Referat Jumisi Orinlag’an; Sh. Sultamuratova Qabillag’an; Sh. Tadjimuratova Reje: Kirisiw

Stsenariy - italyansha so'z bolip, kinoda, televideniede, teatrlarda qoyilatug'in piesalar, ha'mme bap bayram bag'darlamaları, rejesi. syujeti, sxemasi. Kiriw payti, shig'iw jag'dayı bolip tabıladı.Stsenaristlik - «Stsenariy» so'zine parissha «Navisanda-jaziwshi. mag'inasinan navis alinip, «stsenaristlik» ataması jaratilg'an ha'm engizilgen. Ssenariy túsinigi jáne onı jaratıw daǵı jumıs basqıshları Ilajlardı shólkemlestiriwdegi dáslepki jumıs basqıshı bul-ilaj temasına uyqas dereklerdi ızlep tabıw bolıp tabıladı. Hár qanday dóretpe saqna júzin kóriwinde onıń dramatik tiykarın tap 'g'ri tańlaw úlken áhmiyet kásip etedi. Saqnada boiayotgan processler tiykarınan “aktyor -dáldalshı”lar arqalı tamashagóylarga jetkiziledi. Spektakldıń dramatik deregi

- pyesa bo'Isa, ilajlardı shólkemlestiriwde bolsa ssenariy jazıladı. Hár qanday saqnalıq dóretpe tamashagóy e 'tiboriga silteme etilgunga shekem

3 ta tiykarǵı processni basınan keshiredi, yaǵnıy :

l. Saqnalastırıw ushın tiykarǵı derekti tańlaw (pyesa, ssenariy,

inssenirovka sıyaqlı );

2. Saqnalastırıw (barlıq dóretiwshilik tárepler, yaǵnıy atqarıwshılami tańlaw,

saqna bezegi, stol átirapında oqıw (chitka), mizanssenalar, obraz hám

rol ústinde, rejissorlıq ideyaları hám tabilǵan zatları ústinde islew hám basqa

dóretiwshilik jumıslar );

3. Shólkemlestirilgen jumıslar (professional teatrlarda hám respublika

kóleminde ótkeriletuǵın ilajlarda shólkemlestirilgen islerdiń derlik

kóbisin m a'muriy bólimler atqaradılar, biraq orınlarda islengen kórkem jámáátlerde materiallıq ilajlar, ǵalabalıq bayram

hám tamashalami shólkemlestiriwde bul wazıypanı dóretiwshilik gruppa basshıları

ózleri atqaradı ).

Tadbirdi shólkemlestiriw hám ssenariysini jaratıw ushın derekler

tómendegi táreplerge qaray saylanadı :

1. Dóretpe temasınıń aktuallıǵı (social áhmiyeti, zaman talaplarına sáykes keliwi);

2. Asaming tárbiyalıq áhmiyeti (hár qanday dóretiwshilik processler

tiykarında tárbiyalıq máseleler jatıwı zárúr);

3. Dóretpe qaharmanlarınıń aktiv minez-qulqları (insanlaming hár

qanday tosıqlami jeńip ótiwleri hám óz maqsetlerine erisiwlerin

kórkem qurallarda jetkiziw);

4. Buyırtpa tiykarında (kóplegen jaǵdaylarda dóretpeler buyırtpa tiykarında saqna júzin kórediler. (Bunda joqarı shólkemlerden m a'lum bir

tema tiykarında ilaj shólkemlestiriw wazıypası sol shólkem basshılarına

juklenedi. Baslıq bolsa birinshi náwbettegi wazıypası dóretiwshilik gruppanı dúzedi

hám jumıs baslaydı ).

