Reja: 1,ekvator nima?

Ekvator,meridian va parallel chiziqlar.
Reja:
1,ekvator nima?
2 meridian nima?
3 parallel va meridianlar shakli.
Kirish.
Tabiatshunoslik darslarida tabiatdagi biror hodisa yoki voqea, eng katta kashfiyotlar tarixi, olimlarning (biografiyasi) hayot faoliyati kishilarning o’simlik va hayvonot dunyosini o’zlashtirish hamda qayta tiklash bilan bog’liq bo’lgan ijodiy faoliyati to’g’risida gap boiganda qo’llaniladi. Qator hollarda o’qituvchining darsdagi hikoyasi o’zining sujet yo’nalishi va obrazliligi bilan murakkab bo’lmagan ilmiy asarlarga yaqinlashib ketadi. O’qituvchi materialni aytib berish yo’li bilan o’quvchilar ongida yorqin manzara qoldirish, ezgu tuyg’ularni uyg’otish, murakkab fikrni to’la mantiqiy rivojlantirish uchun ular oldiga savollar qo’yadi.
Boshlang’ich sinflarda jismlar, narsalar, hodisalarga oid tasav-vurlarni vujudga keltirish uchun natural va tasviriy ko’r-gazmalilikdan keng foydalanilsa, yuqori sinflarda tasviriy va simvolik (timsol) ko’rgazmalardan foydalaniladi, chunki bola rivoj-lanishining dastlabki bosqichlarida mavhum materialni faqat aniq ko’rsatmali material orqali o’zlashtirishga qobiliyatli bo’ladi. o’quv kino va diafilmlarni ko’rsatish ham ta'limning Ko’rgazmalilik usuliga kiradi. Bolalar filmni ko’rish orqali filmda ko’tarilgan savollarga javob topishlari lozim.
Asosiy qism.
Kun bilan tun uzunligini o’zgarib borishi ustidagi kuzatuvlar bilan bir qatorda Quyoshning Yer yuzasiga nisbatan holati, haroratning o’zgarishi ham kuzatib boriladi. o’quvchilar jonsiz tabiatning mana shu hodisalari o’rtasidagi bog’lanishni va o’simliklar bilan hayvonlar hayotida ro’y beradigan o’zgarishlarning shu hodisalarga bog’liqligini tezda payqab oladilar. Jonli va jonsiz tabiatdagi mavsumiy o’zgarishlarni kuzatib borish natijasida o’quv yili oxiriga kelib, o’quvchilarda jonajon o’lka tabiatining bir butunligi haqida yaxlit tushuncha hosil bo’lishi kerak. Kuzatuvlar maqsadini bolalar o’quv yilining boshidayoq anglab oladigan bo’lsa, ish qiziqarli mashg’ulot tusini oladi. Mazkur ishni o’quvchilar diqqat bilan, juda aniq bajaradigan, hatto unga ijod elementlarini kiritib boradigan bo’lishlariga erishmoq zarur.
O’quvchilar bilim oladigan manbalar;
O’quvchilar faoliyatining xarakteri;
d) o’qitish jarayonida o’quvchilar faoliyatining xarakteri.
Bu uch belgi o’igatish va o’rganishni bir butun jarayon sifatida tushunishdan kelib chiqadi. Bunda o’qituvchining (o’rga-tuvchining) va o’quvchining (o’rganuvchining) faoliyatlari o’zaro bog’langan va taqozo qilingan, bilim manbalari esa o’qituvchining faoliyati bilan o’zaro chambarchas bog’lanishda bo’ladi.
Darsda o’qituvchi turli ta'lim metodlaridan foydalanadi. o’qitish uslublarini tanlashda bir qator omillar: yordamchi maktabning hozirgi bosqichdagi taraqqiyoti, o’quv fani, o’iganiladigan mate-rialning mazmuni, o’quvchilarning o’quv materialini egallashga tayyoigarlik darajasi katta ahamiyatga ega.
