1
АНДИЖОН ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ
РЕФЕРАТ
МАВЗУ:
O’zbekiston tarixi fanining predmeti, uni o’rganishning nazariy-
metodologik asoslari, manbalari va ahamiyati. Markaziy Osiyo jaxon
sivilizatsiyasining ajralmas qismi
Текширди:
Ф.Комолова
Бажарди:
СХМ 1/3 Гайббердиева Нилуфар
КУЙГАН - ЁР-2014
2
Mavzu. O’zbekiston tarixi fanining predmeti, uni o’rganishning
nazariy-metodologik asoslari, manbalari va ahamiyati. Markaziy Osiyo jaxon
sivilizatsiyasining ajralmas qismi
Reja:
1. I.Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q” asarida vatanimiz
tarixini yoritish va o'rganish asoslarining ishlab chiqilishi.
2. O'zbekiston tarixi predmeti va uni o'rganishning ahamiyati.
O'zbekiston tarixini o'rganishning nazariy-metodologik asoslari va uni
o'rganish tamoyillari.
3. O'zbekistonda ibtidoiy jamiyat va uning davrlari. (Paleolit, mezolit,
neolit, eneolit va bronza davrlari manzilgohlari).
4. Urug’chilik jamoasining shakllanishi.
5. Zardushtiylikning vujudga kelishi. «Аvesto» - vatanimiz tarixini
o'rganishda muhim manba.
3
1. I.Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q” asarida vatanimiz
tarixini yoritish va o'rganish asoslarining ishlab chiqilishi.
O’zbekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritgandan so’ng dastlabki
kunlardanoq mustaqillikni mustahkamlashning ulkan vazifalari qatorida milliy
istiqlol mafkurasini yaratishdek dolzarb vazifa ham kun tartibi masalalaridan biri
edi. CHunki endigina mustaqillikka erishgan xalqimizning. ongida, tushunchasida
hali malum bir shubha, qo’rquvga o’xshash holatlar, sho’rolar davri va komfirqa
mafkurasining qoldiq va asoratlari saqlanib qolgan edi. qolaversa yangi, mustaqil
O’zbekiston davlatining ham o’ziga xos, xalqni to’g’ri yo’ldan ozod, erkin,
istiqlolga boshlab boruvchi milliy istiqlol mafkurasi ham yaratilishi shart edi.
Barchamizga malumki milliy mafkuraning o’ziga xos teran ildizi, asoslari bo’lishi
kerak. Bu o’rinda albatta, ishni avvalo yashab turgan mamlakatimizning,
xalqimizning tarixini, ajdodlarimiz bosib o’tgan ham sharafli, ham mashaqqatli
yo’l va ular yaratgan moddiy-manaviy meros tarixini o’rganishdan, qolaversa,
sho’rolar hukmronligi davrida tariximizni soxtalashtirilgan, o’chirilgan tomonlarini
haqqoniy, xalqona, adolatli yoritib, elimizga elon qilishdan boshlash zarur edi.
SHuning uchun ham yurtboshimiz I. Karimov mustaqilligimizni dastlabki
kunlaridanok tariximizni, o’tmishimizni mukammal o’rganishga alohida etibor
karatdi. CHunki, tarixni o’rganish va bu orqali o’zligimizni anglash-milliy
mafkuraning ajralmas, tarkibiy qismi ekanligini unutmasligimiz kerak.
O’tmishimizni o’rganib o’zligimizni anglash bilan bir qatorda, ajdodlarimiz
haqida, ularning tariximizdagi o’rni va kelajak avlodlar uchun bajarib ketgan
oliyjanob–ishlari haqida: o’tgan mutafakkirlarimizning iqtidori, ijodi jahon
miqyosida bo’lganligi haqida, shuningdek ko’p ming yillik bosib o’tilgan
yo’llardagi boshdan kechirilgan urushlar, bosqinlar, qaramlik davrlari-bularning
bari haqidagi malumotlarni bilish xalqimiz ongida, tushunchasida juda katta ijobiy
o’zgarishlar yasaydi. Milliy g’urur, milliy faxr, iftixor tuyg’ularini vujudga
keltirish bilan birga, ayni vaqtda milliy istiqlol mafkurasi haqidagi tushuncha va
bilimlarni ham tezroq o’zlashtirilishini osonlashtiradi.
4
Milliy istiqlol o’zbek xalqining asriy orzusi, armoni edi. Bu yo’lda minglab
Vatan, yurt fidoyilari aziz jonlarini qurbon qildilar. Milliy mustaqillikning qo’lga
kiritilishi katta yutuk, uning kadriga yetish, mustahkamlash, avaylab saqlab qolish
mushkul vazifa. Xar qanday mamlakatning qudrati, uning milliy mustaqilligi,
davlat chegaralarining daxlsizligi-o’sha mamlakat fuqarolarining o’z yurtiga mehr-
muhabbatli qilib tarbiyalanganliklari, Vatan mustaqilligi va milliy istiqlol uchun
kurashda zarur bo’lsa jon fido qilishga ham tayyor bo’lishdek olijanob fazilatlarga
ega bo’lishliklariga bog’liqdir. Bu fazilatlarni mehnatkashlar ommasi, yurtimiz
kelajagi - yoshlar ongida qaror toptirish va shakllantirishda Vatan tarixini
o’rganishning o’rni va imkoniyatlari cheksizdir.
«O’zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi» - degandi I. Karimov.
O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining eng ulug’ nematlari Vatan
tarixini xech qanday buyoklarsiz, amalda xayotda qanday bo’lgan bo’lsa, shunday
holisona o’rganish imkoniyatiga ega bo’ldik. Sovet hokimiyati yillarida
O’zbekiston maktablari O’rta maxsus va oliy o’quv yurtlarida Vatan tarixini
o’qitish masalasiga umuman e’tibor berilmadi.
Ajablanarlisi shundaki, sho’rolar hokimiyati yillarida mamlakatimizning
haqiqiy, tom ma’nodagi Vatan tarixi holisona yaratilmadi. Maktablar va o’quv
yurtlarida o’qitilgan darslik adabiyotlarda esa tariximiz soxtalashtirildi. Bu tarixiy
kitoblarning ko’pchiligida o’zbek xalqining milliy manfaatlari oyoq osti qilindi,
ulug’ rus millatchiligi, «Katta va ulug’ og’a» manfaatlari yetakchi mavqega ega
bo’lib, hamma voqea va hodisalarlar unga bo’ysundirildi. Natijada o’zbek
xalqining ma’naviy hayotiga putur yetdi, xalqning siyosiy ongi o’tmaslashdi,
ijtimoiy-siyosiy voqealarga befarqlik, loqaydlik hissi ko’chaydi.
Rusiya mustamlakachilari qariyb 135 yillik hukmronliklari davomida
o’lkamiz xalqlari o’rtasida ruslashtirish siyosatini olib bordilar, xalqimizni
tarixidan, o’z ona tilidan, dinidan judo qilish yo’lini tutdilar, shaklan milliy,
mazmunan sotsialistik madaniyat bayrog’i ostida milliy urf-odatlarimiz, ahloq-
odob va madaniyatimizga xuruj qildilar. O’zbekistonni Markazning xom – ashyo
5
yetkazib beruvchi bazasiga aylantirdilar, kommunistik partiya bunday siyosatni
SSSR hududida yashovchi barcha jumhuriyatda va sotsialistik hamdo’stlik
mamlakatlarida yurgizgan.
Kommunistik partiyaning yurgizgan ulug’ davlatchilik mafkuraviy siyosati
xalqimiz va millatimiz taqdiri uchun ayanchli oqibat va natijalarga olib keldi.
Vatan tarixini bilmaslik, o’zbek xalqining milliy qadriyatlari va urf-odatlaridan
uzoqlashish oqibatida jamiyatda shunday avlod vakillari shakllandiki, ularning
aksariyatida milliy ong va milliy g’urur tushunchalari so’nib ketdi. Ularning
ongida O’zbekiston taqdiriga, o’zbek millati taqdiriga, madaniyatimiz, tariximiz va
tilimiz, dinimiz taqdiriga loqayd va befarqlik munosabatlari g’oyasi ustivor
mavqeni eg’alladi. Millat istikboli uchun vaziyat shu darajada haloqatli nuqtaga
yetdiki, O’zbekiston Respublikasi o’zining davlat mustaqilligiga erishgandan keyin
ham, o’z taqdirimizni o’zimiz hal qilish imkoniyatiga ega bo’lganimizdan so’ng
ham Vatan tarixini o’qitishga qarshi yo’l tutuvchilar ham bo’ldilar. Ular o’z
«g’oyalari»ni asoslashga intilib, «O’zbekiston tarixini jahon xalqlari tarixi
bilan birga qo’shib o’qitish kerak», «O’zbekistan tarixi-bu maktab fani»,
«Oliy o’quv yurtlarida O’zbekiston tarixining o’rniga O’zbekistonning
ijtimoiy-siyosiy tarixini o’qitish lozim, jahon xalqlari tarixini o’qitishga o’tish
darkor», Oliy o’quv yurtlarida umuman “ O’zbekiston tarixini o’qitishga extiyoj
yo’q» kabi fikrlarni o’rtaga tashladilar. Albatta bu milliy g’oyasizlik, milliy g’aflat
va milliy vijdon inqirozining tub o’zagida o’z ona tarixidan bexabarlik yotadi. Bu
esa qullik, tobelik va mustamlaka muteligining asosiy ayanchli kurinishidir.
Darhaqiqat, qullik, tobelik va mustamlaka muteligi asorati g’oyalaridan ozod
bo’lish uchun milliy ongni, tafakkurni, milliy vijdonni shakllantirmok kerak ekan,
milliy ongni, milliy tafakkur va milliy vijdonni qaror toptirmok uchun nima qilmoq
kerak. Buning uchun ona xalqimizning haqiqiy, tom ma’nodagi tarixini o’rganish
va o’rgatish lozim. Xristian ilohiyotchisi A.Avgustian «g’aflatda yotgan xalqni
uyg’otish uchun avvalo uning tarixini uygot» deganda haq edi. CHunki tarix
xalq xotirasi, vatanimizning o’tmishi, avlodlar sevib, e’zozlab, o’rganib saboq
6
oladigan hayot maktabidir. XII asr allomasi SHaxobiddin Muhammad an-Nasaviy
ona tarixning inson hayotidagi o’rniga yuksak baho berib bunday degan edi:
Kimki tutmas qalbida tarixni,
U inson ham emas, olim ham emas.
Biroq kimki uqsa o’tmishini,
Ko’p boyitar o’z turmushini.
Tarix odamlarni o’ylatadi, bo’lib o’tgan tarixiy hodisalar va voqealarni tahlil
qilish, fikrlash va ulardan amaliy hayotiy xulosalar chiqarish asosida dasturiy
harakatlar yo’llanmasini belgilashga yordam beradi. Milliy o’zlikni anglashda,
milliy birlikni shakllantirishda shajaramiz ulug’ligi va pokligini bilishda, dono
xalqimizning jahon xalqlari orasida tutgan o’rniga munosib baho berishda, uning
boy hayotiy tajribalaridan kengroq foydalanishda, xalqimizning olijanob,
hurriyatparvar va erkparvar an’analarini izchil o’rganish va yanada boyitishda,
xullas barkamol haqiqiy inson shaxsini yaratishda Vatan tarixining o’rni benihoya
kattadir. Vatan tarixi mustaqil davlatimiz ijtimoiy hayotida faol katnasha oladigan,
idrokli va qobiliyatli, o’zining tarixiy ildizlarini anglashga qodir, yurtiga, vataniga,
ona xalqiga cheksiz mehr-muhabbat his-tuyg’ulari bilan to’lib- toshgan avlodni
kamol toptirish, ularning ongida milliy istiqlol tafakkuri va harbiy vatanparvarlik
g’oyalarini shakllantirish qurolidir.
Vatan ostonadan, inson yashab nafas olib turgan go’shadan, insonni kindik
koni to’qilgan xonadon tuprog’idan boshlanadi. SHu bois, inson ilk bor nafas olib,
ulg’ayib voyaga yetgan ona zaminga mehr-muhabbat va sadoqatda bo’lishi, uning
har bir hovuch muqaddas tuprog’ini ko’ziga tutiyodek surtishi, unga nisbatan bir
umr farzandlik hissi bilan yashashi uning uchun ham farz ham karzdir.
O’zbekiston Prezidenti Islom Karimov Vatan tarixining barkamol insonni
shakllantirishdagi o’rniga yuksak baho berib, «Tarixga murojaat kilar ekanmiz -
bu xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi
bulmaganidek, o’z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo’lmaydi», -
degan edi. O’tmishni bugun yaratib bo’lmaydi, o’tmish bugunni yaratadi.
Tarixdagi har bir ijtimoiy yuksalish jamiyatning o’z merosiga, o’z o’tmishiga
7
bo’lgan munosabatini isloh qilishdan boshlangan. o’tmishga bo’lgan har qanday
ijodiy murojaat esa hamisha inqilobiy o’zgarishlarga zamin tayyorlagan, o’tmish
aqidalari bugun uchun xizmat qilgan. Biroq, o’tmishga murojaat qilishdan avval,
unga bo’lgan munosabatni halol, to’g’ri yo’lga solish kerak. Busiz tarixni holisona
yaratish mumkin emas. XXI asr bo’sag’asida Vatanimiz tarixida yangi davr
boshlandi. O’zbekiston o’zining davlat mustaqilligini qo’lga kiritdi. Dunyo
xaritasida yana bir mustaqil davlat - O’zbekiston Respublikasi paydo bo’ldi.
Har bir xalq, har qaysi mamlakat o’zining uzoq va betakror tarixiga ega
bo’lganidek, O’zbekistonning, o’zbek xalqining tarixi ham boy va sermazmundir.
Tarixiy voqealarni o’rganishda ilmiy, nazariy-metodologik asoslarga
tayanishning ahamiyati juda katta. SHo’rolar davrida uni o’qitish va o’rganish
ishlari marksistik metodologiyaga bo’ysundirildi. Har qanday voqeani yoritishga
komfirqa mafkuraviyligi, partiyaviylik, sinfiylik nuqtai nazaridan yondoshildi.
Oqibatda ko’pgina tarixiy voqea-hodisalar soxtalashtirildi, o’tmish koralandi,
ma’naviy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz haqoratlandi. YOsh avlodga ularni
jirkanch illat, xurofot, eskilik sarqitlari deb o’rgatildi. Tarix faqat jangu - jadal,
urushlardan iboratdek qilib o’rganildi.
O’zbekiston tarixi avvalo Markaziy Osiyo mamlakatlari tarixi bilan,
qolaversa bashariyat tarixi bilan chambarchas bog’langan. Qadim zamonlardan
yaqin yillargacha Vatanimiz O’rta Osiyo minta-qasidagi ko’pgina davlatlar bilan -
Afg’oniston, Eron, SHimoliy Hindiston kabi mamlakatlar bilan yagona iqtisodiy
va madaniy makonda bo’lib keldi.
Bu katta hududda yashovchi urug’, qabila, qavm, elatlar etnik jihatdan
doimo o’zaro ta’sir va aloqada bo’lganlar, qo’shilish jarayonini boshdan
kechirganlar, ularning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy hayoti bir-biri bilan
o’zviy bog’liq o’tgan. SHu sababli O’zbekiston tarixini qo’shni mamlakatlar tarixi
bilan bog’liq holda o’rganish taqozo etadi. Qozoq, qirg’iz, qoraqalpoq, turkman,
tojik, fors, afg’on, hind, arab va boshqa xalqlar tarixini qanchalik yaxshi bilsak, u
O’zbekistonni xalqlari tarixini shunchalik chuqur, har tomonlama o’rganishga
imkon yaratadi, ko’maqlashadi.
8
Tarixiy voqea, hodisalarlarni o’rganish, tahlil etish va yoritishda holisona,
haqqoniy, adolatli yondoshuv muhim metodologik qoidadir. Xolislik qoidasini
tarixiy voqea, hodisalarlarni o’rganayotganda, ular bilan bog’liq bo’lgan barcha
faktlarning xech bir istisnosiz butun majmuani birga olib tekshirishni, aniq
haqqoniy dalillarga asoslanib ishlashni talab qiladi. Tarixiy hodisalarlarni bir butun
holda o’zaro aloqada va munosabatda deb tekshirish lozimdir.
Tarixni o’rganishda tarixiylik metodologiyasi muhim ahamiyatga ega.
Tarixiylik qoidasi voqea, hodisalarlarni o’z davrining aniq tarixiy sharoitidan kelib
chiqqan holda o’rganishni taqozo etadi. Voqea-hodisalarlarni o’rganishda tarixiy
bog’lanish, tarixiy rivojlanish jarayoniga e’tibor qilmoq zarur. Har bir voqea,
hodisalarni boshqa, voqea-hodisalarlar bilan bog’lab o’rgangandagina mazkur
voqea-hodisalarning umumiy tarixiy jarayonidagi o’rnini to’g’ri aniqlash, belgilash
mumkin bo’ladi. Har-bir voqea-hodisalarga umumiy tarixiy jarayonning bir qismi,
bo’lagi deb qaramoq zarur. Har bir hodisalarga qanday tarixiy sharoitda, muxitda
paydo bo’lganligini bu hodisalar o’z taraqqiyotida qanday asosiy bosqichlarni
o’tganligini, keyinchalik u qanday bo’lib qolganligini bilish tarixiylik qoidasining
asosiy talabidir.
Tarixiylik metodologiyasi xalqning o’tmishini, hozirgi zamon va kelajagini
yagona tabiiy tarixiy jarayon deb, o’tmish Hozirgi zamonni tayyorlaydi, hozirgi
zamon kelajakni yaratadi, degan taraqqiyot qonuni asosida qaraydi. O’tmishni,
ajdodlarimiz tarixini qanchalik yaxshi bilsak, anglab yetsak, hozirgi zamonni,
mustaqilligimiz mazmunini shunchalik mukammal tushunamiz, kelajakni to’g’ri
tasavvur etamiz.
Tarixiy jarayonni o’rganishda ijtimoiy yondashuv printsipiga rioya etish
zarur bo’ladi. Ijtimoiy yondoshuv metodologiyasini tarixiy jarayonlarni aholi
barcha tabaqalarining manfaatlarini hisobga olgan holda o’rganishni taqozo etadi.
Voqealarni alohida bir ijtimoiy tabaqa-kambag’allar, yo’qsillar yoki mulkdor,
boylar manfaati nuqtai nazaridan turib tahlil etish, yoritish bir tomonlama
yondoshuv bo’lib, u tarixni soddalashtiradi, to’g’ri xulosaga olib kelmaydi.
9
Mamlakatimiz tarixini o’rganishda milliy qadriyatlar, xalq an’analari va urf-
odatlarini, din, islom dini tarixi, odamlarning diniy e’tiqodlari, diniy ta’limotlar va
ularning asoschilari faoliyatini tahlil qilishga, yoritishga tsivilizatsion
munosabatda bo’lib, ularni hurmatlash, e’zozlash nuqtai nazaridan yondoshmok
kerak. Xayot xalqning necha ming yillar davomida yaratgan ma’naviy
madaniyatini ahloqiy mezonlarini ikkiga – ekspluatatorlik madaniyati va ahloqi
hamda ekspluatatsiya qilinuvchilar madaniyati va ahloqiga bo’lish va birinchisini
qoralashdan iborat bol’sheviklarcha yo’riqnomaning naqadar zararli ekanligini
ko’rsatdi. Ma’naviy merosga bunday yondashuv ma’naviy qashshoqlanishga,
milliy qadriyatlarning, urf-odatlarning oyoq osti qilinishiga, ko’pgina olimlar,
ma’rifatparvar ziyolilar, ruhoniylarning badnom qilinishiga olib kelganligini xech
kachon unutmaslik kerak. Tarixni o’rganishda yuqoridagi metodologik qoidalar
bilan bir qatorda faktlarni takkoslash, mantiqiy-qiyosiy xulosalar chiqarish,
davrlashtirish, sotsialistik tadqiqotlar o’tkazish, statistik, matematik va boshqa
usullardan ham foydalaniladi.
10
2. O'zbekiston tarixi predmeti va uni o'rganishning ahamiyati.
O'zbekiston tarixini o'rganishning nazariy-metodologik asoslari va uni
o'rganish tamoyillari.
