Реферат на тему : Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi

_________________________

_________________________

РЕФЕРАТ

На тему : ______________________________

Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi.

Abdulla Qodiriy yorqin, taniqli shoir va yozuvchi, dramaturg va publitsist, oʻzbek adabiyotida roman janrining asoschisi. Qodiriy asarlari o‘zbek xalqi hayotiga bag‘ishlangan. Atoqli teatr rejissyori Mark Vayl Abdulla Qodiriyning XX asrning o‘ttizinchi yillarida nashr etilmagan asari asosida Toshkentdagi “Ilhom” teatrida “Oq oq qora laylak” spektaklini sahnalashtirdi.

Abdulla Qodiriy (Julquqboy) 1894 yilda Toshkentda badavlat savdogar oilasida tug‘ilgan. Uning bolalik va o‘smirlik davridagi muhiti – savdogarlar, boy va kambag‘al dehqonlar, iste’dodli hunarmandlar, mayda hunarmandlar va abadiy muhtojlikdagi yersiz dehqonlar. Bu mehnatkashlar olami, qolaversa, shahar ziyolilari ham bo‘lajak adibning dunyoqarashini shakllantirishda katta rol o‘ynadi.

Abdulla bolaligidanoq ko‘p ko‘rgan, ko‘p yashagan otasining (Qodir aka jami 102 yil umr ko‘rgan) hikoyalarini tinglagan, undan nozik mushohadani meros qilib olgan, bu unga adabiy faoliyatda juda foydali bo‘lgan. Uning otasi bog'dorchilikka juda mehr qo'ygan, shuning uchun Qodiriy o'zini bog'bonning o'g'li deb atagan. Abdulla dastlab musulmon maktabida (1904—06), soʻngra rus millatiga mansub maktabda (1908—12) oʻqigan va uni muvaffaqiyatli tamomlagan. Abdulla Qodiriyning ilk adabiy tajribalari 1912 yilga to‘g‘ri keladi. U o‘zining ilk nashr etilgan asarlari – “Ozodlik” (1915) qissasi va “Baxtsiz kuyov” (1915) pyesalarida eski o‘zbek turmush tarzi xususiyatlarini muloyim, xayrixoh hazil bilan tasvirlagan. 1915—17-yillarda Qodiriy Abdul-Qosim madrasasida arab va fors tillarini puxta oʻrganadi. Adibning inqilobdan oldingi asarlarida jadidchilik ta’siri seziladi.

Abdulla Qodiriy ijodi xalq negizida, oʻzbek mumtoz adabiyotining eng boy anʼanalari asosida yuksaldi. Lekin ayni paytda uning ijodiga jahon adabiyoti kuchli ta’sir ko‘rsatgan. Yozuvchining birinchi muhim asari – “Baxtsiz kuyov” dramasi qahramoni kambag‘al yigit. U sud ijrochisi bo'lib xizmat qiladi. Yigit amakisining maslahati bilan kalimga zo‘rg‘a pul yig‘ib, badavlat oilaning qiziga uylanadi. U katta qarzga botadi va dastlab bu qilmishining oqibatlari haqida o'ylamaydi ham. Ammo bir muncha vaqt o'tgach, yoshlar qarzni to'lashga qodir emasligini tushunishadi. Buning uchun ular bir nechta hayot kechirishlari kerak. Ko'p o'ylash va azob-uqubatlardan so'ng, vaziyatning umidsizligini anglab, yoshlar o'z joniga qasd qiladi.

Shunday qilib, Abdulla Qodiriy ijodining eng boshida ma’lum darajada xalq qarashlari va ayrim demokratik tendentsiyalarni aks ettiradi, bu esa uning keyingi ijodida mantiqiy davomini topadi. Kichkina odamning fojiasi o'sha qiyin va ziddiyatli davrga xos edi. Ko‘p yillar davomida spektakl respublikamizning ko‘plab teatrlari sahnalarini tark etmagani bejiz emas. “Uloq ustida” (1915) qissasida oddiy xalq hayotining yorqin sahifasi ko‘rsatilgan.“Qissa – personajlar soni cheklangan (ko‘pincha bir yoki ikki qahramon haqidagi hikoya) kichik epik hikoyadir. Hikoyaning syujeti odatda yozuvchiga muhim savolni ko'tarish va qahramonining xarakterini ochish imkoniyatini beradigan voqeadir. Hikoya birinchi marta akasi bilan bayramga borishga ruxsat berilgan bolaning nuqtai nazaridan hikoya qilinadi. Hikoyaning asosiy g'oyasi - oddiy odamlar hayotining uyg'unligi va go'zalligi. Muallif ona tabiat, milliy urf-odat va an’analarni, xalq bayrami ishtirokchilari – mard va epchil yigitlarni katta muhabbat bilan tasvirlaydi. Mana shu ko‘ngilxushliklar fonida A.Qodiriy fojiani ko‘rsatadi: bayramning eng qizg‘in chog‘ida chavandozlardan biri egardan tushib, otlar uni oyoq osti qiladi. Nima bu? Fojiali baxtsiz hodisami yoki taqdirmi? Yozuvchi savolga javob bermaydi. U buni o'quvchilarning fikriga, bayram drama bilan yakunlangan o'n ikki yoshli qahramonining fikrlariga qoldiradi. Shunday qilib, hali juda yosh yozuvchi qalamidan oddiy odamlar hayoti haqida hech qanday ijtimoiy keskinliksiz chuqur falsafiy hikoyalar paydo bo'lishini ko'p jihatdan kutgan mazmunli asar chiqdi.