Tabiatshunoslik darslarida tabiatdagi biror hodisa yoki voqea, eng katta kashfiyotlar tarixi, olimlarning (biografiyasi) hayot faoliyati kishilarning o’simlik va hayvonot dunyosini o’zlashtirish hamda qayta tiklash bilan bog’liq bo’lgan ijodiy faoliyati to’g’risida gap boiganda qo’llaniladi. Qator hollarda o’qituvchining darsdagi hikoyasi o’zining sujet yo’nalishi va obrazliligi bilan murakkab bo’lmagan ilmiy asarlarga yaqinlashib ketadi. O’qituvchi materialni aytib berish yo’li bilan o’quvchilar ongida yorqin manzara qoldirish, ezgu tuyg’ularni uyg’otish, murakkab fikrni to’la mantiqiy rivojlantirish uchun ular oldiga savollar qo’yadi.
Boshlang’ich sinflarda jismlar, narsalar, hodisalarga oid tasav-vurlarni vujudga keltirish uchun natural va tasviriy ko’r-gazmalilikdan keng foydalanilsa, yuqori sinflarda tasviriy va simvolik (timsol) ko’rgazmalardan foydalaniladi, chunki bola rivoj-lanishining dastlabki bosqichlarida mavhum materialni faqat aniq ko’rsatmali material orqali o’zlashtirishga qobiliyatli bo’ladi. o’quv kino va diafilmlarni ko’rsatish ham ta'limning Ko’rgazmalilik usuliga kiradi. Bolalar filmni ko’rish orqali filmda ko’tarilgan savollarga javob topishlari lozim.
1969- yilda tabiatshunoslik 2- va 3- sinflarda mustaqil predmet sifatida o’qitila boshlandi va faqat 1- sinfda tabiatshunoslik materialidan o’qish va nutqni rivojlantirish darslarida foydalanildi.
Umumta'lim va hunar maktablarini isloh qilishning asosiy yo’nalishlari munosabati bilan tabiatshunoslikni o’qitish masalalari yangicha hal qilindi. 1986- yildan e'tiboran bolalar 6 yoshdan boshlab o’qitila boshlandi, maktabda o’qitish muddati esa 11 yilgacha uzaytirildi. Bu isloh 1-2- sinflarda “Atrof olam bilan tanishtirish” nomli yangi o’quv predmetini o’qitish imkoniyatini berdi, u 3 – 4 - sinflarda “Tabiatshunoslik” fani sifatida o’tila boshlandi.
1- va 2- sinf kursining mazmuni “Bizning uy va jonajon tabiat”, “Bizning maktab va jonajon tabiat”, “Jonajon mam-lakat” mavzularida ochib beriladi. Bu mavzular asta-sekin yaqindan uzoqqa borish bilan atrofimizdagi olam to’g’risidagi tasavvurlarni to’plash, boyitish va tizimlashtirishga imkon beradi.
“Atrof olam bilan tanishtirish” predmeti boshlang’ich maktabning boshqa predmetlari bilan chambarchas bog’liqdir. Tabiat va jamiyat hayotini, odamlar mehnatini kuzatish ona tili, mehnat ta'limi, tasviriy faoliyat, matematika kabi predmetlarning o’quv materialini yaxshiroq tushunib olishga yordam beradi. Bu dasrlarda, atrof olam bilan tanishtirish bo’yicha mashg’ulotlarda tabiat to’g’risida o’quvchilar oladigan tasavvurlar kengaytiriladi va boyitiladi.
Bizning sayyoramiz bo’lgan Yer yulduzlar, sayyoralar, astYeroidlar, komеtalar va boshqalar kabi osmon jismlaridan biridir. Yer boshqa qator sayyoralar kabi Quyosh atrofida aylanadi va Quyosh tizimidagi osmon jismlari qatoriga kiradi. Quyosh esa galaktikamizning yulduzlaridan biri hisoblanadi va atrofidagi sayyoralar, astYeriodlar, yo’ldoshlar, komеtalar bilan bir tizim bo’lib Galaktika bilan birga harakat qiladi. Galaktikamiz esa mеtagalaktika tarkibiga kiradi. Mеtagalaktika esa olam tarkibiga kiradi.
Quyosh tizimidagi sayyoralar ikki guruhga bo’linadi: a) Yer guruhidagi sayyoralar (MYerkuriy, VеnYera, Yer, Mars); b) ulkan sayyoralar (YupitYer, Saturn, Uran, Nеptun, Pluton).