Buyırtpa tiykarında degen túsinikti keńlew m a'noda alıp qaraw

maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Húkimet tárepinen shıǵarılǵan qarar, párman

hám basqa hújjetler atqarılıwın támiyinlewde házirjavob boiish talap etiledi. Tómende anashunday tapsırmalami orınlawǵa qaratılǵan hújjet

menen tanıstıramız :

Tashkent qala hákimiyatqa

Tashkent qala Mádeniyat hám sport jumısları Bas basqarması

0 'zbekiston Respublikası Mádeniyat hám sport jumısları ministrliginiń

2013-jıl 31-dekabr degi “0 'zbekiston xalıq shayırı Muhammad Yusuf

tuwılıwınıń 60 jıllıǵın bayramlaw tuwrısında”gi 1345-sanlı buyrıǵı,

Tashkent qala hákimliginiń 2013-jıl 31-dekabr degi “0 'zbekiston

Respublikası Prezidenti 2013-jıl 27-dekabr degi PQ-2102-sanlı sheshimi atqarıwı tuwrısında”gi 1071-sanlı sheshimi, 2013-jıl 31 -dekabr degi

45/24-sanlı, 2014-jıl 9 -yanvardagi21/36 -sanlıhamda2014-jıl 17-yanvar daǵı 23/18-sanlı xatlarına tiykarınan tómendegilami xabar beredi:

Bas basqarma sistemasındaǵı mádeniyat hám xalıq dem alıw orayları tárepinen “Muhammad Yusuf tuwılıwınıń 60 jıllıǵı”gabag'ishlab

ótkeriletuǵın mádeniy-aǵartıwshılıq hám de sport ilajları rejesin jibeydi.

Ilajlar jobası qosımsha etiledi.

Basshı : (atı, sharıfi, qolı )

Mine sol hújjet asnosida barlıq mádeniyat hám kórkem óner, ulıwma alǵanda barlıq shólkemlerde Muhammad Yusuf tuwılıwına

arnalǵan ilajlar ótkerildi.

Respublikamız húkimeti tárepinen bunday hújjetlaming ámeliy

atqarıwı ilajlar shólkemlestiriwshileri tárepinen sózsiz atqarılıp kelip atır.

Xalqımız jaxsı kórgen artist, shayır, kompozitor hám jazıwchilaming tuwılıwlarına arnalǵan (Zulfiyaxonim, Erkin Vohidov sıyaqlı ) ilajlar jurtımızda joqarı dárejede shólkemlestirilip kelip atır.

Spektakldıń dramatik hasası pyesa bolıp tabıladı. Pyesa (fr. “riese”) - pútkil yamasa

úles sózinen alınǵan bolıp, túrme-túr saqna shıǵarmalarınıń ulıwma nomi bolıp tabıladı. Kóplegen teatr kórkem óneri haqqında jaratılǵan ádebiyatlarda dramatik

derek (pyesa, inssenirovka), aktyor hám rejissor teatr kórkem óneriniń tiykarın quraydı, dep aytılǵan. Bir tárepten clib qaralganda, bul pikirge

qosıw múmkin. Biraq bir spektakldı saqnalastırıw ushın bir

qansha kórkem óner túrlerinen paydalanıladı, odan tısqarı texnikalıq, basqarıw

xızmetkerler, kórkem administraciya, dóretiwshilik xızmetkerler (mısalı, bir ǵana Alisher

Navaiy atındaǵı 0 'zbek Mámleket Akademikalıq úlken teatri komandasınıń

ulıwma sanı 500 kisiden artıq ) hám basqalardıń da úlesleri haqqında

gápirsak, ol jaǵdayda basqasha oylawımızǵa tuwrı keledi. Biraq eki jaǵdayda da spek-takl jaratıw múmkin.

Teatr kórkem ónerinde aktyoming ózi tiykarǵı ańlatiwshı, yaǵnıy dramaturgning pikirin ańlatpalap beretuǵın esaplanadı. Aktyor óz gezeginde

dawısı, plastik minez-qulqları, jestlar, mimikalar arqalı obraz jaratadı.

“Teatr turmıs aynası, kórkem óner oqıw xanası, múqaddes dárgay. Teatming

eń tiykarǵı minneti bolsa - tamashagóyni ideologik hám etikalıq - estetik tárepten tárbiyalaw bolıp tabıladı. Onıń wazıypası etikalıq -estetik sharayattı jaqsılawǵa xizmet etiwdir”4. Aktyor bolsa mine sol múqaddes dárgaydan turıp,

dóretpe mazmunı hám avtordıń aytajaq bolǵan oy-órislerin

tamashagóyga jetkeziwshi dáldalshı retinde gewdelenedi.

