Referat mavzu: Bozor munosabatlari sharoitida samaradorligining o’rni va ahamiyati. Bajardi

1.1. Bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarish samaradorligi va uning
ko’rsatgichlari
Taqsimlash samaradorligi iste'molchilar mahsulotning shaxsiy marjinal narxini aks ettiradigan bozor narxini to'lashda yuzaga keladi. Firma uchun taqsimot samaradorligining sharti mahsulotning ishlab chiqarilishidan iborat bo'lib, unda minimal qiymat, MC, narxga teng, P.Ishlab chiqarish samaradorligi, firma resurslarni birlashtirganida, berilgan natijani eng kam o'rtacha qiymatda ishlab chiqaradigan tarzda yuzaga keladi. Xarajatlar firmaning qisqa muddatli o'rtacha xarajatlar egri chizig'idagi eng past nuqtada minimal darajaga tushiriladi. Bu shuningdek ATC = MC degan ma'noni anglatadi, chunki MC har doim ATC egri chizig'ining eng past nuqtasida ATC ni kesadi. Texnik samaradorlik ma'lum bir kirishdan, masalan, ishchi yoki mashina yoki ma'lum bir kirish birikmasidan qancha mahsulot olish mumkinligi bilan bog'liq. Maksimal texnik samaradorlik ma'lum miqdordagi kirishdan maksimal darajaga tushganda yuzaga keladi X samaradorligi dastlab 1960 yillarda Xarvi Leybenshteyn tomonidan boshqaruv samaradorligiga nisbatan qo'llanilgan tushunchadir. Kontseptsiya, ayniqsa boshqaruvni maksimal darajada ishlab chiqarish uchun motivatsiya mavjud bo'lgan yoki bo'lmagan holatlarga nisbatan qo'llanilishi mumkin. X samaradorligi ma'lum bir kirish hajmidan firmalar chiqishi qanchalik katta bo'lsa, shunday bo'ladi. Bu firmalar menejerlar iloji boricha ko'proq mahsulot ishlab chiqarishga rag'batlantiriladigan raqobatbardosh bozorlarda faoliyat yuritganda paydo bo'lishi mumkin.)
Bozorlar, raqobatbardosh raqobat darajasidan past bo'lganda, monolitopoliyalar va monopoliyalarda, 'X' samaradorligini yo'qotish ehtimoli bor, va boshqaruv motivatsiyasining yo'qligi tufayli mahsulot maksimal darajada oshirilmaydi. Dinamik samaradorlik tushunchasi odatda avstriyalik iqtisodchi Jozef Shumpeter bilan bog'lanib, texnologik progressivlik va innovatsiyani anglatadi.Neoklassik iqtisodiy nazariya shuni ko'rsatadiki, biron bir sohadagi mavjud firmalar, amaldagi shaxslar kirish to'siqlari bilan juda himoyalangan bo'lsa, ular samarasiz bo'ladi. Shumpeter bu har doim ham shunday emasligini ta'kidladi; haqiqatan ham yuqori himoyaga ega bo'lgan firmalar ko'proq xavfli innovatsiyalarni amalga oshirishi va dinamik samaradorlik keltirib chiqarishi mumkin
Qo'shimcha birlik ishlab chiqarishda barcha xususiy va tashqi xarajatlar va imtiyozlar hisobga olinsa, ijtimoiy samaradorlik mavjud. Xususiy firmalar tashqi xarajatlarni soliqqa tortish yoki ifloslantirish uchun ruxsatnoma sotib olish yo'li bilan ichkilashtirishga majbur bo'lganliklarini hisobga olish uchun faqat rag'batlantiradilar
Ammo, teskari jarayon, ya’ni elementlarni kimyoviy birikishi – polimer sintezi nisbatan past haroratlarda va maxsus kimyoviy reaksion muhitlarda amalga oshadi. Masalan tabiiy polimerlar organizm haroratida, ya’ni 50 ^oC dan past sohada sintez bo‘ladi. Umuman olganda polimerlar, ya’ni yuqori molekulyar birikmalar hosil bo‘lishi polimerlanish va polikondensatsiya reaksiyalari bo‘yicha kimyoviy va tabiiy sintezlar orqali amalga oshadi. Olingan polimerlarni molekulyar tuzilishini o‘zgartirish uchun esa turli xil modifikatsiya usullaridan foydalaniladi.
Hozirgi paytda ko‘pgina resurslar chegaralangan, ulaming aksariyati (metall, qurilish materiallari va boshqalar) xorijdan keltiriladi. Shuning uchun mavjud resurslardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligini oshirish, milliy va xorijiy sarmoyalarni ustuvor sohalarga joylashtirish kabi samaradorlikni oshirish vositalariga yetarli darajada e’tibor berish talab qilinadi. «Samara», «samaradorlik», « ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik» kabi tushunchalarning orasidagi farqni anglab olish zarur. Samara - bu, ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat), foyda va daromad hajmini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, sifatsiz mahsulot ishlab chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo‘q qilish bilan bogliq bo’lgan korxona faoliyatining ijobiy natijalaridir. Bu yutuqlar natural shaklda ishlab chiqarish samarasini, pul shaklida esa iqtisodiy samarani tavsiflaydi.
Samaradorlik, avvalo, korxona faoliyatining sifat jihatlarini tavsiflovchi tushunchadir. U «samara» toifasidan kelib chiqadi hamda unga qaraganda murakkab va kompleks tavsifga ega. Samaradorlik chora sifatida ko‘plab texnik, iqtisodiy, loyiha va xo‘jalik qarorlarini awaldan belgilab beradi. Korxona o‘zining xo‘jalik, ilmiy-texnik va investitsion siyosatini belgilashda samaradorlikdan kelib chiqadi. Iqtisodiy samaradorlik samaradorlikka qaraganda birmuncha tor ma’noni anglatadi. U qabul qilinayotgan qarorlarning xo‘jalik yuritishda maqsadga muvofiqligini tavsiflaydi hamda barcha hollarda samaraning unga erishish uchun ketgan xarajatlar(ishlab chiqarish resurslari)ga nisbati sifatida aniqlanadi. Xarajatlar qanchalik каш bo‘lsa (mahsulot sifatiga ta’sir qilmagan holda), samara shunchalik ortadi, demak, iqtisodiy samaradorlik ham ortadi.