daryosining Sirdaryoga qo‟yiladigan joyda (hozirgi Toshkentdan taxminan 200 km
shimoli-g‟arbda) Forob degan joyda tug‟ilgan. Forob keyinchalik O‟tror degan
nom olgan. Forobiy turkiy qabilalardan bo‟lgan oilada tug‟ilgan va boshlang‟ich
va ma‟rifat e‟tiborsiz qolgan edi. Shu sababli ko‟p olimlar arab xalifaligining
markaziy shaharlariga, masalan, Bag‟dod shahriga borib, o‟z bilimlarini oshirishga
o‟lkalaridan, jumladan O‟rta Osiyodan kelgan yirik olimlar bilan birga hamkorlik
qildi, ulardan ko‟p ilmlarni o‟rgandi. Farobiy matematika va mantik ilmiga ko‟p
qiziqdi. U turli tillarni o‟rganish bilan shug‟ullanib, arab tilini ham Bag‟dodda
o‟rgandi. Forobiy doriy (fors-tojik) yunon, suryoniy kabi ko‟p tillarni bilgan.
X asr boshlarida feodal urushlar va sinfiy kurash avj olib, Bag‟dodda
notinchlik vujudga keladi. Reaksion ruhoniylarning ta‟siri kuchayadi. Bular
natijasida Forobiyning yashash sharoiti qiyinlashadi, ahvoli og‟irlashadi.
Forobiy 941 yilda o‟sha davrning markaziy shaharlaridan bo‟lgan
Damashqqa keladi. Bu shaharda Forobiy jismoniy mehnat bilan shug‟ullanib kun
kechirishga majbur bo‟ladi.
Forobiy o‟z davrining mashhur faylasufi bo‟lib, juda ko‟p fanlar sohasida
ilmiy ish olib borgan, muciqa sohasida ajoyib talantga ega bo‟lgan, o‟z
zamonasining olimlari orasida katta hurmat va obro‟qozongan o‟tkir mutafakkir
olim hisoblanadi.
Forobiy 950 yilda hozirgi Suriyaning Damashq shahrida vafot etgan.
Jamoliddin ibn al-Kiftiy Forobiyning 72 asari nomini keltiradi. Lekin
bizning davrimizgacha Forobiyning faqat 40 ta asari yetib kelgan, xolos.
O‟zbekiston Fanlar Akademiyasining akademigi M.M.Xayrullayev Forobiy
ijodini o‟rganish sohasida bir necha manbalarda yozilishicha Forobiy Damashq
chekkasida oddiy bog‟bon bo‟lib ishlagan, u kechalari ilmiy ish bilan shug‟ullanib,
risolalar yozgan va chiroq sotib olishga puli bo‟lmay, qorovul chirog‟idan
foydalanganligini ta‟kidlaydi. Mana shunday sharoitda Forobiy 942 yilda
Bag‟dodda boshlagan eng katta asari «Fozil shahar fuqarolarining fikrlari» nomli
kttobini Damashqda yozib tamomlaydi.
Forobiy Damashqdan so‟ng Xalab, Xarron va Misr shaharlariga boradi,
ulardagi olimlar bilan tanishadi. Mashhur olim Forobiy kamtar, ilmga juda berilgan
kishi bo‟lgan. U o‟z Vatani Forobdan juda uzoqda yashasa ham o‟z ona tili-turkiy
tilni unutmagan. Umrining oxirgi kunlarigacha ona-Vatani O‟rta Osiyoni sevgan.
O‟z milliy kiyimida yurgan.
Forobiyning matematika sohasidagi ishlari.
Ko‟p yillardan beri ilmiy izlanishlar olib borayotgan M.M.Xayrullayev
o‟zining 1963 yilda yozilgan «Forobiy va uning falsafiy risolalari» kitobida,
Forobiy asarlari ro‟yxatini tuzgan, u 119 nomdan iborat, bunda olimning 8 ta asari
o‟zbek tilidagi tarjimalari bayon etilgan. Ibn Sino shunday degan edi: «Men
Aristotelning «Metafizika» asarini kitobini qirq marta o‟qib chiqdim, lekin uning
maqsadlarini tushunmadim. Kunlardan bir kun kitobfurushlar rastasiga borib
qoldim. Unda bir dallol qo‟limga muqovalangan bir kitobni tutib, uni maqtadi.
Dallol menga bu kitobni ol, narxi arzon, uch dirham, egasi pulga muhtoj dedi.
qarasam u Abu Nasr Forobiyning «Metafizika» kitobining maqsadlari haqida
yozgan asari ekan. Shunda menga kitob mazmuni ayon bo‟ldi».
Forobiy tomonidan yaratilgan asarlar boy mazmunga ega bo‟lib, ular falsafa,
tarix,
mantiq,
astronomiya,
matematika,
medisina,
jamiyatshunoslik,
qonunshunoslik, lug‟atshunoslik, fizik, ximiya, adabiyot fanlariga doir bilimlarni
o‟z ichiga oladi. Bu asarlar orasida «Imlarning klassifikasiyasi va ta‟rifi haqida
kitob», «Hikmatning hulosalari», «Falsafa tushunchasining manosi haqida so‟z»,
«Tabiiy garmoniyalar kitobi», «Katta muciqa kitobi», «Fazilatli xulqlar»,
«Shaharni boshqarish», «Astronomiya bo‟yicha izohlar», «Hajm va miqdor haqida
kitob», «Fazo geometriyasiga kirish haqida qisqacha kitob» va boshqalar bor.
Do'stlaringiz bilan baham: