Reja: Axborot tizimi haqida umumiy tushuncha. Axborot tizimining dasturiy ta`minoti

Reja:
1. Axborot tizimi haqida umumiy tushuncha.
2. Axborot tizimining dasturiy ta`minoti.
3. Avtomatlashtirilgan axborot tizimining tasniflanishi.
4. Tashkilotni boshqarishning avtomat-lashtirilgan axborot tizimlari

Axborot texnologiyasi - axborotni to`plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar;

Axborot tizimi - axborotni to`plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalari.
ATlarni keng ma`noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, ta`lim sohasida, sog`liqni saqlash sohasida, harbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga ajratish mumkin.
ATlarni keng ma`noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, ta`lim sohasida, sog`liqni saqlash sohasida, harbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga ajratish mumkin.
Axborot tizimi - boshqarish funksiyasini amalga oshirish uchun xodimlarni turli xil axborotlar bilan ta`minlovchi ob`yekt haqidagi axborotlarni yig`ish, qayta ishlash, uzatish va saqlash bo`yicha ma`lumotlar va kommunikatsiyaviy tizimni o`zida namoyon etadi.
Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiy ob`yektni boshqarish tizimidagi tutgan o`rnini aniqlab olish lozim. Bu ob`yekt moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish bilan bog`liqdir.
Axborot tizimi quyidagi xususiyatlariga ko`ra belgilanadi:
Axborot tizimi quyidagi xususiyatlariga ko`ra belgilanadi:
a) har qanday axborot tizimi tahlil qilinishi, tizim tuzilishining umumiy tamoyillari asosida qurilishi va boshqarilishi mumkin;
b) axborot tizimi dinamik va rivojlanuvchandir;
v) axborot tizimini tuzishda tizimli yondoshuvdan foydalanish zarur;
g) axborot tizimining chiqarish mahsuloti asosida qarorlar qabul qilinadi;
d) axborot tizimida axborotni qayta ishlashning "inson-kompyuter" tizimi sifatida qabul qilish lozim.
Avtomatlashtirilgan axborot tizimiga quyidagilar kiradi: odam (xodim), texnik vositalar, axborot va dasturiy ta`minot. Ular birgalikda boshqaruv usullari uchun ma`lumotlarni qayta ishlaydi (1-rasm).
Avtomatlashtirilgan axborot tizimiga quyidagilar kiradi: odam (xodim), texnik vositalar, axborot va dasturiy ta`minot. Ular birgalikda boshqaruv usullari uchun ma`lumotlarni qayta ishlaydi (1-rasm).
1- rasm. Axborot tizimining namunaviy tarkibi
Ixtiyoriy axborot tizimida uning ishlash jarayonini quyidagi tasvirda ko`rsatamiz. Asosiy ishlar 4 ta blokdan iborat: dastlabki ma`lumotni kiritish, unga ishlov berish, natijaviy ma`lumotni iste`molchilarga yoki boshqa AT ga uzatish, teskari aloqani ta`minlash, ya`ni natijani tahlil qilib dastlabki ma`lumotlarni xodimlar yoki boshqa AT tomonidan tuzatish (2-rasm).
Ixtiyoriy axborot tizimida uning ishlash jarayonini quyidagi tasvirda ko`rsatamiz. Asosiy ishlar 4 ta blokdan iborat: dastlabki ma`lumotni kiritish, unga ishlov berish, natijaviy ma`lumotni iste`molchilarga yoki boshqa AT ga uzatish, teskari aloqani ta`minlash, ya`ni natijani tahlil qilib dastlabki ma`lumotlarni xodimlar yoki boshqa AT tomonidan tuzatish (2-rasm).
Axborotni kritish
Axborotga ishlov berish
Axborotni chiqarish
Axborot tizimidagi uchta jarayonlar tashkilotga qarorlar qabul qilish, boshqarish, muammolarni tahlil qilish va yangi mahsulotlar va xizmatlarni yaratish uchun zarur bo`lgan axborotlarni yaratadilar - bu kiritish, ishlab chiqish va chiqarishdir. Kiritish jarayonida tashkilot ichki yoki tashqi muhitdan tekshirilmagan ma`lumotlar qayd qilinadilar yoki yig`iladilar. Ichki axborotlar korxonada ishlab chiqarishni borishi, rejani bajarilishi, sexlar, uchastkalar, xizmatlarning ishlari, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotilishi haqidagi ma`lumotlarni aks ettiradilar. Axborot tizimi oraliq, ma`lumotnomaviy va yakuniy natijalarni saqlanishini amalga oshiradi. Yuqorida sanab o`tilgan jarayonlarni amalga oshirish uchun belgilangan resurslar zarurdir. Bunday resurslar ma`lumotlar, xodimlar, axborot texnologiyalari va foydalanuvchiga yo`riqnomalardan iboratdir.
