Mavzu: Kirish. “Biogeografiya” o’quv kursi, predmeti, tadqiqot ob’yekti
Reja:
1.Biogeografiya biologiya va geografiya fanlari orasidagi fan
2.Uning tarixiy rivojlanishini asosiy etaplari
3.Biogeografiyani asosiy bo’limlari: Umumiy geografiya, Botanik geografiya,
zoogeografiya
4.Biologiya faninning asosiy tushunchalari: flora, fauna, biota, o’simliklar
jamoasi, hayvonlar olami, biomlar
Tayanch so’z va iboralar: Biogeografiya, geografiya, tarixiy rivojlanish, flora, fauna, biota,
o’simliklar jamoasi,biomlar
1.Biogeografiya biologiya va geografiya fanlari orasidagi fan, uning tarixiy
rivojlanishini asosiy etaplari
Tabiat insonning birlamchi hayot manbai va yashash muhiti hisoblanadi. O`simlik va
hayvonot dunyosi tabiatda va inson hayotida katta rol o’ynaydi. Yashil o’simliklar oziqlanish
(fotosintez) jarayonida atmosferaga hayotning asosi bo’lgan kislorodni chiqaradi. Tabiatda
moddalarni davr aylanishi va tuproq hosil bo’lishi, o’simliklar va hayvonlar ishtirokisiz bo’lmaydi.
Inson o’simlik va hayvonot dunyosidan oziq-ovqat, qurilish materiallari, formatsevtika, kiyim-
kechak, ximiya va boshqa sanoat tarmoqlari uchun xilma-xil xomashyo oladi. Shuning uchun bu
biologik boyliklardan oqilona foydalanish lozim. O’simlik va hayvonot dunyosidan oqilona
foydalanish, uni qo’riqlash, boyitish va ekologik holatini yaxshilash uchun birinchidan,
o’simliklar va hayvonlarning biologik xususiyatlarini, ikkinchidan, ularning hayot kechirishini
belgilaydigan geografik qonuniyatlarni bilish kerak. Bu qonuniyatlarni bizga, biogeografiya fani
o’rgatadi.
Biogeografiya fani tabiiy hududiy komplekslarning asosiy komponentlarini o’rganishga
bag`ishlangan. Biogeografiya talabalarni tirik komponetlar bilan tanishtiradigan yagona fandir.
Bu fanni o’rganish natijasida talabalar quruqlik yozasida va okeanda tirik organizmlarni
tarqalishini belgilaydigan asosiy tarixiy va ekologik faktorlar to’g`risida tushuncha hosil qiladilar.
Shuni hisobga olish lozimki, geografiya yonalishining o’quv dasturida ekologiya faniga
alohida e'tibor beriladi. Shuning uchun biogeografiya muammolarini bayon etganda, talabalarni
asosiy ekologik faktorlar bilan chuqurroq tanishtirish va bu faktorlarni organizmlar hayotida va
yer sharida tarqalishining ta'sirini tushuntirish lozim. Biogeografiya fanini tushungan holda
o’rganish uchun, maktabda o’simliklar va hayvonlar sistemasi bo’yicha olingan bilimlar etarli deb
hisoblaniladi.
Biogeografiya floristik va faunistik geografiya to’g`risidagi ma'lumotlarni o’z ichiga oladi.
Bu fanning maqsadlaridan biri, yer shari organik dunyosining bir-butunligi, uning o’simlik va
hayvonot dunyosining tabiiy geografik muhit faktorlariga va kishilarning ta'siriga bog`liqligini
ko’rsatishdan iboratdir.
Biogeografiya fanini o’rganish jarayonida talabalarga tabiiy resurslardan oqilona
foydalanish, tabiatni qo’riqlash va kishilarning sog`ligi uchun kurashish sohasida fandan amaliy
foydalanish tushunchasi hosil bo’ladi.
Biogeografiya fani bo’yicha tayyorlanish uchun tavsiya qilingan asosiy va qo’shimcha
adabiyotlardan foydalanishda, mahalliy o’lkashunoslik muzeyining materiallari bilan ham batafsil
tanishish zarur. Bu talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Biogeografiya fanini ikki fan oralig`idagi fan, ham geografik va ham biologik fan ekanligi,
boshqa fanlar bilan aloqalari hamda tabiatdan oqilona foydalanish, uni qo’riqlash va ekologik
holatini yaxshilashda fanning ahamiyati tasvirlangan.
Biosfera, biosferada asosiy elementlarni davr aylanishida o’simliklar va hayvonot
dunyosining roli, biosferada organizmlarni xilma-xilligi, yer shari hayotida o’simliklar va
hayvonot dunyosini roli aks ettirilgan.
Organizmlarni umumiy ekologiyasining asosiy omillari, organizmlar hayotida iqlimiy,
edafik va antropogen faktorlarni ta'siri bayon etilgan.
Biotsenoz uni xarakterli xususiyatlari, biotsenozni yarusliligi, unda yashaydigan
organizmlarni o’zaro munosabatlari, biotsenoz hayotida o’simliklar va hayvonlarni roli to’g`risida
tushuncha berilgan.
Areallar ularning tiplari, uzluksiz va dizyonktiv areallar, dizyonktiv areallarni hosil bo’lish
sabablari, areallarni kattaligini belgilaydigan omillar, endemik organizmlar areallari va ularni hosil
bo’lish sharoiti, o’simlik va hayvonot dunyosini qo’riqlash masalalari yoritilgan.
Quruqlik organizmlarini xilma-xilligini asosiy ekologik va tarixiy sabablari yer sharining
floristik va faunistik oblastlari, quruqlikning xarakterli biomlari, ularni tarqalishini iqlimga
bog`liqligi, zonal, intrazonal va ekstrozonal biotsenozlar, qutb sahrosi, tundra, o’rmontundra,
o’rtacha poyasli o’rmonlari, o’rmondasht, dasht, cho’l, qattiq bargli doim yashil o’rmonlar va
butalar, savannalar va nam tropik o’rmonlarni biotsenozlari bayon etilgan
Orollar biotasini kelib chiqishi, materik o’simligi va hayvonlarini okeanlardan orollarga
o’tib olish usullari, orollar biotasini materik biotasidan farqi to’g`risida ma'lumot berilgan.
Suv muhitining asosiy ekologik faktorlari, ichki suv havzalari va okeanlarning organik
dunyosi va ularning ekologik sharoitga nisbatan moslanishi aks ettirilgan.
