Reja: Biosfera haqida tushuncha. V. I. Vernadskiylarning fikrlari. Biosfera ta’limoti. Biosfera qatlamlari va chegaralari. Biosferaning ekologik muammolari. Biosfera haqida tushuncha

Gidrosferada organizmlar maksimal tarqalgan. Xlor konsentratsiyasini ko’pligi tufayli mutloq tiriklik yo’q suv xavzalari planetada 1—2tani tashkil qiladi, xolos.

• Gidrosferada organizmlar maksimal tarqalgan. Xlor konsentratsiyasini ko’pligi tufayli mutloq tiriklik yo’q suv xavzalari planetada 1—2tani tashkil qiladi, xolos.
• Suv muhitini katta chuqurliklarida (600 m dan ham past) geterotrof organizmlardan ba’zi chuvalchanglar, poliplar va ayrim baliqlar uchrab, ular organik moddalar bilan oziqlanadi. Shunday qilib, biosfera atmosferaning pastki qismi, litosferaning ustki qismi va to’la gidrosferadan iboratdir.

Biosferada organizmlar yuqori harorat va bosimga (1000, bakteriyalar 12000 atmosferagacha) chidamli bo’lib, ayrim sporalar, urug’lar va mayda hayvonlar vakum xolatda ham uzoq vaqt xayotchanlikni saqlab qoladi. Bu ma’lumotlar biosferada tirik organizmlarni tarqalishi va chidamliligi turlicha ekanligini ko’rsatadi. Biosferaning cho’l, tundra zonalari, yuqori tog’arda va okeanlarni chuqur qismlarida xayot uncha xilma–xil emas, lekin, litosferaning yuza qismi xayotga boydir; dengiz va okeanlarni yuza qatlamida, dengiz chetlarida, sayoz suv xavzalarida tiriklik borligi kuzatiladi.

• Biosferada organizmlar yuqori harorat va bosimga (1000, bakteriyalar 12000 atmosferagacha) chidamli bo’lib, ayrim sporalar, urug’lar va mayda hayvonlar vakum xolatda ham uzoq vaqt xayotchanlikni saqlab qoladi. Bu ma’lumotlar biosferada tirik organizmlarni tarqalishi va chidamliligi turlicha ekanligini ko’rsatadi. Biosferaning cho’l, tundra zonalari, yuqori tog’arda va okeanlarni chuqur qismlarida xayot uncha xilma–xil emas, lekin, litosferaning yuza qismi xayotga boydir; dengiz va okeanlarni yuza qatlamida, dengiz chetlarida, sayoz suv xavzalarida tiriklik borligi kuzatiladi.

• Tuproq, suv va havo hayotning eng konsentratsiyalashgan qismidir. Biosferani tabiiy qismi ekoosfera, uni ong sferasi — noosferaga aylanishini tubandagicha izoxlash mumkin, ya’ni: 1) inson evolyusiyasining boshlanish davrida u yashash uchun biosferadan kerakli hayotiy mahsulotlar oldi, qoldiqlarini biosferaga qaytaradi, undan esa boshqa organizmlar foydalanadi. Insonning bu faoliyati uni boshqa organizmlardan ajratib turadi; 2) inson jamiyatining rivojlanishi bilan u tabiat qonunlarini inobatga olmay biosferaning turg’unligini ekologik buzishga kirishdi;

• 3) hozirgi kunda inson atrof-muhitga salbiy ta’sir qilganini tushunib yetdi va tabiat qonunlari bilan hisoblashadigan, uning imkoniyatlaridan to’g’ri foydalanadigan bo’ldi; 4) biosferadan noosferaga o’tishda inson jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi munosabatlarni aql – idrok bilan boshqarishni boshladi; 5) faqat ma’­lum maqsadlarga va aql – idrok bilan yo’naltirilgan inson faoliyatigina tabiat bilan jamiyatning uzoq vaqt garmonal rivojlanishiga olib kelishi mumkinligini angladi.

• Har qanday tirik organizm, shu jumladan inson ham biosferaning biologik elementi, lekin, tabiatning muhofazasi - faqat inson aql zakovati bilan bog’liq, chunki, uning madaniyatsizligi tufayli tabiat muhofaza qilishga muhtoj bo’lib qoldi. Tabiat o’zini o’zi buzgan emas, buzmaydi ham. Uni inson buzdi va buzmoqda. Ma’lumki, dunyo bo’yicha 100 mlrd. t xom ashyo qazib olinadi, va undan 2 mlrd. t. turli mahsulotlar olinib qolgani chiqindi sifatida biosferaga tashlanadi.

• Har bir tonna ishlab chiqarilgan mahsulotga 20-50 t chiqindi to’g’ri keladi, xattoki 20-22 g oltin olish uchun 1 t rudaga ishlov berish kerak. Turli mamlakatlar tomonidan dunyo okeaniga yiliga 6-7 mlrd. t. qattiq chiqindilar tashlanadi, gidrosfera 90-100 mln. t. neft, neft mahsulotlari, shundan 19-20 mln. t. yer usti ekosistemasiga, 60-70 mln. t atmosferaga tushadi. Shunday texnogen sabablarga ko’ra keyingi 130 yil ichida atmosferada S02 ning miqdori 0,03% dan 05% ga ortib, xarorat 1 -1,5°S ga ko’tarilgan.

• Yevropa mamlakatlaridagi sanoat va transportdan ajratishdan zaxarli gazlar yerga «yomg’ir» kislotasi sifatida tushmoqda, havoda zaharli gazlar miqdori ortgan, masalan, bir odamga 47 g oltingurgurt to’g’ri keladi. Atmosferadagi oltingugurtning 70% i Shvetsiya va 80% i esa «Norvegiya» oltingugurti sifatida Shamol bilan boshqa qo’shni davlatga tarqaladi. Yevropada hosil bo’ladigan kislotali yomg’irlarning 20% i Shimoliy Amerikadan keladi.

• Bundan 150-170 yillar avval Yevropa yerlariga atmosferadan yog’in bilan kadmiy elementi tushgan emas, lekin keyingi vaqtda gektariga 5,4-5,5 g kadmiy tushmoqda. Xozirgi kunda uning odam bezlaridagn miqdori 1900 yilga qaraganda 75-80 barobar ortgan. Yirtqich qushlarda esa 29 mkg/g yoki 132 barobar ko’paygan. Xattoki, keyingi 100 yil ichida Pomir – Oloy muzliklarida kadmiy miqdori 5-6 marta oshgan.

•