|
Patogenezi va patologik anatomiyasi. Sistalar oshqo zo n -ich ak yoMlariga tushgandan so‘ng ingichka ichakning pastki yoki yo‘g ‘on ichakning boshlang‘ich qism ida sista qobig‘i eriydi va sista b o ‘shliq shakliga ay lan ad i, u y o ‘g ‘on ich ak n in g yuqori q ism id a yashab k o ‘payadi. A yrim h o llard a kasallik em as sog‘lom tash u v ch an lik rivojlansa, boshqa hollarda dizenteriya am yobasining b o ‘shliq shakli ichak shilliq osti qavatiga kiradi va patogen to ‘qim a shakliga aylanadi. T o ‘q im alarg a kirib , u larn i eritish i (lizis) am y o b a lard a a lo h id a m oddalar — sitolizinlar va proteolitik ferm entlar borligiga bogMiq. D izenteriya amyobasi ichak devori to ‘qim asida ko‘payib, shilliq osti qavatlarida katta b o lm agan abssesslar vujudga kelishiga sabab boMadi. Ular keyinchalik ichak b o ‘shlig‘iga yorilib, shilliq qavatda yaralar hosil b o ‘ladi. Asosan ko‘richak va y o kg ‘on ichakning ko‘tariluvchi qismi zararlanadi. Kasallikning dastlabki bosqichi shilliq qavat devorlari giperemiyasi bilan birga uchraydi, ularda mayda eroziyalar va tugunlar shaklida ko‘tarilib turadigan mikroabssesslar rivojlanadi. Y aralar d iam e tri 2—3 sm k attalik d a b o ‘lib, u larn in g atrofi qizargan va b o ‘rtib chiqqan qirralarga ega b o ‘ladi. Uning tubi yiring bilan qoplanib, kasallik og‘ir kechganda atroflari notekis bo‘lgan katta yaralar hosil boiadi. Ichak devorlaridagi chuqur yaralar qon tomirlari devori butunligining buzilishi natijasida ichakdan qon ketishiga sabab bolishi mumkin. Yaralarning mushak va seroz qavatlargacha chuqurlashishi ichak devori perforatsiyasi (teshilishi) va yiringli peritonit rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Yaralarning bitishi va chandiqlanishi yo‘g‘on ichak stenoziga olib keladi (ichak yoMlari chala yoki to liq yopilishi mumkin). 11 Am yobalar qon orqali butun organizm b o ‘ylab tarqalib, ichakdan tashqari o ‘zgarishlarga ham sabab b o ‘ladi, y a’ni jigar, o ‘pka, bosh miya va boshqa a ’zolarda abssesslar paydo b o ‘ladi.
Klinikasi. Yashirin davri 7 kundan 90 kungacha (ko‘pincha 20— 40 kun) davom etadi. Kasallikning quyidagi shakllari farq qilinadi: 1) ich ak am yobiazi ( o ‘tkir, surunkali va late n t); 2) ich ak d an tashqari amyobiaz (amyobali gepatit, jigar amyobiazi, teri amyobiazi va b.); 3) boshqa kasalliklar bilan birga kechadigan amyobiaz (gelmintozlar, bakterial dizenteriya bilan). Kasallik nisbatan o ‘tkir boshlanadi. Boshlanish davri um um iy darm onsizlik, bosh o g ‘rigki, ishtaha pasayishi, qorinda ogkriq va ko‘ngil aynishi bilan kechadi. Harorat bu davrda odatda subfebril b o iad i. Keyinchalik amyobiazga xos b o lg an yokgkon ichakda o kzgarishlarning klinik belgilari yuzaga chiqadi. Kasallik boshlanishida ich sutkasiga 4—6 marta ketib, shilliq va qon aralash boiadi. Keyinchalik idh sutkasiga 10—20 m a rtag a c h a k etad i, najas o kz x arak terin i y o kqotadi, unda shishasimon shilimshiqlar kokpayadi. Keyinchalik qon aralash ich ketadi, bu esa malinali jeleni eslatadi. Kasallikning 'd-tkir davrida qorinda doimiy og‘riq kuzatiladi, u defekatsiya vaqtida kiichayadi. Bemorni azob beradigan tenezm lar bezovta qiladi. Paypaslaganda og‘riq k o kproq ko'richak va ichakning ko'tariluvchi Qismida aniqlanadi. Yo‘g‘on ichakda endoskopik tekshirish natijasida qirralari notekis, diam etri 2 m m dan 20 m m gacha