Referat mavzu: Reklama va uni kommunikatsiya siyosatidagi o'rni. Bajardi: Shermatov Akmal

3. Reklama tushunchasi va uning mohiyati.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichida mahsulotlar ishlab chiqarishning turlari nihoyatda ko‘paydi. Ayni paytda raqobat ham kuchayib bormoqda. Raqobat aslida bu yaxshi ma'noda sifat uchun kurashishdir. Bozor manfaatlari aynan shu raqobat asosiga quriladi. Yaxshiroq bir kerakli mahsulot ishlab chiqarish, ko‘proq sotish, foyda olish uning asosiy mezonidir. Reklama esa bunga yanada yordam beradi. Binobarin, reklama ko‘zga tez tashlanadi. U daromad to‘g‘risidagi ijtimoiy fikrni o‘stiradi. Natijada tadbirkorlar imkon qadar yangilikka intiladi.

«Marketing», «Reklama» so‘zlari shiddat bilan hayotimizga kirib keldi, ayniqsa bu tushunchalar XX asrga kelib juda rivojlanib ketdi. Marketing – ingliz tilida «Bozor» ma'nosini bildirsa, reklama so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, «Reclamare» - chaqiriq, baqiriq, jalb qilish ma'nosini bildiradi. Ingliz tilida esa «Adverting». Reklama to‘g‘ridan-to‘g‘ri axborot, ya'ni «Informatsiya» bilan bog‘liq bo‘ladi. Chunki har bir reklama zamirida axborot ma'lumot yotadi. Informatsiya termini ham lotincha bo‘lib, «Informatio»dan kelib chiqqan. Reklamadan hozirgi vaqtda jahon ishlab chiqarish amaliyotida keng foydalanilmoqda.

«Savdo», «Sotuv», «Marketing», «Reklama» terminlari har doim ham o‘zining aniq ifodasida ishlatilavermaydi, gohida ular bir-biriga qarshi qo‘yiladi, gohida esa ulardan o‘zaro almashtirib foydalanadilar. Bu tushunchalardan ba'zilari, ayniqsa «marketing» va «reklama»ni rivojlantirish foydali. Marketing tushunchasi ko‘p aniqliklarga ega. Ular orasida tor va keng ma'noli tushunchalar bor. Marketing tor ma'noda bu oddiy sistema, firma yoki korxonaning bozor mo‘ljalini boshqarish faoliyatini ta'minlaydi. Shu nuqtai nazardan marketing – bu texnologiyaning unumli o‘tkazilishidir. Umuman marketing tushunchasi keng qamrovli. Unda tovar ishlab chiqarish tashkiloti, xarid, sotuv, sotuvda ko‘maklashish, moliyaviy marketing xizmati, sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish, jamoat bilan aloqa va haqiqiy reklama. Marketing – juda og‘ir jarayon. Juda ko‘p hollarda zafar yoki muvaffaqiyatsizlikni aniqlaydigan yagona tovar yoki xizmat ko‘rsatishlar sotilishi omilidir.

Tovarlarning xaridorlarga o‘tishi hamisha ham o‘z-o‘zidan bo‘laveradigan ish emas. Tovar tanqis bo‘lib turgan sharoitlardagina bozor tovarning sifati, bahosi, qanday maqsadlarda ishlatilishi, mavsumiyligi va talabni yuzaga keltiruvchi boshqa omillarni ko‘p surishtirmay, hammasini hazm qilaveradi. Shu

bilan birga, bunda tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talab qondirilmay qolaveradi.

Risoladagidek rivojlanib borayotgan bozor sharoitlarida buyumlarni iste'molchi oladigan bo‘lishi uchun ularning ko‘pchiligini tegishlicha hozirlash, faollik bilan tijorat targ‘ibotini olib borish kerak bo‘ladi. Ana shu o‘rinda xaridorlarning diqqatini tovarlarga jalb qilib, odamlarning qiziqishi va xohishi istagiga ta'sir o‘tkazadigan, rusum bo‘lib qolgan talablar o‘rniga yangilarini yuzaga keltiradigan reklama muhim bo‘lib qoladi. Mana shunday reklama talabehtiyojlarni shakllantiradi.

F. Kotler fikricha, marketing strategiyasi o‘zgarishining bosh moyilligi strategiyadan yo‘nalish bo‘ylab kengaygan, tovar sotilishiga qaratilgan mijozga markazlashgan ta'sir o‘tkazishdir. Oddiy qilib aytganda, agar boshidan kimdir ishlab chiqarsa yoki tovarni ulgurji partiyasini sotib olsa, keyin qanday sotish yaxshiligini o‘ylasa, u holda bu birinchi strategiyaning namuna nusxasi bo‘ladi. Agar kommersiya faoliyatini o‘rganishdan boshlansa, ya'ni kimga hozir nima kerak ma'nosida o‘rganilsa ish faoliyati yaxshi natijalar berishi mumkin.

Iqtisodiy keskin burilish bugungi kundagi vaziyatda mamlakatdagi ko‘plab yirik ishlab chiqarish korxonalarining, tashkilotlarning ish faoliyatini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi. Shundan kelib chiqib ular o‘z imkoniyatlari doirasida ishlab chiqara oladigan tovarlari uchun talabni o‘rganadilar. Shu bilan birga kutilmagan tezlikda jadal rivojlanayotgan firmalar mijoz muammosiga katta e'tibor qarata boshlaydilar, to munosib ishlab chiqilgan marketing dasturlari paydo bo‘lgunga qadar, yaxshi an'analar asosida qurilgan, yo‘llangan mijoz yondashuviga tayaniladi.

Reklama materiallari ko‘p maqsadlar uchun xizmat qiladi, hattoki reklama bir maqsadni ko‘zlaydigandek ko‘rinsa ham to‘g‘risini aytganda bu umuman bunday emas.

Reklamaning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:

- Potensial xaridorlarning e'tiborini tortish.

- Xarid qilingan tovar xaridor uchun qanday foydali ekanligini ko‘rsatish.

- xaridorga tovarni qo‘shimcha o‘rganishi uchun sharoit yaratish.

- Tovar yoki xizmat to‘g‘risida iste'molchida aniq bilish darajasini shakllantirish.

- Sotuvchi yoki ishlab chiqarish firmalarining imidjini yaratish va yana iste'molchi va ishbilarmon sheriklar uchun savdo va sanoat markalarini tayyorlash.
-Ushbu tovarda, xizmatda ehtiyojni shakllantirish.

-Firmaga ijobiy munosabatni shakllantirish.Potensial xaridorda aynan shu reklama qilinayotgan tovarni faqat raqibidan emas, balki, shu firmadan xarid qilishga undash.

- Sotilgan tovar, xizmatlar uchun rag‘batlantirish.

- Tezkor tovar aylanishiga imkon yaratish.

- Xaridordan har doimgi mijoz, aynan shu firmaning tovaridan xarid etishga

undan va maqsadga yetish.

- boshqa firmalarda ishonchli sherik obrazini yaratish.

- Iste'molchiga firma va uning tovari haqida eslatish.

Tajribada reklama juda kam hollarda bir maqsadni ko‘zlaydi, qonundagidek, bir reklama tadbirida maqsadlar kesishadi.

Reklama faoliyati boshidan oxirigacha bozorni chuqur o‘rganishga asoslanadi.Ma'lum bir maqsadga qaratilgan reklamaning vazifalari quyidagilardan iborat:

- korxona obro‘-e'tiborini ko‘tarish. Tovarni tayyorlagan korxona xaridorga tanish va yaxshi nom chiqargan bo‘lsa, ana shu taqdirdagina xaridor tovarni yuqori bahoda sotib olishga tayyor turadi;

- mazkur tovarga ehtiyoj paydo bo‘lishiga ko‘maklashish, ya'ni talabni yuzaga keltirish;

- iste'molchilarga tovar to‘g‘risidagi zarur axborotni berish;

-tovarlarni o‘tkazish, sotishni ta'minlash, shu sohada erishilgan natijalarni qo‘llab-quvvatlash va kengaytirib borish.

Reklama faoliyatining asosiy tamoyili, muvaffaqiyatining muhim sharti xaridor eslab qoladigan va konkret tovarni xayoliga keltiradigan reklamani doimiy muomalaga kiritishdir. Mana shuning uchun ham korxona reklamasining asosiy mavzui o‘zgarmasligi kerak; tovarga va uni tayyorlab chiqargan korxonaga ishonch hosil qilish; mijozlarning ehtiyojlaridan kelib chiqish.Reklama iste'molchining ruhiyati, xarid qilinadigan narsani tanlab olishdagi rag‘batlarini o‘rganish va tahlil qilib chiqish bilan mahkam bog‘langan: mazkur tovarga muayyan obraz (imidj) berish; tovarning firma nomi, tashqi ko‘rinishi va o‘rovlari qanday bo‘lishini ishlab chiqishdan oldin potensial xaridorlar doirasini, ularning madaniy saviyasini, urf-odatlari, o‘rganishlari va boshqalarni har tomonlama tahlil qilib, aniqlab olish kerak.

Reklamaning vazifasi. Reklamaning asosiy vazifasi tovarlar va xizmatlar to‘g‘risida ularni qay tariqa va qaerlarda sotilishi to‘g‘risida maxsus axborot vositalaridan foydalanib turib so‘zlab berishdir. Lekin reklamaning vazifasi birgina axborot berishning o‘zi bilan cheklanmaydi. Reklamaning o‘ziga xos tomoni shuki, u axborot berishni targ‘ib va tashviqot qilishni ishontirish bilan birga olib borishi kerak. Reklamaning pirovard maqsadi bozorda taqdim etilayotgan tovarlarga xaridorlar rag‘batini oshirishdan iborat. Bunda quyidagi maqsadlar ko‘zda tutiladi:

- Xaridorga yangi bo‘lgan tovar va xizmatlar uchun «quvvatlovchi» reklama.

- Biror qahramon reklamasi (masalan Ruslan Chagaev)

- Raqibdan qayta tiklanish

- Reklamachi mahoratini namoyish qilish

Reklama funksiyalari uning maqsadi va vazifalaridan aniqlanadi. Ularning har xilligidan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

- tovar va uning ishlab chiqaruvchisi yoki sotuvchisini tenglashtirish

- Tovarni, xizmat ko‘rsatishni yoki g‘oyalarni rivojlantirish

- Xaridorga axborot berish

- Talabni shakllantirish va boshqalar.

Reklama o‘zining bunday rollarida albatta naqd tovar to‘g‘risida uning bahosi xususiyatlari haqida axborot berishi shart, biroq asosiysi reklama xaridga undashi shart, reklamaning asosiy maqsadi shunda, bosh funksiyasi ham shu. Reklamaning vazifalaridan biri – tovarlar va xizmatlar to‘g‘risidagi maxsus axborot vositalaridan foydalanib turib so‘zlab berishdir. Lekin reklamaning vazifasi birgina axborot yuberishning o‘zi bilan cheklanmaydi. Reklamaning o‘ziga xos tomoni shundaki, u axborot berishni targ‘ib va tashviqot qilishni ishontirish bilan birga olib boradi. Demak, ta'sirchan reklama zarur ma'lumotlarni beradigan va shu bilan birga ishontiradigan, ma'lum maqsadga qaratilgan, faol bo‘lishi kerak. Anna shunday reklama talabni ma'lum yo‘nalishda shakllantiradida, tovar va xizmatlarning bir turidan boshqa turiga ko‘chiradi. Xaridorlarning ehtiyojlarini ochib beradi va ularning ahdi va niyatlariga ta'sir o‘tkazadi.

Reklama – tovarni bozorda sotishni rivojlantirish usullaridan biri hisoblanadi. Reklama tovar yoki xizmat ko‘rsatishni ishlab chiqarish foydasiga aynan shu tovar xizmat ko‘rsatishlarga iste'molchini iloji boricha ko‘proq e'tiborini o‘ziga qaratish uchun yaratilgan.

Reklamada ishning turli shakllaridan foydalaniladi. Reklama filmlari, eshittirish va ko‘rsatuvlari, plakatlar va varaqalar, maxsus ishlangan vitrinalar, ko‘rgazmalar, reklama komponentlari va boshqa ana shunday shakllardan foydalaniladi. Reklama uning samaradorligini ta'minlovchi talablarga javob beradigan bo‘lishi kerak: haqqoniy va aniq, tayinli bir doiraga qaratilgan, ilmiy jihatdan asoslangan ko‘p ma'lumot beradigan va kishida zavq uyg‘otadigan, foyda beradigan bo‘lishi shart.