Tarixni o’rganishning muhim nazariy metodologik asoslari bor. Bulardan
biri dialektik metod. Insoniyat hayoti, jamiyat taraqqiyoti dialektik jarayondir.
Dialektika olam yagona va yaxlit, unda sodir bo’ladigan hodisalar, voqealar
umumiy va o’zaro bog’lanishi, uzluksiz harakatda, ziddiyatli taraqqiyotda bo’ladi,
deb taolim beradi. Dialektik metodologiya har qanday mamlakat tarixini jahon
xalqlari tarixi bilan bog’liq holda o’rganishni taqozo etadi. Negaki, har bir xalq
tarixi milliylik, o’ziga xos betakror xususiyatlari bilan jahon tarixi, butun insoniyat
taraqqiyoti bilan umumiy bog’lanishidadir.
Darhaqiqat, O’zbekiston tarixi avvalo Markaziy Osiyo mamlakatlari tarixi
bilan, qolaversa bashariyat tarixi bilan chambarchas bog’langan. Qadim
zamonlardan yaqin yillargacha Vatanimiz O’rta Osiyo mintaqasidagi ko’pgina
davlatlar: Afg’oniston, Eron, SHimoliy Hindiston kabi mamlkatlar bilan yagona
iqtisodiy va madaniy makonda bo’lib keldi. Bu katta hududda yashovchi urug’,
qabila, qavm, elatlar etnik jihatdan doimo o’zaro taosir va aloqada bo’lganlar,
qo’shilish jarayonini boshidan kechirganlar, ularning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy,
maonaviy hayoti bir-birlari bilan uzviy bog’liq o’tgan. SHu sababli O’zbekiston
tarixini qo’shni mamlkatlar tarixi bilan bog’liq holda o’rganish taqozo etiladi.
Tarixiy voqea, hodisalarni o’rganish, tahlil etish va yoritishda holislik-
haqqoniy, adolatli yondoshuv muhim metodologik qoidadir. Xolislik qoidasini
tarixiy voqea, hodisalarni o’rganayotganda ular bilan bog’liq bo’lgan barcha
faktlarning hech bir istisnosiz butun majmui bilan birga olib tekshirishni, aniq
haqqoniy dalillarga asoslanishini talab qiladi.
Tarixni o’rganishda tarixiylik metodologiyasi muhim ahamiyatga ega.
Tarixiylik qoidasi voqea-hodisalarni o’z davrining aniq tarixiy sharoitidan kelib
chiqqan holda o’rganishni taqozo etadi. Voqea - hodisalarni o’rganishda tarixiy
bog’lanish, tarixiy rivojlanish jarayoniga eotibor qilmoq zarur. Har bir hodisa
11
qanday tarixiy sharoitda, muhitda bo’lganligini bu hodisa o’z taraqqiyotida qanday
asosiy bosqichlarni o’tganligini, keyinchalik u qanday bo’lib qolganligini bilish
tarixiylik qoidasining asosiy talabidir. Masalan, bironta davlat faoliyatiga tarixiylik
nuqtai nazaridan turib baho bermoqchi bo’lsak, birinchidan, u qachon, qanday
tarixiy sharoitda paydo bo’ldi, ikkinchidan u o’z taraqqiyotida qanday
bosqinchilarni bosib o’tdi, uchinchidan, u hali ham mavjudmi?, hozir qay ahvolda,
qanday bo’lib qoldi?, degan savollarga aniq javob berishi zarur bo’ladi.
Tarixiylik metodologiyasi xalqning o’tmishini, hozirgi zamon va kelajagini
yagona tabiiy jarayon deb, o’tmish hozirgi zamonni tayyorlaydi, hozirgi zamon
kelajakni yaratadi degan taraqqiyot qonuni asosida qaraydi. Insoniyat ana shunday
umumiy yo’ldan borayotgan ekan, porloq hayot, turmush qurmoqchi bo’lgan avlod
tarix fani orqali o’z o’tmishini yaxshi bilmog’i lozim. O’tmishni, ajdodlarimiz
tarixini qanchalik yaxshi bilsak, anglab yetsak, hozirgi zamonni, mustaqilligimiz
mazmunini shunchalik mukammal tushunamiz, kelajakni to’g’ri tasavvur etamiz.
