|
Kadimgi yengil atletikaning rivojlanish tarixi
Yengil atletika mashqlarining kelib chikishi tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Odamlar yugurish, sakrash va uloqtirishni, tabiiy zarur xarakat sifatida kadim zamonlardan beri mexnatda va kundalik xayotda qo`llab kelganlari ma’lum. Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm bo`lganiga qadar ko`p yillar o`tdi. Ibtidoiy jamoa tuzimi davrida yengil atletika mashiklari odamlarning mexnat faoliyati bilan chambarchas bog`lik edi. Ular insoniyat quldorlik jamiyatiga o`ta boshlashiga yaqin jismoniy tarbiyada ma’lum darajada mustaqil bo`lla boshladi.
Yugurish, sakrash va uloqtirish qadimiy Gretsiyada anchagina rivoj topdi. Jismoniy mashqlarning boshqa turlari qatori, ular quldorlarning xarbiy-jismoniy tayyorgarligida katta o`rin egalladi va kabilalar xamda umumgrek diniy bayramlarining muxim qismini tashkil etadigan bo`ldi. Bunday tantanalarning eng axamiyatlisi Olimpiya o`yinlari xisoblanadi.
Feodal jamiyatida, ayniqsa ilk o`rta asrlar davrida jismoniy mashqlar xalq ommasiga rasm bo`lgan edi. Rivoyatlar qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari
o`yin kulgularida o`ziga xos jismoniy mashqlar ko`p bo`lganidan dalolat beradi. Ko`p manbalarda xalk turmushida tez yugurish, Yugurib kelib uzunlikka sakrash va tosh uloqtirishdan iborat uchkurash mavjud bo`lgani ko`rsatiladi.
SHavkatsiz ekspluatatsiya, bo`sh vaqt va keraklicha moddiy sharoit bo`lmaganligi xalq jismoniy mashqlarining taraqqiyot darajasiga ta’sir ko`rsatadi. SHu sababdan feodalizim davrida xama vaqt xalq jismoniy mashqlari an’anaviy o`yin kulgilar xarakterida bulib, faqat bayram kunlarida o`tkazilar edi.
SHaxar axolisi va feodallarning xarbiy jismoniy tayyorgarligida esa yuugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari kata o`rin tutar edi.
Burjua jamiyatida, yugurish sakrash va uloqtirish dastlab jismoniy tarbiya gimnastika sistemasiga kiritilar, kundalik xayotda qo`llanar edi. Lekin bu yengil atletika sport tashkil topishiga muxim ta’sir ko`rsata olmadi, chunki gimnastika sistemasida bu mashqlarning axamiyati asosiy bo`lmay, ikkinchi darajali edi. Xalkning bu mashqlar bilan shug`ullanishi esa, mexnatkash omma imkoniyati chegaralanganligi uchun yengil atletika taraqqiyotiga To`la ta’sir ko`rsata olmadi.
Yugurish. sakrash va uloqtirish mustaqil jismoniy mashq sifatida va yengil atletika sportning muxm elementlari sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tashkil topa boshladi.bunga yoshlarning keng qatlamlari o`rtasida bunday mashqlarga qiziqish o`sganligi burjuaziya xam o`z xukumronligini kuchaytirish vositasi sifatida jismoniy tarbiya ko`proq qiziqa boshlagani sabab bo`ldi
Burjuaziya kapitalistika korxonalari uchun jismoniy baquvvat ishchilarga va bosqinchilik armiyasi uchun saldatlarga muxtoj edi. Bunga eski gimnastika sistemalari allaqachonlar To`la yordam berolmay qolgan edi. Burjuaziya ananaviy xalq o`yin kulgilaridan olingan atletik mashqlarga e’tibor Bera boshladi. Bular orasida takomillashish jarayonida sportcha yugurish sakrash va uloqtirish tusini olib yengil atletika sporti tarkibiga kiradigan yugurish, sakrash va uloqtish mashqlari xam bor edi.
Yengil atletika sportining ayrim turlari (Yugurish, nayza otish, sakrash, to’siqlar osha Yugurish va xz) o’zoq vaqtlardan buyon Movaraunnahr o’lkasida istiqomat qiluvchilarning shug’ulanib kelgan mashg’ulotlari, xususan, Sarmish (soyidagi )
tog’larida eramizdan bir necha asr oldin qoldirilgan rasmlarda yuguruvchi, sakrovchi va nayza uloqtiruvchilarni tasviri qoldirilgan.
Buyuk mutafakir olim Abu Ali Ibn Sino bemorlarni davolashda gimnastika, suzish, kurash bilan tez yurish, Yugurish,sakrash nayza otish, tosh ko’tarish mashqlaridan unumli foydalanilgan.
Johangir sarkarda bobokalonimiz Amir Temo’r esa o’z lashkarlarini jismonan baquvvat, epchil va chidamli qilib tarbiyalashda yengil atletika,past-balandi joylarida yurish (kross), nayza otish, tosh irg’itish to’siqlardan sakrab yugirish mashqlaridan muntazam ravishda foydalangan.
Chor Rossiyasi Turkiston o’lkasining bosib olgandan so’ng,shu o’lkaga boskinchilik qilib kelgan yoki so’rgun qilinganlarning bolalari va Peterbo’rk,Har’kov,Maskovadan ta’tilga chiqib, ota-onalarini ko’rgani kelgan talabalar Toshkent va Skoblev (Farg’ona)da Yugurish, sakrash, to’p otish bo’yicha havaskorlar to’garaklarini ochishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
