|
Amyobiaz (amoebiasis) Amyobiaz (am yobali d izenteriya) — pro to zo y kasallik b o ‘lib, ichakning yarali zararlanishi, ayrim hollarda esa jigar, bosh m iya abssesslari, o ‘pka va boshqa a ’zo lar zararlan ish lari b ilan x arak terlanadi. Etiologiyasi. Kasallik q o ‘zg‘atuvchisi — dizenteriya am yobasi (Entamoeba histolytica)dir. D izenteriya am yobasining hayot sikli 2 bosqichdan iborat — vegetativ va tinch bosqich (sista). Bu bosqichlar y ash ash sh a ro itig a q a ra b , b ir-b iri b ila n a lm a sh in ib tu ra d i. Vegetativ bosqichning 4 ta shakli m avjud (katta vegetativ, to ‘qim a, b o ‘shliq, sista oldi). K atta veg etativ shakli 2 0 —60 m km b o ‘lib, p sev d o p o d iy alar o rq ali h a ra k a tc h a n va e ritro sitla rn i fagositoz qilish (eritro fag ) qobiliyatiga ega. Ularning soni bitta am yobada 10—20 va undan ortiq boNishi m um kin. Parazitning m azkur shakli faqat ichak amyobiazida bem orning yangi ajralib chiqqan najasida uchraydi. Dizenteriya amyobasi to ‘qim a shaklining uzunligi 20—25 m km ga teng b o ‘lib, u yuqori harakatchanlikka ega. T o ‘qim a shakli faqat o ‘tk ir am yobiazdan zararlan g an a ’zo lar va kam h o llard a b em or najasida aniqlanadi. A m yobaning b o ‘shliq shakli kichik uzunlikka ega (15—20 m km ) va u kam harakat qiladi. E ritrositlarni fagositoz qilm aydi. A m yob a n in g bu sh ak li o d a m y o ‘g ‘o n ic h a g in in g y u q o ri b o ‘lim lari b o ‘shlig‘ida yashaydi. Lekin unga zarar yetkazm aydi. O btkir ichak am yobiazidan sog‘ayganlar najasi yoki kasallik surunkali kechganda uchraydi. Sista tashuvchilar yoki remissiya vaqtida bem orlarda faqat tuzli ich suruvchi prep aratlar q o ‘llanilganidan keyingina topilishi m um kin. Sista oldi shakli 12—20 m km oMchamga ega, kam harakat qiladi, o ‘tk ir am yobiaz sog‘ayganlar va ich suruvchi qabul qilgan sista tashuvchilarda uchraydi. Tuzilishi b o ‘yicha b o ‘shliq shaklini eslata d i, v akuola b o ‘lm aydi, ayrim vaqtda sito p lazm ad a an ch ag in a bakteriyalar k o ‘rinadi. A m yobaning vegetativ shakli tashqi m uhitga chidam siz, bem or najasida 30 m inutdan keyin nobud b o ‘ladi. D izenteriya am yobasining tinch bosqichi turli xil darajadagi yetuk sistalar shaklida uchraydi. Sistalar harakatsiz, qobiq bilan qoplangan, rangsiz va sharsim on shaklda b o ‘lib, o ‘lcham i 8— 15 m km . Sistalar o ‘tk ir am yobiazdan sog‘ayganlar najasida, surunkali am - yobiazda remissiya bosqichidagi bem orlar va sista tashuvchilarda aniqlanadi. S istalar o d am in g ich k a ichagiga tu sh g a n d a u larn in g q o b ig ‘i yorilib, ulardan to ‘rt yadroli am yobaning on a shakli chiqadi, uning 390 Yuqumli kasalliklar, epidemiologiya va parazitologiya boMinishi natijasida 8 ta bir yadroli am yobalar hosil b o ‘ladi. Optim al sharoitda ular k o ‘payib, vegetativ shakllarga aylanadi va y o ‘g ‘on ich ak n in g k o ‘tarilu v ch i q ism ida yashaydi. S istalar tash q i m u h it om illariga juda chidam liligi bilan ajralib turadi. U lar nam fekaliyada 17—20°C da va suvda bir oygacha, nam tuproqda — 8 kungacha hayot faoliyatini saqlab qoladi. Sistalar bir necha kun davom ida m uzlatilgan oziq-ovqat m ahsulotlarida, m evalarda, sabzavotlar va uy buyum - larida o ‘z hayotini saqlab qola oladi. U larga yuqori harorat kuchli ta ’sir qiladi: 65°C da ular 5 m inutda, quritilganda esa shu zahotiyoq nobud b o ia d i. 5% li form alinda 30 m inutdan 5 kungacha hayotini saqlab tura oladi. Epidemiologiyasi. Kasallik m anbai am yobiaz bilan kasallangan b em o r yoki dizenteriya am yobasi tashuvchisi hisoblanadi. O dam am yoba sistalarini najas bilan ajratadi. 1 g najasda 6 m ln gacha sistalar boNishi m um kin. O dam dizenteriya am yobasining yetilgan to ‘rt yadroli sistalarini oziq-ovqat m ahsulotlari, m evalar, sabzavotlar, iflos suv va ularni organizm ga iflos q o ‘llari orqali k iritg an d a zararlan ad i. K asallik tarqatuvchi om illarga sista tashuvchilarning najaslari bilan zararlangan parvarishlash buy u m lari, choyshablar, o shxona idishlari, o ‘y in c h o q la r va b o sh q a la r k irad i. S o d d a o rg a n iz m la r sistasin i m exanik tarqatib yuruvchilar sifatida pashshalar va suvaraklar ham m a’lum rol o ‘ynaydi. Bu hasharotlar ichagida dizenteriya amyobasi sistalari 48—72 soat davom ida hayotlarini saqlab qoladilar. Amyobiaz issiq iqlimli m am lakatlarda keng tarqalgan b o ‘lib, yozkuz m avsum iyligi bilan xarakterlanadi. K o‘pincha o ‘rta yoshdagi kishilar kasallanadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
