Referat Qabul qildi: Bajardi: Toshkent-2022 Mundarija: Dispersiya haqida ma’lumot

Yorugʻlik dispersiyasi -modda sindirish koʻrsatkichi p ning yoruglik chastotasi v ga yoki yorugʻlik toʻlqinlari faza tezligining ularning chastotasiga bogʻlikligi. Yo. d. tufayli oq yoruglik dastasi prizma orqali oʻtganida spektrga ajralishi yuz beradi. Spektrga ajralish hodisasini oʻrganishi oqibatida I. Nyuton Yo. d. hodisasini kashf etdi (1672). Spektr sohasida shaffof boʻlgan moddada v ning kattalashishi (X ning kichrayishi) bilan p ortadi: p ning X ga bunday bogʻlanishini normal Yo. d. deyiladi. Moddaning yutish sohasi yaqinida p ning toʻlqin uzunligi X ga bogʻliq tarzda oʻzgarishi ancha murakkab. Mas, sianin eritmasidan yasalgan yupqa prizmaning yutish sohasida qizil nurlar binafsha nurlarga nisbatan kuchliroq, yashil nur, soʻngra koʻk nur eng kam sinadi. Bunday holatni anomal Yo. d. (X ning kichrayishi bilan p ning kamayishi) deyiladi. Moddada yorugʻlikning sinishi yorugʻlik fazaviy tezligining oʻzgarishi natijasida yuz beradi; moddaning sindirish koʻrsatkichi p=s/sf; bunda sf — yorugʻlikning muhitdagi fazaviy tezligi. Yorugʻlikning elektromagnit na. /— _ zariyasiga koʻra sf=s/ bunda ye —dielektrik singdiruvchanlik, s — magnit singdiruvchanlik. Spektrning optik sohasida barcha moddalar uchun s birga juda yaqin. Shu sababli p=h1e boʻlgani uchun Yo. d. ye ning chastotaga b ogʻlikligi bilan tushuntiriladi.
Bunda λₒ─vakumda to‘lqin uzunligi , a, b, c─qiymati har bir modda uchun tajribadan topilishi kerak bo‘lgan doimiylar. Ko´p hollarda (64) formuladagi dastlabki ikki had bilan cheklansa bo´ladi. Koshi formulasi dispersiyaning normal o´zgarib borishini yaxshi ifodalaydi.
Masalan quyidagi jadvalda ko´rinib turganidek vodorodning juda sinchiklab o´lchangan sindirish ko´rsatkichi tegishlicha tanlangan a, b, c koeffitsientlar yordamida Koshi formulasi orqali juda yaxshi ifodalanishi mumkin.
Koshi nazariyasi anomal dispersiya kashf qilinishidan ancha oldin yaratilgan edi. Uning tarixiy ahamiyati juda buyuk, chunki u to´lqiniy nazariyaning yorug´lik dispersiyasini izohlay oladigan birinchi nazariya edi.
Eksperimental natijalarni Koshi formulasi bo´yicha topilgan ma´lumot bilan taqqoslash