Merkuriy. Quyoshga eng yaqin va eng kichik sayyora. MYerkuriyning og’irligi Yernikidan 20 barobar kam. U Quyoshga yaqinligi tufayli Quyosh tomonidan kuchli tortiladi. MYerkuriy Quyosh atrofida 88 Yer sutkasi davomida bir marta aylanib chiqadi, ammo o’z o’qi atrofida juda sеkin aylanadi. Shu tufayli uning bir tomoni uzoq vaqt Quyosh tomonidan kuchli qizdirilsa, bir tomoni uzoq vaqt mobaynida kuchli soviydi. Shuning uchun yoritilib turgan qismida harorat Q4200S, qorongi tomonida esa – 2400S, oqibatda sutkalik xaroratlar farqi juda katta bo’lgani uchun kuchli nurash jarayoni ro’y beradi. MYerkuriy massasining va og’irlik kuchining kamligi tufayli uning ichki qismidan chiqayotgan gazlar tеzda fazoga uchib kеtadi. MYerkuriy atmosferasida azot, is gazi, atomar vodorod, argon va nеon borligi aniklangan.
Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi natijasida 2 ta doimiy nuqta – qutblar hosil bo’ladi. Bu hol sharda koordinatalar to’rini yaratishga, ya'ni mYeridianlar, parallеllar va ekvatorni o’tkazishga imkon beradi. Qutblarni tutashtiruvchi chiziqlar meridianlar dеb ataladi. Meridian tеkisligi gorizont tеkisligiga tik bo’ladi. Bu ikkala tеkislik kеsishgan chiziq, tush chizig’i dеyiladi. Bosh mYeridiandan bYerilgan nuqtagacha bo’lgan daraja hisobidagi masofa gеografik uzunlik dеb ataladi. Ekvatordan bYerilgan nuqtagacha bo’lgan mYeridian yoyining uzunligi gеografik kеnglik dеb ataladi;
-Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi asosiy vaqt birligi bo’lgan sutkani hosil qiladi.
Yer va Oy umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishadi. Yer Quyosh bilan birga Galaktika markazi atrofida aylanadi. 200 mln. yilda ular Galaktika markazini bir marta aylanib chiqishadi. Buni Galaktika yili dеb atashadi.
Yer va Oy umumiy og’irlik markazi atrofida shunday aylanishadiki, ularning har biridagi hoxlagan nuqta bir xil orbita hosil qiladi. Dеmak, har bir nuqtada gеografik kеnglikka bog’liq bo’lmagan bir xil markazdan qochma kuch vujudga kеladi. Yerning har bir nuqtasiga markazdan qochma kuchdan tashqari Oy tomonga yo’nalgan tortishish kuchi ham ta'sir qiladi.
Ekvator- yerning markazidan òtuvchi tekslik bilan yer safhining kesma shizziģi. Uning aylanish òqiga perepenfikulyar.Uning uzunligi taxminan 40,075 km ga teng.
Ekvator yef sharining shimoliy va janubiy yarim sharlariga ajratadi.
Yer yuzidagi ikkala qutbni, eng qisqa yòl bilan boģlaydigan chizziq meridian deb ataladi.
Nima uchun asosiy meridian grinvich drb ataladi?
Chunki Angilyada Grinvich shahrida joylashgan astronomik rasadhonadan òtgan meridianbodblangich, nol yoki Vrinvich deb atala bosbladi.
Agar biz Grinvich meridianning sharqidan 180 gradusda meridian òtadigan bòlsak, u holda biz sharqiy yarim sharda bòlamiz.Agar aksincha Grinvich meridianidan Ģarbda bòlsa, unda 180 meridianga qadar biz ģarbiy yarim sharqda bòlamiz.
Ekvator-bu kenglik mos yozuvlar chizziģi, shuning uchun uning kengligi o kenglikdir.Ekvator markazda ishlaydi va diometri, radiusi bòyicha eng katta parallel.
Parallellar va meridianlarning shakli globusda har xil, chunki globus sharning shakliga ega- xuddi yerning òzi kabi.
Ģarbdan sharqga qarab òtgan chizziqlar parallel deuiladi.