Axborot tizimidagi uchta jarayonlar tashkilotga qarorlar qabul qilish, boshqarish, muammolarni tahlil qilish va yangi mahsulotlar va xizmatlarni yaratish uchun zarur bo`lgan axborotlarni yaratadilar - bu kiritish, ishlab chiqish va chiqarishdir. Kiritish jarayonida tashkilot ichki yoki tashqi muhitdan tekshirilmagan ma`lumotlar qayd qilinadilar yoki yig`iladilar. Ichki axborotlar korxonada ishlab chiqarishni borishi, rejani bajarilishi, sexlar, uchastkalar, xizmatlarning ishlari, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotilishi haqidagi ma`lumotlarni aks ettiradilar. Axborot tizimi oraliq, ma`lumotnomaviy va yakuniy natijalarni saqlanishini amalga oshiradi. Yuqorida sanab o`tilgan jarayonlarni amalga oshirish uchun belgilangan resurslar zarurdir. Bunday resurslar ma`lumotlar, xodimlar, axborot texnologiyalari va foydalanuvchiga yo`riqnomalardan iboratdir.
2. Axborot tizimining dasturiy ta`minoti
Axborot tizimining dasturiy ta`minoti deganda, kompyuter texnikasi vositalari bilan ma`lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan foydalanish uchun dasturiy va hujjatli vositalarni jamlash tushuniladi.
Dasturiy ta`minotni bajaradigan funksiyalariga bog`liq holda uchta sinfga ajratish mumkin: tizimli dasturiy ta`minot, tadbiqiy dasturiy ta`minot va dasturlash tizimlari (3-rasm).
Avtomatlashtirilgan axborot tizimining tasniflanishi
Avtomatlashtirilgan axborot tizimi (AAT) - axborotlar, axborotlarni ishlab chiqishda qo`llaniladigan iqtisodiy-matematik usullar va modellar hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishga mo`ljallangan texnik, dasturiy, texnologik vositalar va mutaxassislarning majmuidir.
AATning tashkil qilinishi iqtisodiy ob`yektning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda ko`maklashadi va boshqaruv sifatini ta`minlaydi. Korxona, firma va barcha sohalarning ish rejalarini muvofiqlashtirishda tezkor qarorlarni ishlab chiqish, moddiy va moliyaviy resurslar bilan aniq harakat qilish orqali AATning eng katta samaradorligiga erishiladi. Shu bois ham AATlarining faoliyat yuritish sharoitlarida boshqaruv jarayonlari ob`yektning o`ziga xos tarkibiy-dinamik xususiyatlarini ko`proq yoki kamroq adekvat aks ettiruvchi iqtisodiy-tashkiliy modellarga asoslanadi.
AATning tashkil qilinishi iqtisodiy ob`yektning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda ko`maklashadi va boshqaruv sifatini ta`minlaydi. Korxona, firma va barcha sohalarning ish rejalarini muvofiqlashtirishda tezkor qarorlarni ishlab chiqish, moddiy va moliyaviy resurslar bilan aniq harakat qilish orqali AATning eng katta samaradorligiga erishiladi. Shu bois ham AATlarining faoliyat yuritish sharoitlarida boshqaruv jarayonlari ob`yektning o`ziga xos tarkibiy-dinamik xususiyatlarini ko`proq yoki kamroq adekvat aks ettiruvchi iqtisodiy-tashkiliy modellarga asoslanadi.
Avtomatlashtirish darajasiga ko`ra avtomatlashtirilgan, avtomatik va noavtomat-lashtirilgan (an`anaviy) boshqarish tizimlari o`zaro farqlanadi.
Avtomatlashtirish darajasiga ko`ra avtomatlashtirilgan, avtomatik va noavtomat-lashtirilgan (an`anaviy) boshqarish tizimlari o`zaro farqlanadi.
Avtomatlashtirilgan tizimlar kishilar bo`g`inini (operatorlar, ma`muriy apparat) o`zining organik tarkibiy qismiga kiritadi.
Avtomatik tizimlar esa yig`ish va sozlashdan so`ng inson ishtirokisiz (proflaktik nazorat va ta`mirlashni hisobga olmasa) prinsip jihatdan ishlashi mumkin va ularni ko`proq texnologiyalarni boshqarishda qo`llashadi, garchi bu o`rinda avtomatlashtirilgan tizimlar afzal ko`rilsa ham.
AAT turli-tuman alomatlari bo`yicha guruhlarga ajratiladi:
AAT turli-tuman alomatlari bo`yicha guruhlarga ajratiladi:
- texnologik jarayonlarni boshqarishning AAT - bu texnologik qurilmalar, dastgohlar, avtomatik liniyalarni boshqarishni ta`minlovchi «inson-mashina» tizimlaridir;
- tashkiliy-texnologik jarayonlarni boshqarishning AAT – bu texnologik jarayonlarni boshqarishning AAT va korxonalarni boshqarishning AATini birlashtiruvchi ko`p darajali tizimdan iborat;
- tashkiliy boshqaruvning AAT - bu iqtisodiyotni boshqarishning barcha bosqichida amalga oshiriladigan, ishlab chiqarish, xo`jalik, ijtimoiy-iqtisodiy, vazifaviy jarayonlar ob`yekti bo`lib xizmat qiladi;
xususan:
xususan:
a) bank ATT;
b) fond bozori AAT;
v) moliya AAT;
g) sug`urta AAT;
d) bojxona xizmati AAT;
e) statistika AAT;
j) marketing AAT;
z) buxgalteriya AAT;
i) sanoat korxonalari va tashkilotlari AAT va boshqalar.
Boshqaruv ja­rayonlarining turlari bo`yicha AAT quyidagilarga bo`linadi: o`qituvchi AATlari ta`lim tizimida mutaxassislarni tayyorlashda, turli soha xodimlarini qayta tayyorlashda va malakalarini oshirishda keng tarqalgan.
Boshqaruv ja­rayonlarining turlari bo`yicha AAT quyidagilarga bo`linadi: o`qituvchi AATlari ta`lim tizimida mutaxassislarni tayyorlashda, turli soha xodimlarini qayta tayyorlashda va malakalarini oshirishda keng tarqalgan.
Faoliyat ko`rsatish sohasi bo`yicha axborot tizimlari quyidagi yo`nalishlarga ajratiladi: sanoat, transport, aloqa, qishloq xo`jaligi va hokazolar.
Tashkilotni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimiTashkilotni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimi
Tashkilotni boshqarishning avtomatlashti-rilgan axborot tizimi - tashkilotning maqsadidan kelib chiqadigan talablarga muvofiq axborotlarni yig`ish, qayta ishlash, taqsimlash, taqdim etish uchun mo`ljallangan standart protseduralar, xodimlar, dasturiy vositalar, asbob-uskuna, ma`lumotlarning o`zaro bog`langan majmuidir. Konseptual nuqtai nazardan qaraganda, axborot tizimi - bu operatsiyani bajaruvchi tizim va boshqaruvchi tizim o`rtasidagi vositachi sanaladi.
Axborot tizimining funksional modeldan ko`rinib turibdiki, axborot tizimining sohasi axborot ob`yektlari majmuidan iborat axborot makonini ifodalaydi. Umuman olganda axborot makoni bir xilda emas, chunki unda axborotlarning yuzaga kelishi, tashkil etilishi va joylashtirilishi jihatidan farqlanuvchi axborot ob`yektlarini o`zida saqlaydi.
Axborot tizimining funksional modeldan ko`rinib turibdiki, axborot tizimining sohasi axborot ob`yektlari majmuidan iborat axborot makonini ifodalaydi. Umuman olganda axborot makoni bir xilda emas, chunki unda axborotlarning yuzaga kelishi, tashkil etilishi va joylashtirilishi jihatidan farqlanuvchi axborot ob`yektlarini o`zida saqlaydi.
Tizim orqali barcha axborotlarning yuzaga kelishini quyidagi asosiy protseduralarga ajratish mumkin: saqlash, qidirish, qayta ishlash, kiritish va chiqarish. Birinchi uchtasi ichki bosqich sanaladi, to`rtinchi va beshinchilari esa mazkur tizim bilan axborot manbai va tashqi muhit o`rtasidagi aloqani ta`minlaydi.
Axborot muhiti o`zaro bog`langan uchta tarkibiy qismni o`z ichiga oladi. Bular: foydalanuvchining axborot tuzilmasi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, boshqaruvning ishtirok etuvchi ob`yektlari.
Axborot muhiti o`zaro bog`langan uchta tarkibiy qismni o`z ichiga oladi. Bular: foydalanuvchining axborot tuzilmasi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, boshqaruvning ishtirok etuvchi ob`yektlari.
Axborot infratuzilmasi axborotlarni o`z maqsadlariga erishish uchun foydalanadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari foydalanuvchilarni zarur texnologiyalar bilan ta`minlash vositasi sanaladi.
Axborot infratuzilmasi doirasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari foydalanuvchilari ham o`zaro harakatlanuvchi o`ziga xos muhit sifatida ko`rib chiqiladi.

Avtomatlashtirilgan axborot tizimining qismlari

ta`minlovchi

funksional

Ta`min-lovchi qismning ta’minotlari
Axbo-rot

texnik
matematik

dasturiy
tashkiliy
huquqiy
uslubiy

Ergo-nomik

Psixo-logik
Lingvi-nistik