
SH	Merkapto -	Merkap-tanlar	C2H5SH (etilmerkaptan, etantiol)
OR	Alkoksi -	Odiy efirlar	(C2H5)2O(dietil efir)
–N=O	Nitrozo -	Nitrozo-birikmalar	C6H5NO (nitrozobenzol)
	Nitro -	Nitrobirik-malar	CH3NO2 (nitrometan) C6H5NO2 (nitrobenzol)
–NH2	Amino -	Aminlar	C6H5NH2(anilin) C2H5NH2 (etilamin)
	Formil -	Aldegidlar	CH3CHO (atsetaldegid) C6H5CHO (benzaldegid)
	Okso - (keto-)	Ketonlar	CH3C(O)CH3 (atseton)
	Karboksi -	Karbon kislotalar	CH3COOH(sirka kislota) C6H5COOH(benzoy kislota)
	Alkok-sikarbonil -	Murakkab efirlar	CH3COOCH3(metilatsetat) C6H5COOC2H5(etilbenzoat)
	Karbomoil	Amidlar	HC(O)NH2(formamid) CH3C(O)NH2 (atsetamid)
–CN	Siano -	Nitrillar	CH3CN (atsetonitril)
–CH=CH2	Vinil - (etenil-)	Alkenlar	CH2CH2 (etilen, eten)
–CCH	Etinil -	Alkinlar	CHCH (atsetilen, etin)
	Fenil -	Aromatik uglevodorod-lar	C6H6 (benzol)

Elektron effektlar
Organik birikmalarning reaksion qobiliyati ko‘p omillarga, ayniqsa, bog‘ tabiati va molekulada atomlarning o‘zaro ta’siriga bog‘liq.
Molekulada atomlarning bir-biriga ta’siri induktiv va mezomer effektlar ko‘rinishida namoyon bo‘lishi mumkin.
Induktiv effekt. Karrali (qo‘sh va uch) bog‘lari yo‘q molekulalarda, elektromanfiyligi bilan farq qiladigan o‘rinbosarlar (atom yoki atomlar guruhi) ta’sirida elektron zichligining -bog‘ bo‘ylab siljishi induktiv effekt (I-effekt) deyiladi. Induktiv effekt -bog‘lar zanjiri orqali beriladi va o‘rinbosardan uzoqlashgani sari kamayib (so‘nib) boradi, -uglerod atomida esa uning ta’siri nisbatan kuchli bo‘ladi. O‘rinbosar -bog‘lar elektron bulutini o‘ziga tortsa, bu o‘rinbosarda elektron zaryadining bir qismiga teng qisman manfiy zaryad yig‘iladi. Uglerod atomida esa shuncha miqdorda qisman musbat zaryad hosil bo‘ladi. Qisman (yoki samarador) zaryadlar ⁺va^bilan belgilanadi.
Induktiv effekt musbat (+I) va manfiy (I) bo‘ladi. Elektromanfiyligi uglerod yoki vodorod atomlarinikidan katta bo‘lgan o‘rinbosar(1-xlorpropanda xlor), manfiy induktiv effekt (I-effekt) namoyon qiladi:
Elektronoakseptor o‘rinbosar ta’sirida elektron zichligining siljishini formulalarda to‘g‘ri ko‘rsatkich yoki samarador zaryadlar bilan ko‘rsatish mumkin:

1-xlorpropan
Bitta formulada to‘g‘ri ko‘rsatkich va samarador zaryadlarni qo‘ysa ham bo‘ladi:

Elektromanfiyligi yuqori bo‘lgan elementlar atomlari (F, Cl, Br, I, O, S),  CF₃, CCl ₃, CHCl₂, OH, NO₂, NH₂, OR, CHO, COOH,COOR, CN kabi guruhlar hamda to‘yinmagan uglevodorodlarning CHCH₂ va CCH tipidagi radikallari I-effekt namoyon qiladi.