Oddiy maktab globuslarida qit'alar konturlarida, daryolar tarmog'i tuzilishida, tog' tizmalarida va hokazolarda mayda detallarni tasvirlab bo'lmaydi.Ko'pgina davlatlar (masalan, Daniya, Belgiya, Portugaliya) bunday mayda figuralar bilan tasvirlangan. Ularda bitta doira uchun joy zo'rg'a etarli - poytaxt ramzi. Shuning uchun geografik xaritalar tuziladi, ularda yer yuzasining bir qismi globusnikidan kattaroq masshtabda tasvirlanadi.

Agar siz globusga qarasangiz, unda juda ko'p nozik chiziqlarni ko'rishingiz mumkin. Ba'zilari Shimoliy qutbdan janubga yuqoridan pastgacha yuguradi va meridianlar deb ataladi. Globus va xaritalarda ular shimol va janubiy yo'nalishlarni ko'rsatadi. Meridianlarga perpendikulyar bo'lgan boshqa chiziqlar yer sharini o'rab turganga o'xshaydi. Bular parallel. Xaritalar va globusda ular g'arb va sharqqa yo'nalishni aniqlaydilar. Parallellar uzunligi teng emas. Eng uzun parallel ekvator, eng qisqasi qutblar yaqinida joylashgan.

1-2. Meridian va parallellar globus va xaritadagi odatiy chiziqlardir. 3. Darajali tarmoq. 4. Meridian bo'ylab "shimol - janub" yo'nalishlarini aniqlash. 5. "G'arbiy - sharq" yo'nalishlarini parallel ravishda aniqlash.

Parallellar ham, meridianlar ham shartli chiziqlardir. Ular geografik ob'ektlarning joylashishini geografik koordinatalar bo'yicha aniqlash uchun kerak.

Savol va topshiriqlar

Globus nima?
U kartadan qanday farq qiladi? Paragraf matnidan savolga javobni toping: globusning geografik xaritadan asosiy ustunligi nimada?
Globus va xaritada masshtab nima maqsadda ko'rsatilgan?
Parallellar va meridianlar nima uchun?
“navigatsiya” so‘zining geografik ma’nosini tushuntiring.
Siz hech o'ylab ko'rganmisiz, qaysi geografik ob'ekt boshqa yarim sharda sizning shahringiz joylashgan joyga diametral qarama-qarshi joyda joylashgan? Uni globusdan toping va rejaga muvofiq tasvirlab bering:
u aslida nima; qanday ataladi;
qayerda joylashgan: qaysi iqlim va vaqt zonalarida joylashgani, mahallada qanday geografik ob'ektlar bor.
Meridian- eng qisqa chiziq, shartli ravishda Yer yuzasi bo'ylab bir qutbdan ikkinchisiga chizilgan.

Meridian(lot. Meridianus — kunduzi) — Yer yuzasining qaysidir nuqtasi va Yerning aylanish oʻqi orqali oʻtkazilgan tekislik bilan Yer yuzasining kesma chizigʻi. Zamonaviy tizimda Grinvich boshlang'ich (nol) meridian sifatida qabul qilinadi.

Meridianlar - erning aylanish o'qi orqali va shunga mos ravishda uning ikkala qutbidan o'tadigan tekisliklar bo'yicha er yuzasini kesish chiziqlari. Barcha meridianlar bir xil uzunlikdagi yarim doira deb hisoblanadi. 1 ° meridianning uzunligi o'rtacha 111,1 km.
Meridianlarni yer yuzasining istalgan nuqtasi orqali o'tkazish mumkin va ularning barchasi qutblarda kesishadi. Meridianlar shimoldan janubga yo'naltirilgan. Barcha meridianlarning uzunligi bir xil va 20 000 km. Mahalliy meridianning yo'nalishi tushda har qanday ob'ektning soyasi bilan aniqlanishi mumkin. Shimoliy yarim sharda soyaning oxiri har doim shimolga, janubiy yarimsharda - janubga yo'nalishni ko'rsatadi. Globusda meridianlar yarim doira shaklida, yarim sharlar xaritasida o'rta meridianlar to'g'ri, qolganlari yoylardir.
Yarim sharlar ham aqliy jihatdan ekvator tekisligiga parallel bo'lgan ko'plab tekisliklar bilan ajralib turadi. Ularning ellipsoid yuzasi bilan kesishish chiziqlari deyiladi parallellar. Ularning barchasi sayyoraning aylanish o'qiga perpendikulyar. Siz xaritada va globusda xohlaganingizcha ko'p parallel chizishingiz mumkin, lekin odatda ular 10-20 0 intervalli o'quv xaritalarida chiziladi. Parallellar har doim g'arbdan sharqqa yo'naltirilgan. Parallellarning aylanasi ekvatordan qutblarga 40000 dan 0 km gacha kamayadi. Globusdagi parallellarning shakli aylana, yarim sharlar xaritasida ekvator to'g'ri chiziq, qolgan parallellar esa yoylardir.