Dramaturgiyaning barlıq nızam -qaǵıydalarına ámel etilgen

halda jaratılǵan dóretpeler toTaqonli dóretpelerden esaplanadı. Pyesa

saylańach, dóretiwshilik gruppa menen analiz etiledi hám saqnalastırıw jumısları ámelge asıriladı.

Materiallıq ilajlarda bolsa tiykarǵı derek ssenariy esaplanıp, ol tadbimi shólkemlestiriw degi dáslepki process bolıp tabıladı.

“Ssenariy” sózi, Ol. Qoraboev uining “Kórkem-ǵalabalıq ilajlar”

kitabında jazıwısha, italyancha sózden alınǵan boMedicina, “asaming

planı, sxeması”ni ańlatadı5. Sózliklerde bolsa ssenariy:

4 Abdusamatov A. Teatr sın pikir aynasında. Tashkent, «Fan», 1993 yil, 31 b.

5 Ol. Qarabayev. Kórkem-ǵalabalıq ilajlar. T., “Oqıtıwohi”, 1986. 36 b.

10

1) kinossenariy;

2) teatrda qoyılatuǵın dramatik miynettiń jobası, sujet

sızıǵı, operadagi dramatik hárekettiń suwreti, baletda - sujettiń barlıq oyın hám mimikalarini óz ishine alǵan jetilisken

bayanı ;

3) pyesada qatnasıw etiwshılerdiń saqnaǵa shıǵıw waqtı hám

tártip kórsetilgen jol-joba bolıp tabıladı, dep túsindirme etilgen.

Aydar Muhammad óziniń “Ssenariynavislik uqıpi” kitabında “Ssenariynavislik- “Ssenariy” sózine parsısha “Jazıwshı”-jazıwshı, avtor m a'nosidan “sortıs” alınıp, “Ssenariynavis” termini

jaratılǵan hám engizilgan”6, dep jazadı. Avtor bul kitapda

televidenie, kino hám teatrlashtirilgan tamashalar ssenariy si boyınsha

qımbatlı maǵlıwmatlardı bergen.

Taǵı basqa dereklerde - “Ssenariy” (italyancha “Scenario” -

kórkem ádebiyatqa baylanıslı -dramatik dóretpe degen mánisti ańlatadı ), ilaj mazmunın

kórkem ádebiyatqa baylanıslı súwretlew bolıp, bunda saldamlı izbe-izlik tiykarında háreket

elementleri bolǵan tema hám ideya, bir bólekten ekinshisine

ótiw, bloklar, bezewler, tekstler tap iiq kórsetiledi, dep jazılǵan.

Biraq hár qanday jaǵdayda da ssenariy - ótkeriletuǵın ilajlar,

bayram hám tamashalaming tolıq jazba bayanidir7, dep tariyplew

maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Ssenariy jazılıwında tómendegi wazıypalar ámelge asıriladı :

• ilaj ótkeriletuǵın jay uyreniledi;

• jergilikli sharayattan tema, ilaj ideyasınan kelip shıqqan

halda derekler ızlenedi;

• hújjetli materiallar kórkemlestirıledi;

• saqnalıq usıllardan, paydalanıw yoilari ızlenedi, tásirli

qurallar saylanadı.

Rejissuraning qánigelikleri kóp bolǵanı sıyaqlı, (mısalı, teatr rejissyorligi, televidenie rejissyorligi, radio rejissyorligi, quwırshaq

teatri rejissurasi, ǵalabalıq bayram hám tamashalar rejissurasi hám t.b.

sıyaqlı ) ssenariy da túrli qánigelikleri hám tábiyaatı boyınsha bir qansha

túrlerge bólinedi. Mısalı :

