Referati bajardi: Joʻrayeva g tekshirdi: Atamurodoova Q

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA

MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI


Denov tadbirkorlik va pedogogika instituti
Sirtqi (maxsus sirtqi) boʼlimi
“Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi”
yo’nalishi 4-bosqich 401 -guruh talabasi
Joʻrayeva Gulruxning
Ona tili metodikasi fanidan tayyorlagan
REFERATI
Bajardi: Joʻrayeva G
Tekshirdi: Atamurodoova Q

Mavzu:Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yollar

Reja:
1.Xato turlari
2.Xatolarni togrilash va ularning oldini olish
Xato turlari
Nutqiy xatolarga notogri (noorin) tanlangan sozlar, notogri tuzilgan gaplar, morfologik shakllarni notogri ishlatish kiradi.
Boshlangich sinflarda bunday xatolar ustida ishlash ancha qiyin, chunki ularni togrilash va oldini olish uchun ona tili dasturida berilgan qisqa nazariy malumot yetarli emas. Bolalar nutqini takomillashtirish ustida rejali, muntazam ish olib borish uchun asosiy nutqiy xatolar turini bilish zarur. Bunday nutqiy xatolarni organish, shuningdek, ularning kelib chiqish sabablarini tekshirish xatolarni togrilash va oldini olish uchun zamin hozirlaydi.
Nutqiy xatolar uch turga ajratiladi: lugaviy-uslubiy, morfologik- uslubiy, sintaktik-uslubiy.
Boshlangich sinflarda lugaviy-uslubiy xatolar koproq uchraydi. Bunday xatolarga quyidagilar kiradi:
1. Bir sozni qayta-qayta ishlatish. Bunday xatoning kelib
chiqishiga sabab, birinchidan, oquvchi sozni ishlatishga kam etibor beradi va faol lugatidagi sozdan takroriy foydalanadi; ikkinchidan, oquvchining soz boyligi kam, sinonimlarni bilmaydi, takrorlanadigan sozlar orniga olmoshlardan foydalana olmaydi.
Agar oqituvchi bir sozni qayta-qayta ishlatmaslik uchun uning manodoshlaridan yoki shu soz orniga olmoshlardan foydalanish kerakligini yaxshi tushuntirsa, kichik yoshdagi oquvchi matnni etibor bilan oqib, takrorlarini nisbatan tez tuzata oladi.
2. Sozning manosini yoki mano qirrasini tushunmaslik natijasida uni aniq manosida ishlata olmaslik. Bunday xato bolaning nutqi yaxshi rivojlanmaganligi, soz boyligining kamligi sababli yuzaga keladi.
Leksik xatolar xilma-xil bolgani uchun uni togrilash va tushuntirish usullari ham turlicha, ammo bunday xatolarning oldini olishning umumiy yoli bor: bu yaxshi nutqiy sharoit yaratish, oqilgan va qayta hikoya qilingan matnni til tomondan tahlil qilish, matndagi sozlarning mano qirrasini tushuntirishdir.

Morfologik-uslubiy xatolarga soz shaklini, soz ozgartuvchi va soz yasovchi qoshimchalarni notogri qollashdan kelib chiqadigan xatolar kiradi.

Sintaktik-uslubiy xatolarga soz birikmasi va gap tuzishga oid xatolar kiradi. Bunday xatolar juda xilma-xildir.
Kompozitsion, mantiqiy va dalillarni notogri bayon qilish nutqiy xato hisoblanmaydi.
Tipik kompozitsion xatoga insho, hikoya, bayonning tuzilgan rejaga mos kelmasligi, yani voqea, kuzatishlarni bayon etishda izchillikning buzilishi kiradi.
Inshoga tayyorgarlik vaqtida oquvchilar kuzatish, material toplash, dalillarni tanlashda tartibsiz, rejasiz ish tutsalar, hikoyani qanday boshlash, keyin nimalar haqida yozish va uni qanday tugatishni aniq koz oldilariga keltira olmaydilar, natijada kompozitsion xatoga yol qoyadilar. Bunday xato hikoya mazmunini toliq qamrab ololmaslik, materialni oz orniga joylashtira olmaslik natijasidir. Inshoni rejali, izchil yozish konikmasi murakkab konikma bolib, u oquvchilarda muntazam bajariladigan mashqlar yordamida asta shakllana boradi

Xulosa
Oquvchilar lugatini boyitish, yani yangi sozlarni, shuningdek, bolalar lugatida bolgan ayrim sozlarning yangi manolarini ozlashtirish. Ona tilining lugat boyligini bilib olish uchun oquvchi oz lugatiga har kuni 8-10 ta yangi sozni, shu jumladan, ona tili darslarida 4-6 sozni qoshishi, yani shu sozlar manosini ozlashtirishi lozim.

Oquvchilar lugatiga aniqlik kiritish. Bu ichiga quyidagilarni oladi: 1) oquvchi puxta ozlashtirmagan sozlarning manosini toliq ozlashtirish, yani shu sozlarni matnga kiritish, manosi yaqin sozlarga qiyoslash, antonim tanlash yollari bilan ularning manosiga aniqlik kiritish; 2) sozning kinoyali manosini, kop manoli sozlarni ozlashtirish; 3) sozlarning sinonimlarini, sinonim sozlarning mano qirralarini ozlashtirish; 4) ayrim frazeologik birliklarning manosini ozlashtirish.

Foydalanilgan Adabiyotlar. 

1. Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlashyurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanalimarosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr- Toshkent, O‘zbekiston, 2017. 48-b
2..Ta’lim taraqqiyoti.Umumiy o‘rta ta’lim.Davlat ta’lim standarti.Boshlang‘ich 
ta’lim ona tili dasturi.Sharq.1999 yil. 
3. Boshlang‘ich ta’lim bo ‘yicha yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti. 
Toshkent.2005 yil. 
4.Qosimova K. va boshqalar. Ona tili. “O‘qituvchi”.2003 yil.93-96-bet. 
5.Fuzailov S. va boshqalar. Ona tili III-sinf. Toshkent.2003 yil. 102-106-betlar. 
6.Ikromova va boshqalar. Ona tili IV-sinf. Toshkent. “O‘qituvchi”.2003 yil. 
7.Qosimova K.Neymatova A. II-sinfda ona tili darslari. “O‘qituvchi kitobi”. 
Toshkent.Cho‘lpon 2004 yil. 108-111-bet, 
8.Xudoyberganov M. va boshqalar.III-sinfda ona tili darslari. Toshkent. 
“O‘qituvchi”.2004 yil. 101-107- betlar. 
9.G‘ulomova X. va boshqalar.IV-sinfda ona tili darslari. Toshkent.“O‘qituvchi”2003 
yil. 119- 128-betlar.