Referat mavzu: O’zbekistonning ekologik siyosati Bajardi: Tekshirdi: Reja

O’zbekiston Respublikasining ekologik siyosati
Ekologik siyosat davlat miqyosidagi darajada amalga oshirilsa atrof-muhitni yaxshilashning belgilangan chora-tadbirlari samarali bo’ladi. O’zbekistonda bu masalaga mustaqillikka yerishilgandan keyin alohida etibor berila boshlandi. Prezident Islom Karimovning “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” (1997) asarida ekologiya muammolari boshqa davlat ahamiyatiga ega bo’lgan iqtisodiy, ijtimoiy, tashqi siyosat tarkibida atroflicha tahlil qilinib, amalga oshiriladigan vazifalar aniq-ravshan belgilab berilgan. Asarda respublikada yaqin kelajakda tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilishning taktika va strategiyasi asoslangan.
Ekologik siyosat strukturasi (tuzilmasi) ancha murakkab va mazmunan boy. Bunda ekologik javobgarlik, oqilona makroiqtisodiy va tarmoq siyosatini o’tkazish, atrof muhit sifatining andozalari va vazifalarini aniqlash, sanoatni va transportni tabiiy muhitni ifloslantirgani uchun tartibga solish, iqtisodiy mexanizmni amalga oshirish, atrof muhitni muhofaza qilishda qonunchilikni rivojlantirish, tabiatni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanishni boshqarish strukturasini takomillashtirish, monitoring va ekspyertiza vazifalarini yanada takomillashtirish, ekologik savodxonlikni oshirish va ta’lim-tarbiyani yanada yaxshilash hamda samaradorligini oshirish va boshqalarni hisobga olish maqsadga muvofiq. Ulardan ba’zilarini tahlil qilamiz.
Qishloq xo’jaligida ekologik muammolarni hal qilish ko’p omillarga bog’liq. Tarmoq siyosati, ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida katta iqtisodiy va ekologik samara byeradi. Bozor munosabati bilan o’tkaziladigan xususiylashtirish tadbirlari qishloqda inqilobiy xususiyatga ega. Chunki davlat buyurtmasini sekin-asta yo’qota borish, dehqonlarni o’zlari ekin turlarini aniqlashlar, dotatsiyadan qutulish, savdoni davlat tasarrufidan chiqarish kabi tadbirlar resurslardan to’g’ri foydalanish siyosatini amalga oshirishga katta imkoniyatlar byeradi. Bu siyosat quyidagilarni nazarda tutadi:
a)yerga bo’lgan egalik munosabatini tubdan o’zgartirish. Bu muammmoni ijobiy hal qilish dehqonlarni sug’orma va lalmi yerlarga bo’lgan munosabatini yaxshilaydi, dehqon o’ziga ajratib berilgan yer maydonini ma’lum muddatga berilishidan manfaatdor. Chunki, u endi yerga o’z mulkidek munosabatda bo’lib, uning mahsuldorligini muttasil oshirib borishga harakat qiladi, turli tabiiy-antropogen jarayonlar ta’siridan saqlash uchun muntazam kurashadi, uning har bir qarichidan maksimal foydalanishga intiladi. Bozorda talab va taklifni o’rganib eng xaridorgir ekin mahsulotlarini sifatli qilib etishtirish harakatida bo’ladi;
b)yerdan foydalanishni isloh qilish natijasida ekologik masalalarni e’tiborga olish birinchi darajali amaliy ahamiyat kasb etadi. Dehqon xo’jaligi, fyermyerlar, paychilar, oila pudratchilari yerning mahsuldorligini saqlab qolish va uni yanada yaxshilash maqsadida mavjud tuproqni muhofaza qiluvchi chora-tadbirlar samaradorligini oshirish hamda yangi muhandislik, o’rmon-meliorativ va agromeliorativ tadbirlarni rejalashtirishga intiladilar. Chunki, bozor raqobati dexqonni o’z uchastkasida, sifatli mahsulot etishtirish ilinjida barcha katta-kichik, oddiy va murakkab choralarni qo’llash bilan har yili xaridorgir xom-ashyo va tayyor mahsulotlarni bozorga chiqaradi. Bu bilan ishlab chiqarishning asosiy vositasi sug’orma yerdan oqilona foydalanadi. Bu jihatdan dehqon yoki fyermyer xo’jaligi kolxoz(sovxoz) ishlab chiqarishidan tubdan farq qilishi aniq sezilib turadi. Zahmatkash xalqimizda “Sen yerga boqsang, yer senga boqadi” degan ajoyib naql borki, u amalda necha asrlardan beri sinalib kelinmoqda. Shu ma’noda har bir qarich yerdan oqilona foydalanish va yerning hosildorligini tobora ko’tarib borish tamoyilida mehnat qilish, yerga sidqidildan to’g’ri munosabatda bo’lish natijasidagina amalga oshirilishi mumkin. Bu bilan nafaqat dehqon xo’jaligi, shuningdek tabiat muhofazasi borasida davlat ham manfaatdor. Chunki, yer muomaladan chiqib ketmaydi;
v)davlat sug’orma yerlarini uzoq muddatda oilaviy pudrat, fyermyer xo’jaligi, paychilik xo’jaliklariga berilishi yerdan foydalanganlik uchun to’lanadigan soliq mexanizmini takomillashtirish va chuqurlashtirish, yer va suvdan foydalanishni yaxshilash imkonini byeradi;
g)turli tipdagi tuproq va har xil mahsuldorlikdagi sug’orma yerlarda etishtirilgan mahsulotlar bahosini aniqlash hamda soliq siyosatining optimal bo’lishiga yerishish mexanizmlari yaratiladi.
Tabiatni muhofaza qilish ishlariga umumiy rahbarlik Vazirlar Mahkamasiga yuklatilgan. Qonunning 8-moddasida “Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishning davlat boshqaruvi tizimi” quyidagicha belgilangan: “Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanishning davlat boshqaruvini O’zbekiston Respublikasining qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi, davlat boshqaruvi mahalliy idoralari amalga oshiradilar”. Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi Oliy Majlisga bo’ysinadi hamda ushbu sohadagi davlat nazoratini amalga oshiradi. Qo’mitaning o’z tarkibiy doirasida qabul qilgan qarorlari davlat idoralari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolar uchun ham tegishlidir.
“Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida”gi qonunda ushbu sohadagi aholining huquq va majburiyatlari, atrof-muhit sifatini me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solish, ekologik nazorat, ekologik huquqbuzarliklar uchun javobgarlik va boshqa xususiyatlar belgilab berilgan. Qonunda atrof-muhit monitoringi davlat ekologik muhit holatini kuzatib borish xizmatiga yuklatiladi.
O’zbekistonda ekologik siyosat yuqorida aytib o’tilganidek bir qator qabul qilingan qonunlar, “Yer to’g’risida”gi (20 iyun 1990 y.), “Qazilma boyliklar to’g’risida”gi (22 sentyabr 1994y.), “Suv va suvdan foydalanish” (6 may 1993 y.), “O’simlik olamini muhofaza qilish va foydalanish” (26 dekabr 1997 y.), “Hayvonot olamini muhofaza qilish va foydalanish” (26 dekabr 1997 y.), “Alohida muhofaza qilinadigan hududlar to’g’risida”gi (7 may 1993 y.), “Atmosfera havosini muhofaza qilish” (27 dekabr 1996 y.), “Davlat kadastri to’g’risida”gi (30 avgust 2000 y.), “Ekologik ekspyertiza to’g’risida”gi (15 dekabr 2000 y.) qonunlar va shuningdek Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan ko’plab qarorlar asosida amalga oshiriladi.