Referati hamroyeva S. Qurbonov M. Bajardi: Qabul qildi: Qarshi-2016

n-butan

- 3 H₂S

W

tiofen

*
Tiofentoshko’mimikokslashvayonuvchislanetslarniparchalashmahsulotlaridanajrati b olinadi. Unisanoatdabutanva oltingugurtbug’laridansintezqilinadi:
Dastlab S ta’siridauglevodoroddegidrogenlanadi,
so’ngrato’yinmaganuglevodorodga H₂S birikadi. Buusuldauglerodatomlarisoni 5tadan oshmaganuglevodorodlarishlatilishimumkin, chunkiCsonibundan ortganidareaksiyasharoitidakrekingsodirbo’ladi.
Furan,
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%8BatsetilenVQki1.3-
butadienvaH₂S aralashmasiniALQsustidam’tkazibtiofen olishmumkin. 1,4-








O


O

R'

- H2O

P2S3 / t^o ►

R'
Dikarbonilbirikmalarning P₂S₅ta’ siridahalqalanishihamtiofenhosilalariga olibkeladi (Paal-Knor).








о.

/C— CH2CH2—C H3C ^XCHs

O p e
^P2^S5

H₃C

^3C 'S

CH

3
Masalan:











H₅C(rC c-c₆h₅
о о

^P2^S5
HCfi-C. C—СбН ^H5^C6 ^{C C C}6^H5

\ //
OH о

SH о

—► H5C^C

^CeH5
он

150^oC
- н₂о^

H5C^C

C—

C6H5
1,2-Dibenzoiletanga P₂S₅ta’sirida 2,5-difeniltiofen olishmumkin.



НзСо

Lousson
reaktivi
OltingugurtkirituvchisifatidaLoussonreaktivihamishlatiladi:
Dialkiltioatsetatningishqoriymuhitda 1,2-dikarbonilbirikma
(oksalatkislotaefiri) bilano’zaro ta’siridamlmashgantiofenlar olinadi







^яоч
о^
яоос

₇оя
СН₃оЫа / (СН₃)₂ео₄ / н+
хооя

НзСо,

осн

з

ноос _S соон
(Xinsbergusuli):
Asosta’siridadialkiltioatsetatdanbinukleofildianionhosilbo’ladi,
uelektrofilkarbonilmarkazlargahujumqiladi.
Tiofendaaromatikbarqarorlik xossapirrolvafuranganisbatankuchliifodalangan. Elektrofilalmashinishreaksiyalarinisbatansustboradi.
Uningyadro sipirrolvafuranganisbatanbarqarorbo ’lib,
kislotalarta’ siridaparchalanmaydi, osonnitrolanadi, sulfolanadivagalogenlanadi. Masalan, konts. H₂SO₄ta’siridasulfolashsovuqholdahamdeyarli 100%
unumbilanboradi.
Bureaksiyatexnikbenzolnitiofenqo ’ shimchasidantozalashdaishlatiladi:










о-

C

//

O

R

RCOCl / SnCl₄ - HCl

H2SO4

-H₂O

SO3H
tiofen-2-sulfokislota
Tiofen oksidlovchivaqaytamvchilarta’ siriganisbatanbarqaror.



2H₂ / Pd

tetragidrotiofen
Furanganisbatanqiyingidrogenlanadi. Unikatalitikgidrogenlabtetragidrotiofen (tiofan, thiolane) olinadi:
Elektrofilalmashinishreaksiyalarida (galogenlash, nitrolash, formillash, deyteriylashvab.) tiofenbenzoldansezilarlidarajadafaol (ba’zan 10000 marta). Reaksiya odatdahalqaninga-holatidasodirbo’ladi (boshqaholatlardan 2-3 martatez). 2-Holatda II-guruh
orientantlaribo’lgantiofenhosilalariningelektrofLlalmashinishreaksiyalari 2,5- holatlardadialmashganmahsulotlarhosilqiladi.
AlCl₃bilankomplekshosilqilishhisobiga 2,4-izomerlarni olishmumkin.
Bundao’rmbosarningelektronaktseptorlikqobiliyatikeskin ortadi:



Br₂
-HBr

Z
Br.
Z = CHO 1 : 99
Z = CHO • AlCl₃ 97 : 3
Tiofenvauninghosilalaribenzolanaloglariganisbatanbeqarorligisababliularning ko’pgimreaksiyalaripolikondensatsiyavaparchalanishbilanbirgasodirbo’ladi. Tiofenyumshoqsharoitdaginauchlamchivaikkilamchi (birlamchiemas)
alkilgalogemdlarta’sirida osonalkillanadi. Tiofenvauning I
gumho’rmbosarlartutganhosilalaribenzoleritmasida SnCl₄yoki SnCl₂ishtirokida osonatsillanadi. TiofenniDMFAyokiN-
metilformamHdta’siridaformillashPOCbishtirokidaboradi. Uningaldegidvaketonlarbilanaprotonyokiprotonkislotalarishtirokidao’zaro ta’ siridandi(2-tienil)metanqatoribirikmalarihosilbo’ladi.
Tiofenvauninghosilalarilitiyorganikbirikmalarta’ siridato ’g’ridan- to’g’rimetallanadi (mexanizmi - protofilalmashinish). Reaksiya xonaharoratidatezvamiqdoriyunumda, ko’pinchayuqoriregioselektivlikdaa-
metallanganhosilalarga olibkeladi. Pastharoratda (-70°C) C₄H₉Li
ta’siridatiofenhalqasidagigalogenatominimetallgaalmashtirishmumkin; a-
holatdagigalogennialmashtirishp-holatganisbatan oson, shuningdek, yodning Li gaalmashinishi Br ganisbatan osonboradi. Tiofenhalqasida II guruho’rinbosarlaritutganhosilalarnukleofilalmashinishreaksiyalariga osonkirishadi.



ArN₂X

Ar
Tiofenqatoribirikmalarradikalalmashinishreaksiyalarigakirishishimumkin. Masalan, tiofenniarillashda 2- va 3-ariltiofenlarhosilbo’ladi; furanniarillashesaregiospetsifikholda 2-holatdaboradi (Gomberg-Baxman- Xeyreaksiyasi):
Tiofendato’yinmaganlik xossasikuchsizifodalangan. Masalan,
diensintezigafaqatkondensirlangantiofenlar (benzo[c]tiofen) kirishadi. Besha’zolibirgeteroatomligeterotsiklikbirikmalarningDils-
Alderreaksiyasidagireaksionqobiliyatiquyidagiqatorda ortadi,
chunkishuqatordaularningaromatikligikamayadi, dienliktabiati ortadi:
S





Tiofenkuchlidienofilbo’lganarinlarbilanginabundayreaksiyagakirishishimumkin.
Tiofenqatoridagidrogenlashqiyinsodirbo’ladi, chunkiuko ’ pginakatalizatorlargazaharlovchita’ sirko ’ rsatadi.
Shundaybo’lsadatiofen Pd/C, MoSvab. ishtirokidatetragidrotiofenga (tiofan, suyuq.T. -96.2°C, qayn.T. 121°C) o’tadi. Iongidrogenlash (masalan, CF₃COOH va (C₂H₅)₃SiH ta’sirida) sharoitidadigidrotiofengomologlaritiofanlarga osono’tadi.




Na / NH₃ ►

►
COOH

COOH
Suyuqammiakdagi Na ta’siridatiofenniqaytaribdigidrotiofen olishmumkin. Tiofengomologlariningbundayreaksiyasidigidrohosilalarhosilbo’lishbosqichidato’x tamaydi, balkiularhalqa ochilishimahsulotlarigao’tadi. Masalan: