Referat mavzu: Diniy madaniy an’analarning jamiyat taraqqiyotiga ta’siri. Bajardi: Suyunov Quvonch Tekshirdi: Azamat Xudoyqulov

O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi

Muhammad AL-Xorazmiy nomidagi Toshkent Davlat axborot texnologiyalari universitetini Qarshi filiali

REFERAT

MAVZU:Diniy madaniy an’analarning jamiyat taraqqiyotiga ta’siri.

Bajardi:Suyunov Quvonch

Tekshirdi:Azamat Xudoyqulov

QARSHI-2021

REJA:

1.Jahon ma’daniyatini vujudga kelishi:

2.An’anaviy diniy madaniyat haqida tushuncha:

3.Diniy aqidalar haqida:

Qadimgi sharq hududida mil.avv.17 ming yillikda insoniyat svilizatsiyasi va madaniyati rivojlanihning ibtidosi bilan bog’liq bo’lgan eng muhim jarayonlar ro’y beradi.Bu davrda sharqda madaniy madaniy faoliyatning turli shakllari va sohalari vujudga keladi.Yozuv,adabiyot,san’at,fan,birinchi jahon dini buddizim paydo bo’ladi.Bu boshlang’ich jarayonsizinsoniyat madaniyatining keying barcha tarqqiyotini tassavur qilish qiyin

Qadimgi Sharq tushunchasi Sharq haqidagi hozirgi tassavurlarga mos kelmaydi.Negaki, Qadimgi Sharq yer sharining Misrdan to Xitoygacha bo’lgan keng mintaqasini o’z ichiga olib, bu yerda mil.avv 7 ming yillikdan boshlab insoniyat tarixida dastlabki sivilizatsiya vujudga kela boshladi.

Madaniyatning shakllanishi eng yirik daryolar-Nil,Dajla va Frot,Hind,va Gang,Xuanxe,Yansze vodiysida ya’ni dehqonchilik rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar mavjud bo’lgan joylarda ro’y beradi.

Xuddi shu joylarda dastlabki davlatchilik tuzilmasi, siyosiy,diniy savdo markazi sifatida shaharlar yozuv vujudga kelgan.Bu yerda dastlab ma’naviy madaniyat ishlab chiqaruvchi mehnat faoliyatidan bevosita ajralib mustaqil faoliyatiga aylanadi.Jamiyat hayotida dastlab ma’naviy madaniyat ishlab chiqaruvchi mehnat faoliyatidan alohida kishilar qatlami I boshqaruvi,ta’lim ma’lumotlarini to’plovchi va uzatuvchi sohalarda shugullanuvchilar ajraladi va ko’payib boradi.

Misr,Mesopotamiya,Hind va Xitoy sivilizatsiyalari eng ko’hna va yirik madaniyatlari edi.Bu ma’daniyat ta’sirida Urartu,Finikiya,Xett,Elam svilizatsiyalari shakllanib, insoniyat madaniyat tarixida sezilarli ta’sirga ega bo’ldi

Mifologik tafakkur-bu predmitlik –hissiy jonli taffakur yetarli riojlanmagan tushunchalarga xos bo’lib, bunday tushunchalar ishlatish va so’zda ularni ifodalashning sustligi va qiyinligidir(shumeriklar “o’ldirish” deyish o’rniga “boshiga tayoq urish deyishgan”.

Qadimgi Sharq kishisi asab-oqibat munosabatlarni tushungan va farqlangan, biroq ularni mo’jmal keng tarqalgan bo’lib, unga ko’ra hayotdagi barcha muhim narsalar(ehrom,podsho, hokimyati,inson)ilohiy qudratning “asl namunasiga qarab”muvofiq yaratilgan.

Olamning mifologik tasavvur qilish uning nihoyatda tartibli, qa’tiy iyerarxik qurilishda foydalanib, uning asosi turli xil oppozitsiyalar tizimi hisoblanadi.Aynan shular mifologik ramziy tasniflashdagi dastlabki “poydevor”hisoblanadi.(qarama-qarshi tiplar: yuqori-quyi,o’ng-so’l, osmon yer, mag’rib mashriq,kun-tun,biz-ular,katta-kichik,er-xotin,hayot-o’lim va boshqa..).Shuningdek o’ng yuqori katta yaqin, o’z yorug’ taomiliga ko’ra qarama- qarshilikning musbat-ijobiy tomonini, so’l,quyi,kichik,uzoq,begona,qorong’I esa manfiy-salbiy jihatini tashkil qiladi.Mifologik taffakurning muvoqfiq va o’xshash jihatlari uning an’anaviyligi bilan bevosita bog’liq.

An’ana bir-biriga yaqin biroq mohiyatan boshqa-boshqa bo’lgan hodisalar urf-odat,marosi,ibodat,udum,odob singari faoliyatda namayon bo’ladi.Bularning bari u yoki bu vaziyatdagi aniq axloq dasturiga ega bo’lib, harakatning to’g’riligini kafolatlaydi.Noto’g’ri harakatlardan ogohlantiradi, negaki an’analar negizida sotsiumning katta tajribasi mujassamdir.

O’z o’rnida antic madaniyat Yunon-makedonlar va Rim dengizidan Hindistongacha va Misrda ellinistik madaniyatning vujudga kelishida va kosmopolitizm (dunyo fuqaroligi) tushunchasiga asos soldi.Barcha qadimgi madaniyatlar kabi yunon mumtoz (antic) madaniyati tarkibiy qismi din bo’lgan. Din me’morchilikning tasviriy san’atning adabiyotlarning ajoyib namunalarida o’z aksini topdi.Qadimgi yunon dinining asosiy shakllari arxaik davrdayoq tarkib topgan uning ildizlari esa eng qadimgi krit-meken davriga va Qadimgi sharq ta’sirlariga borib taqaladi.

Arxaik dinning davrida dinning rivoji antroprofizimidan, ya’ni insonning ilohiylashtirishdan,xudolarni o’lmaydigan va abadiy yosh bo’libturadigan ko’chli go’zal kishilar deb tassavur qilib turadigan kishilar edi.

Tetr san’atining rivojiga mashhur adiblar ijodi bilan uyg’un bo’lgan.Adiblar afsona va rivoyatlar asosida tragediyalar yaratganlar.Tragediya “yunoncha echkilar qo’shig’I” degan ma’noni anglatadi.VIX asrda Esxel,Sofokl,Yevripid tragediyalari,Aristofan komediyalarini teatrda maroq bilan ko’rishgan tomoshabinlar.”Esxilni”tragediya otasi deb ataganlar.

Diniy madaniyat umuminsoniy madaniyat taraqiyottining eng muhim davri hisoblanadi.O’rta asrlarda davlatchilik,millatlarning yangi shakllarini vujudga kelishi yuz beradi, hozirda momilada bo’lgan tillar hisoblanib, ta’lim va fan tizimi yanada tarraqiy etadi.Fanning turlari va uslublari zamonaviylik kasb etadi.

A.Gunbold ta’kidlaganidek arablar “tabiiy fanlar ijodkori”bo’lib ularni tajriba va mezon yo’liga asos soldilar.9asrda musulmon tibbiyot jug’rofiya sohalari bo’yicha ko’plab asarlar yozildi.Ulug’ alloma al-Xorazmiy matematikaning yangi tarmog’i bo’lgan yangi avlod olimlari ta’lim oldi.Tabiatni ratsional anglash an’analarini o’zlashtirib va yanada takomillashtirib 8 asrda R.Bekon induktiv mantiq usulini yaratdi hamda ilmiy idrokning bosh usuli sifatida malaka va tajribani tasdiqlaydi.

17 asrlarda badiiy qadriyati yuksak yodgorliklar yaratildi:al-Hamrodagi saroy, Qurdoba,Jazoir,Sammadra,Dehlidagi masjidlar,Reyms,Parijdagi gotik uslubdagi soborlar,Istamuldagi Avliyo, Sofiya ibodatxonasi, ajoyib ikona haykaltaroshlik asarlari kalligrafiya va kitob miniaturasi,ayniqsa Sharq she’riyatida yuksak darajada taraqqiy etadi.Bu davrning muhim badiiy yutuqlari qatoriga aholining barcha qatlamlari e’tirof etgan madaniyat qadriyatlarini qo’yish mumkin.Xiristian va islom dinlari boy va kambag’alni kuchli va ojizni turli irqdagilarni va turli ijtimoiy guruhlarni bir-biridan ajratmaydi.Barcha e’tiqod qiluvchilar uchun umumiy axloq mezonlari,mo’minlik,tavba,yaxshi va rahm shafqatli bo’lish gunoh qilmaslik kabilar mavjud.O’rta asrlarda umum e’tirof etgan axloqiy me’yorlarning mustahkamlanishi umuminsoniy xulq-atvor va axloq mezonlarini ishlab chiqishda katta ahamiyatga ega bo’ldi.O’rta asrlar madaniyatining ko’p qirrali ekanligi yuqorida ta’kidlangan edi.Bu davr madaniyati ijodkorligi jarayonida ilk marta aholini barcha tabaqalari ishtirok etib,har bir qatlam o’zining madaniyatini yaratadi va o’z navbatida,an’anaiy madaniyat sifatida jamiyatning ma’lumotli yuqori qatlamining madaniyatigina namayon bo’ladi.

O’rta va Sharq madaniyatida tabaqaviy submadaniyatlar emas ikki yirik madaniyati shahar va ko’chmanchilar madaniyatini ajralib turadi.Shahar sharoitida “Yusuf va Zulayho” va hokazo dostonlar singari dostonlar turli poetik shakl va janrdagi (qasida,masnaviy,g’azal,madhiya,ruboiy)adabiy asarlar,hikoya ertaklar to’plamlari latifa va rivoyatlar yaratildi.Miniatura bezagiga boy kitoblar,musiqa san’ati va raqsning xilma-xilligi janrlari xalq orasida keng tarqaldi.Ko’chmanchilar orasida turli musiqa asboblarida kuyga solib aytiladigan (baxshi va oqinlar tominidan)xalq og’zaki ijodining yirik badiiy shakllari epos,dostonlar yaratish ustuorlik qildi.Shahar ritsalarlik,dunyoviy,monoxolik va so’fiylik kabi submadaniyatlarning paydo bo’lishi madaniyatining sezilarli boy etdi, yanada rivojlanishida ko’plab yo’nalishlar yaratdi hamda Renessans (Uyg’onish deb) atalgan yuksak taraqqiyotga zamin tug’dirdi.