modelini yaratdi.Bu nazariyaga ko’ra atom juda kichik o’lchamga ega bo’lgan
yadroga ega.Yadroda atomning butun massasi toplangan.Yadro atrofida manfiy
atomga nisbatan 100000 marta kichik.Shuning uchun ham a-zarrachalar yupqa
metall plastinkadagi yadrolar orasidagi masofadan o’tib ketadi va u o’z yo’nalishini
o’zgartirmaydi.Agar a-zarrachalar yadrolarni yaqinidan o’tsa ular og’adi. a-
zarrachalar yadrolar mavjudligini isbot etmay ularning zaryadini aniqlashga imkon
beradi. Elementlarning davriy jadvaldagi tartib nomeri yadrodagi protonlar sonini
1913 y. Rezerfordning o’quvchisi
ingliz olimi Mozli rentgen nurlarining spektrini
tekshirib,element tartib nomeri bilan rentgen nurlarini to’lqin uzunliklari orasida
bo’g’lanish borligini aniqladi:
n = A(z-b)
Bu yerda z elementning tartib nomeri; A, b o’zgarmas sonlar; n- rentgen nurining
to’lqin uzunligi.
Mozli formulasi asosida rentgen nurining to’lqin uzinligini o’lchab elementning
tartib nomerini topish mumkin.
Mozli qonuni D.I.Mendeleev elementlarni davriy jadvalga to’g’ri joylashtirganini
ko’rsatadi.
Rentgen nurlari spektrini o’rganish asosida z=72 Re elementi ochilgan.
Mozli qonuniga ko’ra elementning tartib nomeri bu oddiy nomerlash emas balki
atomning musbat zaryadini qiymatini ko’rsatar ekan, atomning asosiy xossalari
uning yadro zaryadiga bo’g’liqdir.
Masalan,
11
Na
23
natriy atomida elektronlar 11 va protonlar 11. Protonlar va
neytronlar bir zarracha nuklonlarning ikki holatini ko’rsatadi.
Protonning massasi 1,0073 u.b. ga teng bo’lib, uning zaryadi +1 ga teng.
Neytronning massasi 1,0087 u.b.ga teng,uning zaryadi nolga teng.
Neytron ochilgandan so’ng 1932 y. sovet olimlari Gapon va Ivanchenko yadro
tuzilishini proton–neytron nazariyasini yaratdilar.Bu nazariyaga ko’ra yadroda
protonlar va neytronlar turadi.
N = A – Z
N- atomdagi neytronlar soni. A-elementning atom massasi. Z-elementning tartib
nomeri.
Yadrodagi protonlar va neytronlarni ushlab turuvchi kuchlar yadro kuchlari
deyiladi.Ular juda qisqa masofada tasir etadi
(10
—16
m).
Yadrodaga protonlar neytronlarga yoki teskari jarayon sodir bo’lishi mumkin.
0
1
n =
1
1
P +
-1
0
e
1
1
P=
0
1
P +
+1
0
e
-1
0
e va
+1
0
e elektron va pozitron
Izotoplar,izobarlar va izotonlar
Yadro zaryadi bir xil lekin atom massasi turlicha bo’lgan atomlar to’plami izotoplar
deyiladi.Bu zarrachalar tarkibida neytronlar soni har xil bo’ladi.
17
Cl
35
,
17
Cl
37
12
Mg
24
,
12
Mg
25
,
12
Mg
26
Har xil sondagi protonlar va neytronlarga,lekin bir xil sondagi
nuklonlarga(atom massasiga) ega bo’lgan zarrachalar izobarlar deyiladi.
19
K
40
(18 p, 21 n);
20
Са
40
(20p,20n);
18
Ar(18p,22n)
Bir xil sondagi neytronlarga ega bo’lgan zarrachalar izotonlar deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: