Referat mavzu: "Yaponiyada tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash mexanizmi" Bajardi

Avvalgi nashr 

Yangi nashr 

Turi  

Kapital hajmi 

(million yen) 

Ishchilar soni 

Ishlab chiqarish 

100 dan kam 

300 or less 

Turi 

Kapital hajmi  

(million yen) 

Number 

of Employees 

Ishlab chiqarish 

300 dan kam 

300 dan kam 

---

Ulgurji savdo 

30 dan kam 

100 dan kam 

Chakana savdo 

10 dan kam 

50 dan kam 

Ximzmat ko’rsatish 

 

Ulgurji savdo 

100 dan kam 

100 dan kam 

Chakana savdo 

50 dan kam 

50 dan kam 

Xizmat ko 

Rsatish 

100dan kam 

 

 

3.YAPONIYADA DAVLATNING KICHIK VA O’RTA BIZNESNI QO’LLAB – QUVVATLASH 

YO’NALISHLARI 

 

Yaponiyada  1964  –  yildan  boshlab  kichik  va  o’rta  biznesning  “Oq  kitobi”  chop  etila  boshlandi.  Unda  har 

yili korxonalar haqida ma’lumot, o’tga yil sarhisobi va kelasi yil rejalari qayd etiladi. 1970  – yildan boshlab esa, 

kichik va o’ta biznesni rivojlantirishda subpudrat aloqalarini rolini oshirish asosiy yo’nalish sifatida belgilandi.   

 

Ularga beriluchi moliyaviy yordamga to’xtaladigan bo’lsak, aslida davlat tashkiloti hisoblansada,  Savdo va 

sanoat markaziy kooperativ banki o’zining 90% ssuda kapitalini hususiy sektor hisobiga amalga oshiradi. Kichik va 

o’rta  biznesga  moliyaviy  ko’mak  beruvchi  Davlat  koorporatsiyasi  faqatgina  yetakchi  22  ta  sohaga  kredit  va 

subsidiyalar ajratadi.  

 

Undan tashqari juda mayda korxonalarga moliyaviy yordam ko’rsatuvchi milliy koorporatsiya ham mavjud 

bo’lib, bu kreditlarning muddtai juda uzoq, ammo summasi kichkinadir. Alohida Yaponiya hos bo’lgan usul ham 

mavjud bo’lib, bu zayomlarni kafolatlashni kiritish mumkin.  

 

Yaponiyada  qaytmas  moliyaviy  yordam  turi  ham  mavjud  bo’lib,  unga  ilmiy  tadqiqot  ishlari  uchun 

sarflanuvchi harajatlar kiritiladi. Budjetdan kichik va o’rta biznesni qo’llab – quvvatlashga bo’lgan harajatlar 80 – 

yillarda  0,5%ni  tashkil  etgan  bo’lsa,  1995  –  yillarga  kelib  ular  0,26  %  ga  2009  –  yilga  kelib  esa  1,5  %  ga 

kamaytirilgan.  

 

Yaponiyada  konsalting  xizmat  ko’rsatish  keng  yo’lga  qo’yilgan.  Bu  bilan  Savdo  sanoat  palatasi 

shug’ullanadi. Bu xizmat bepul bo’lib, 2013 yilga budjet harajatlarining 5,7 mln yennii tashkil etdi. 

 

Moliyaviy  yordam  turi  hisoblanuvchi  soliq  yuki  yengillashtirish  kichik  va  o’rta  biznesga  berilayotgan 

yordamning  asosiy  qismini  tashkil  etadi.  Korporatsiya  solig’ining  qishloq  xo’jaligi  bilan  shug’ullanuvchi 

korxonalarga  30%ga  kamaytirilgani  bunga  yaqqol  misoldir.    Kichik  korxonalarni  uskuna  bilan  ta’minlash 

maqsadida, ular sotib olgan uskuna qiymatining 30%  gacha bo’lgan miqdorini , korporatsiya solig’ining 20 % idan 

chegirib qolinishi mumkin. 

7

 

 

Bilamizki, 2013 yil aprel ayidan boshlab, Yaponiya soliq tizimiga o’zgartirishlar kiritildi. Unga ko’ra, yirik 

koroxonalarning  soliq  stavkasi  30%  deb,  kichik  va  o’rta  korxonalar  uchun  20%  etib  belgilandi.  Undan  tashqari 

quyidagi qoidalar ham mavjud: 

Korxona turi 

Daromad  miqdori 

Soliq stavkasi 

Yirik korxonalar 

 

30% 

Kichik va o’rta korxonalar 

Yiliga 8 mln yendan ko’p 

15% 

Ustav kapitali 100mln yendan 

ko’p korxonalar 

Yiliga 8 mln yendan ko’p 

19% 

 

                                                           

7

“Business and taxation guide to Japan”  Nagamine Mishima, 2013y. 3-bet. 

---

 

Kichik va o’rta biznesga ishchilarni jalb etish maqsadida 2013 – 2016 yillarda ish haqida darajasini oshirish 

ko’zda tutilgan bo’lib, yirik korxonalarda 10% ga, kichik va o’rta korxonalarda esa 20% ga oshishi rejalashtirilgan.

8

 

Kichik va o’rta biznesga nisbatan olib borilgan soliq siyosati 2006 yil 31  – martidan, 2012 yil 1- apreliga qadar 3 

mln yenga kamaytirilgan.  

Shunga  qaramasdan,  Yaponiya  korxonalari  yiliga  14  marta  soliq  to’lovlarini  amalga  oshiradilar,  330  soat 

vaqt  ushbu  hujjatlarni  to’ldirishga  sarflanadi.  Hamda  yillik  foydaning  49,7  %  i  soliqlar  uchun  ishlatiladi. 

Yaponiyada  mulk  solig’i  ham  mavjud  bo’lib,  u  soliqqa  tortiluvchi  foydaning  6,585%  ga  530  ming  yen  qo’shib 

to’lash bilan amalaga oshiriladi. Undan tashqari yangi oshiluvchi korxonalar uchun ro’yxatdan o’tish va litsenziya 

boji  ham  mavjud  bo’lib,  u  ustav  kapitali  70  %  ining  0,4%ga tengdir.  Ilmiy  tadqiqot  ishlari  bilan shug’ullanuvchi 

korxonalar solig’i 12% ni tashkil etadi. 

 

2012 yilga kichik va o’rta biznesni rivojlantirishda quyidagi ishlar amalga oshirildi: 

Mahalli iqtisodni qo’llash va kichik va o’rat biznesda mahalliy talabni paydo qilish uchun: 

Ishlab chiqairishga subsidiyalar  

100,7 mln yen 

Hududda  talab  yuqori  bo’lagan  kichik  va  o’rta 

biznesni tashkil etishga subsidiyalar  

20 mln yen 

Inson  omillarini  qo’llab  –  quvvatlashga  bo’lgan 

loyihalar  

28,2 mln yen 

Xorijda savdoni amalga oshirish uchun loyihalar  

2 mln yen 

Kichik va o’rta korxonalar biznesini jonlantirish maqsadida 

Boshqaruv hujjatlarini to’ldirishda maslahat 

ishlarini olib borish 

40,5 mln yen 

Yangi kichik va o’rta biznesni tashkil qilish 

289,3 mln yen 

Kichik hajmli subpudratchilar loyihalari 

0,7 mln yen 

Sanoat kichik va o’rta biznesida tadqiqot ishlari 

uchun  

11,9 mln yen 

Korxonalarning xorij bozorida faoliyatini 

kengaytirish uchun 

3,2 mln yen 

Moliyaviy ko’mak 

26,5 mln yen 

 

 

Xodimlar  malakasini  oshirish  va  kadrlar  tayyorlash  maqsadida  tashkil  etilgan  “Kichik  va  o’rta  biznes 

Agentligi” qoshidagi 9 ta universitetda har yili 16000 hodimga ta’lim beriladi. Hozirgacha uning bitiruvchilari soni 

560000 tani tashkil etgan.  

 

Bundan tashqari ilmiy tadqiqot va konstruktor ishlari uchun har yili budjet mablag’lari hisobidan 23 mln yen 

ajratiladi.  Umumiy hisobda kichik va o’rta biznesni qo’llab – quvvatlash uchun budjet harajatlari 2012 yilda 180,2 

mln yenni, 2013 yilda esa 181,1 mln yenni tashkil etgan. Bu 2012 yilga nisbatan 0,9 marta , yoki, 0,5 % ga ko’pdir.   

Moliyaviy yordamdan tashqari kichik biznesga ishchilarni jalb etish maqsadida 292 ta ish ko’rgazmalari o’tkazildi. 

 

Davlat  tomonidan  moliyaviy  yordamdan  tashqari,  kichik  biznesga  subpudratchilar  tomonidan  kiritilgan 

mablag’ 2012- yilda 590 mln yenni tashkil etgan. 

                                                           

8

“ Japan Tax Update” Issue 83// January 2013 by Ministry of Finance. http//: www.pwc.com/jp/tax 

---

 

Xulosa 

     Kichik  va  o’rta  biznesmamlakat  iqtisodiyotining  ajralmas  qismidir.  Ayniqsa,  eksport  siyosatini  amalga 

oshiruvchi Yaponiyani kichik biznessiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Kichik biznes turi uning olib borayotgan faoliyati, 

ishchilar  soni  va  kapital  miqdoriga  qarab  baholanadi.  Yaponiyaning  1963  -    yilda  qabul  qilinga  “Kichik  va  o’rta 

biznes haqida Asosiy qonun” ga ko’ra 300 mln yenda kam kapitalga ega, hamda, 300 kishidan kam ishchi kuchiga 

ega  korxonalar  kichik  va  o’rta  biznes  sirasiga  kiradi.  Kichik  biznesni  rivojlantirish  Yaponiyada  avvaldan  yo’lga 

qo’yilgan bo’lib , uzoq vaqt davomida uning institutsional va huquqiy asoslari tashkil qilib kelindi. Kichik va o’rta 

biznes  korxonalarini  nazorat  qilish  bilan  Iqtisodiyot,  savdo  va  sanoat  Vazirligi  qoshida  tashkil  etilga  “Kichik  va 

o’rta biznes Agentligi”ni aytish mumkin. Asosiy davlat organi sifatida Iqtisodiyot, savdo va sanoat Vazirligi, Moliya 

Vazirligi faoliyat yuritadi.  

 

Kichik  va  o’rta  biznesni  qo’llab  –  quvvatlashning  o’ziga  xos  yo’nlaishlari  mavjud.  Yaponiyda  asosan 

quyidagi yo’nalishlarni ajratish mumkin: 

1.  Moliyaviy yordam berish, davlat hisobidan subsidiyalar , kreditlar ajratish, soliqlardan chegirmalar taqdim 

etish, unda tashqari Yaponiyaga xos bo’lgan zayomlarga kkafolatlar taqdim etish yo’lga qo’yilgan. Bunday 

faoliyat  bilan  Kichik  va  o’rta  biznes  moliyaviy  korporatsiyasi,  Milliy  moliyaviy  korporatsiya  kabilar 

shug’ullanib keladi.  

2.  Konsultativ  yordam.  Bunda  davlat  hujjatlarini  amalga  oshirishda,  boshqaruv  hujjatlarida  va  boshqaruv 

ishlarida  maslahatlar  taqdim  etiladi.  Yordamning  bu  turi  bepul  hisoblanib,  barchasi  budjet  mablag’lari 

hisobidan amalga oshiriladi. 

3.  Inson  resurslarini  rivojlantirish  bo’yicha  yordam  xodimlar  malakasini  oshirish  va  malakali  kadrlarni 

yetishtirish bilan amalaga oshiriladi. Bunda Agentlik qoshida mahsus  o’quv yurtlari tashkil etilgan bo’lib, 

har  yili  16000  ga  yaqin  hodim  qayta  tayyorlanadi.  Undan  tashqari  Universitet  va  Ilmiy  tadqiqot 

markazlarining  ishlab  chiqaruvchilar  bilan  aloqalari  yo’lga  qo’yilgan  bo’lib,  milliy  innovatsiya  tizimiga 

muvofiq tarzda, malakali bitiruvchilar  korxonalarga ishga yuboriladi.  

4.  Davlatning  venchur  kompaniyalarini  rivojlantirishga  bo’lgan  e’tibori,  innovatsiyalarni  rivojlantirishga 

qaratilgandir. Raqobatning muhim omili sifatida, innovatsiyalarni ishlab chiqish nafaqat hususiy mablag’lar 

hisobiga,  balki  davlat  mablag’lari  hisobiga  ham  amalga  oshadi.  Bu  mablag’lar  qaytmas  mablag’lar  deb 

atalib,  ularning  hajmi  2012  yilda  23  mln  yenni  tashkil  etgan.  Aynan,  kerakli  tarmoqlarni  rivojlantirish 

maqsadida ISSV tomonidan yetakchi tarmoqlar ro’yxati tuzib chiqilgan bo’lib, ular 22 tani tashkil etadi. 

Yaponiyada kichik biznesni qo’llab – quvvatlash siyosati juda murakkab tashkil etilgan. Har yili “Oq kitob” 

nashr qilinib, unda bir yillik rejalar joy oladi. Bunda ko’makning asosiy shakli soliqlarni kamaytirish orqali olib 

boriladi. Yirik biznes korxonalariga yillik foyda solig’i 30% qilib belgilangan bo’lsa, kichik biznes korxonalari 

uchun  bu  miqdor  15-19  %  miqdorida  belgilangan.  Subsidiyalar  berish,  davlat  tomonidan  berilgan  moliyaviy 

ko’mak  shakli  bo’lib,  uning  asosiy  yo’nalishi  yangi  korxonalarni  tashkil  etish  va  yirik  korxonalar  bilan 

subpudrat munosabatlarini tashkil etishdan iborat.  

Yaponiyada kichik biznesga doir 40 dan ortiq qonunlar ishlab chiqilgan. Ulardan asosiysi bo’lgan “Kichik 

va o’rta biznes haqida Asosiy qonun” ga 1999 – yilda o’zgartirish kiritilgan bo’lib, unda kichik va o’rta biznes 

korxonalariga davlat aralashuvini kamaytirish va ular mustaqilligini ta’minlash muhim o’rin kasb etadi.  

---

Bugungi, kunda Yaponiyada korxonalarning 99,7 % i kichik biznes vakili hisoblanadi. Yaponiyaning kichik 

biznesni qo’llab – quvvatlash siyosatini o’rganish shu yo’ldan borayotgan O’zbekiston uchun ham muhimdir.