Parallellar- bu ekvatorga parallel ravishda yer yuzasida shartli ravishda chizilgan chiziqlar.

Parallellar- ekvatorga parallel chiziqlar g'arbdan sharqqa yo'naltirilgan. Ularning uzunligi ekvatordan qutblarga qisqaradi.

Parallellar- ekvator tekisligiga parallel bo'lgan (eng uzun parallel) tekisliklar bo'yicha globus yuzasining kesma chiziqlari.

Geografik uzunlik- berilgan nuqtadan o'tuvchi boshlang'ich meridiandan meridiangacha bo'lgan parallel yoyning gradusdagi qiymati. Boshlang'ich (nol) meridian uchun xalqaro shartnomaga ko'ra, meridian o'tadi Grinvich rasadxonasi chekka hududlarda London... Undan sharqda uzunlik sharqqa, g'arbga g'arbga. Bosh meridian va 180 ° meridian Yerni Sharqiy va G'arbiy yarim sharlarga ajratadi. Uzunlik 0 dan 180 ° gacha. Bitta meridianda yotgan barcha nuqtalar bir xil uzunlikka ega.

Yerning istalgan nuqtasining kengligi va uzunligi uning geografik koordinatalarini tashkil qiladi. Shunday qilib, Moskvaning geografik koordinatalari - 56 0 s. NS. va 38 0 c. va boshqalar.Xaritalar va globuslardagi kenglik (parallel) va uzunlikni (meridianlar) ifodalovchi “sirli chiziqlar” bilan deyarli hamma tanish. Ular to'rlangan koordinatalar tizimini tashkil qiladi, uning yordamida Yerdagi istalgan joyni aniqlash mumkin - va bunda sirli yoki qiyin narsa yo'q. Kenglik va uzunlik - bu Yer yuzasidagi nuqtalarning o'rnini belgilovchi koordinatalar.

Erdagi ikkita joy uning o'z o'qi atrofida aylanishi bilan belgilanadi - bu Shimoliy va Janubiy qutblar. Globuslarda aylanma o'qdir. Shimoliy qutb Shimoliy Muz okeanining o'rtasida joylashgan bo'lib, u dengiz muzlari bilan qoplangan va tadqiqotchilar qadimgi kunlarda bu qutbga itlar bilan chanada etib kelishgan (rasmiy ravishda Shimoliy qutbni 1909 yilda amerikalik Robert kashf etgan deb ishoniladi. Perri).
Ekvatordan yuqorida joylashgan kengliklar shimoliy kenglik, ekvatordan pastda esa janubiy kenglik deb ataladi. Kenglik chiziqlari ba'zan parallel deb ataladi, chunki ular ekvatorga parallel bo'ladi. Agar parallellar kilometrlarda o'lchanadigan bo'lsa, u holda turli parallellarning uzunligi har xil bo'ladi - ular ekvatorga yaqinlashganda ortadi va qutblarga qarab kamayadi.
Bitta parallelning barcha nuqtalari bir xil kengliklarga ega, ammo turli uzunliklarga ega (uzunlik tavsifi quyida keltirilgan). 1 ° ga farq qiladigan ikkita parallel orasidagi masofa 111,11 km. Yer sharida, shuningdek, ko'plab xaritalarda kenglikdan boshqa kenglikgacha bo'lgan masofa (interval) odatda 15 ° ni tashkil qiladi (bu taxminan 1666 km). 1-rasmda interval 10 ° (bu taxminan 1111 km). Ekvator eng uzun parallel, uzunligi 40075,7 km.