b o lg a n , tubi yiring qoplagan va b u rm alar u ch id a k o ‘proq joylashgan yaralar aniqlanadi. Yaralar atrofi giperemiya bilan o ‘ralgan b o ‘ladi. Ichak amyobiazining o ‘tkir ko‘rinishi 4—6 kun saqlanadi. Odatda spetsifik davolashsiz ham bem or ahvoli yaxshilanadi. Bunday remissiya davri bir necha haftadan bir necha oygacha davom etadi. Remissiya davridan keyin barcha yoki ko‘p belgilar yana paydo b o ‘ladi. Kasallik surunkali tus oladi. Spetsifik antiparazitar davo o ‘tkazilmasa surunkali shakllari 10 yilgacha, hatto undan ham ko‘p vaqt davom etadi. U residivlangan va uzluksiz klinik shakllarda o ‘tishi mumkin. Kasallikning residivlangan shakllarida qayta zo‘rayishlar remissiyalar bilan almashib turadi, bu vaqtda bem orlarda dispepsik ko‘rinishlar (meteorizm, qorinning quldirashi, aniq joylashmagan og‘riqlar) qayd etiladi. Qayta zo ‘rayish vaqtida bem or ahvoli uncha o ‘zgarmaydi, tana harorati normada qoladi. Bu vaqtda qorinning o ‘ng sohasida kuchliroq og‘riq seziladi (ko‘pincha xato ravishda appendisit tashxisi q o ‘yiladi), ich ketadi. Surunkali amyobiaz uzluksiz kechganda remissiya davri ЬоЧmaydi. Bemorni quyidagi sim ptom lar bezovta qiladi — qorindagi og‘riq, ich ketishi (qabziyat bilan almashib turadi), tana h aroratining biroz k o ‘tarilishi. Surunkali shakllari uzoq davom etsa astenik sindrom, oriqlab ketish va gipoxrom anemiya kuzatiladi. R ektorom anoskopiyada shilliq pardalarda h ar xil, y a ’ni yangi hosil boigan, chandiqlanayotgan va tuzalgan yaralar aniqlanadi. Yaralar odatda chuqur joylashgan boiadi. Amyobiazning ichakda kuzatiladigan asoratlariga ichak perforatsiyasi natijasida vujudga keladigan umumiy yoki chegaralangan peritonit, ichak teshilishi, ichak yoilarining torayishi, amyoboma, ichakdan qon ketishi va to ‘g‘ri ichak shilliq qavatining chiqib qolishi kiradi. A m yobom a ichak devoridagi o ‘sm asim on infiltrat b o ‘lib, ikkilam chi infeksiya q o ‘shilganda yiringlashi m um kin. Ichakdan tashqari asoratlariga jigar, miya abssesslari va terining zararlanishi kiradi. K o ‘pincha jigar abssessi uchraydi. B unda doim iy isitma kuzatiladi, et uvushib, bemor darmonsizlanadi. Jigar abssessining doimiy belgisi jigar kattalashishi va o ‘ng qovurg‘a osti sohasidagi og‘riq hisoblanadi. O g‘riq o ‘ng yelka yoki kurak sohasiga beriladi, og‘riq bem or chuqur nafas olganda, jigarini paypaslaganda va gavda holatini o ‘zgartirganda kuchayadi. Jigar abssessida yurak tonlari b o ‘g ‘iq b o ‘lib, arterial bosim pasayadi va puls tezlashadi. Rentgenologik tekshirganda diafragmaning o ‘ng gumbazi yuqori turganligi va harakatining chegaralanganligi aniqlanadi. Jigar abssesslari, hatto mayda kattaliklarda ham jigarni skanirlaganda aniqlanadi. Surunkali abssesslarda intoksikatsiya belgilari kam rivojlanadi. Jigarning amyobali abssessi atrofdagi a ’zolarga yorilishi m um kin va bu diafragma osti abssessi, tarqalgan yoki chegaralangan peritonit, yiringli plevrit va perikarditlarga sabab boiadi. Jigar-bronxial oqmalar paydo b o ig a n d a ko‘p m iqdorda jigarrang yiringli balglam ajraladi. Ba’zan jigar abssesslari teri qoplamlariga yorilishi m um kin, bunday vaqtlarda oqma sohasida terining amyobali zararlanishi kuzatiladi. Ba’zida o ‘pka va miya abssesslari rivojlanadi. Ular m azkur a ’zolarni rentgenologik tekshirganda aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