SHuningdek, hozirgi zamonni bugungi avlodning bunyodkorlik faoliyatini to’g’ri
idrok etish o’tmishni, tariximizni chuqur anglashga ko’maklashadi.
Insoniyat taraqqiyotining ma’lum bosqichida urug’chilik tuzumi yemirilib,
xususiy mulkchilik kelib chiqib, urug’ jamoalari turli ijtimoiy tabaqalarga
bo’lingach, tarixiy voqea va hodisalar ana shu tabaqalarning manfaati bilan bog’liq
holda kechadigan, har bir ijtimoiy tabaqa o’z manfaati nuqtai nazaridan harakat
qiladigan, ularning manfaati bir-biri bilan to’qnashadigan bo’lib qoldi. Bunday
vaziyatda sodir bo’lgan voqealarni, tarixiy jarayonni o’rganishda ijtimoiy
yondoshuv printsipiga rioya etish zarur bo’ladi. Ijtimoiy
yondoshuv
metodologiyasi tarixiy jarayonlarni aholi barcha tabaqalarining manfaatlarini
hisobga olgan holda o’rganishni taqozo etadi. Voqealarni alohida bir ijtimoiy
tabaqa-kambag’allar, yo’qsillar yoki mulkdor, boylar manfaati nuqtai nazaridan
turib tahlil etish, yoritish bir tomonlama yondoshuv bo’lib, u tarixni
soxtalashtiradi, to’g’ri xulosaga olib kelmaydi.
Ijtimoiy yondoshuv printsipi davlat arboblarining, siyosiy kuchlar,
partiyalar, turli uyushmalar, ular yo’lboshchilarining tarixiy taraqqiyot darajasiga
12
ko’rsatgan ijobiy yoki salbiy taosirini, jamiyatni u yoki bu yo’ldan rivojlanishidagi
rolini bilib olishda muhim axamiyatga egadir.
Mamlakatimiz tarixini o’rganishda milliy qadriyatlar, an’analari va urf-
odatlari, islom dini tarixi, odamlarning diniy eotiqodlari, diniy taolimotlar va
ularning asoschilari faoliyatini tahlil qilishga, yoritishga tsivilizatsion munosabatda
bo’lib, ularni hurmatlash, eozozlash nuqtai nazaridan yondoshmoq kerak. Xalqning
necha ming yillar davomida yaratgan ma’naviy madaniyatini, axloqi, mezonlarini
ikkiga - ekspluatatorlik madaniyati va axloqi hamda ekspluatatsiya madaniyati va
ahloqga bo’lish va birinchisini qoralashdan iborat lenincha yo’riqnomaning
naqadar zararli ekanligini ko’rsatadi. Ma’naviy merosga bunday yondoshuv
maonaviy qashshoqlashuvga, milliy qadriyatlarning, urf-odatlarning oyoq osti
qilinishiga, ko’pgina olimlar, maorifatparvar, ruhoniylarning badnom qilinishiga
olib kelganligini hech qachon unutmaslik kerak. Tarixni o’rganishda yuqoridagi
metodologik qoidalar bilan bir qatorda faktlarni taqqoslash, mantiqiy-qiyosiy
xulosalar chiqarish, davrlashtirish, sotsiologik tadqiqotlar o’tkazish, statistik,
matematik va boshqa usullardan ham foydalaniladi.
Xullas, biz O’zbekiston tarixi fanining Prezidentimiz aytganlaridek
“davlatga, xalqqa, jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozimligini unutishga aslo
haqqimiz yo’q”.
Prezidentimiz “Fidokor” gazetasi muxbiri bilan bo’lgan suhbatlarida komil
insonni yaratishda, milliy g’oya va milliy mafkurani shakllantirishda tarix fanining
roliga yana bir bor yuqori baho berib shunday dedilar: “...Milliy mafkurani
shakllantirishda eng katta manba - bu xaqqoniy yoritilgan tarixdir. Tarixni bilmay
turib, mafkuraning falsafiy negizlarini anglab bo’lmaydi.”
Do'stlaringiz bilan baham: |