6 H. Muhammad. Ssenariynavislik uqıpı. T., 2007, 31 b

7 V. Bahadırov. Saqnalıq ańlatpa quralları, T., 2007 y, 27 b.

11

1. Kino ssenariy-(kórkem filmler ssenariysi, hújjetli filmler ssenariysi, ilimiy-kópshilikke arnalǵan filmler ssenariysi, quwırshaq hám multifilmlar

ssenariysi). Bul bólek ayriqsha tarawlardan biri bolıp, kútá úlken

uqıp talap etetuǵın dóretiwshilik hám shólkemlestirilgen jumıslar muwapıqlıǵında ámelge

asırilatuǵın ish bolıp tabıladı. Kinossenariyni hámme ssenaristlar da jazavermaydi. Kino ssenariy de kadr daǵı haqıyqatlıqlar, suwretke alınatuǵın jay,

túrli shawqım, dawıs hám dawıslar, aktyordıń jaǵdayı, minez-qulqları,

túrli dúgilisisler, bir sóz menen aytqanda, film (kino ) dıń tabısı ushın xızmet etetuǵın barlıq kórkem-dóretiwshilik, texnikalıq processlami

jazba bayanında sáwlelendiriledi.

Kinossenariyning jaratılıwınıń o 'zi bir neshe túrleri ózgeshelikinen kelip shıǵıp jazıladı. Maslen, kórkem film jaratıw menen hújjetli film jaratıw o 'rtasida o 'ziga tán parıq etetuǵın hám uqsas tárepleri bar. Kórkem filmlerde toqima obraz, improvizatsiya yamasa ijroni rejissor o 'zi qálegenshe aytadi.

Hújjetli filmlerde bolsa anıq obiekt hám subyektlar sheńberinde jumıs alıp

barıladı. Berilgen faktlarni o 'zgartirmay, anıq, qısqasha etip kórkemlew kerek boladı.

2. Televiziyalıq ssenariylar - (kórkem ádebiyatqa baylanıslı -kórkem kórsetuvlar ssenariysi, publitsistik - informaciya kórsetuvlar ssenariysi, m a'naviym a'rifiy kórsetuvlar ssenariysi, sociallıq-siyasiy kórsetuvlar

ssenariysi, oyın -ko'ngil ochar kórsetuvlar ssenariysi, televiziyalıq

filmler ssenariysi, muzıkalıq kórsetuvlar ssenariysi hám t.b. ). Eger

film bólek alınǵan bir ssenariy tiykarında qálegen orında, kerekli obiektlerde suwretke alıw jumısların ámelge asırıw processinde

jaratılatuǵın bolsa, televiziyalıq ssenariylar tiykarınan túrli tema daǵı k o 'rsatuvlar kózqarastan qaraladı. Bul process túrli sáwbet, intervyu, ushırasıw, baylanıs formasında ámelge asırılsa, film

jaratıw -de bolsa rejissordıń usınısı, aktyorlardıń waqıtı sharayatına

qaray, qálegen waqıtta suwretke alıw jumısların ámelge asırıw

múmkin. Film jaratılıwında ssenariyning tap 'liq teksti bolıwı

shárt. Onı suwretke alıw processinde ózgerisler, qosımshalar

kirgiziw múmkinshilikleri k o 'p boladı. Biraq, kórsetuvlarni tayarlawda tap 'la, jetilisken jazılǵan ssenariy bolıwı shárt emes, dep

oylaymiz. Mısalı, 100 jasqa kirgen otaxon menen ushırasıw

12

shólkemlestiriw jáne onı suwretke alıw kerek bolǵanda, baslawshı redaktor yamasa programma avtorı tárepinen tayarlanǵan túrli sorawlardı

beredi hám otaxon buǵan juwap beredi hám baslawshı juwmaqtı beriw

menen k o 'rsatuvni tamamlawı múmkin.

3. Radioeshittirishlar ssenariysi - (sociallıq-siyasiy esittirisler ssenariysi, kórkem ádebiyatqa baylanıslı - kórkem esittirisler ssenariysi, publitsistikaxborot esittirisleri ssenariysi, muzıkalıq esittirisler ssenariysi,

m a'naviy - m a'rifiy esittirisler ssenariysi, oyın -ko'ngil ochar

esittirisler ssenariysi hám t.b. ) - bunda tiykarınan tekst úlken rol

oynaydı. Tıńlawshılar ushın yoqadigan, ulami qızıǵıwshılıqlarına juwap

bere alatuǵın, túrli konsert programmaları, tań qalarlıq qıylı temalar daǵı esittirisler aralaspasın islep shıǵıwda ssenariy dúziwdi biliw zárúrli bolıp tabıladı. Radioeshittirishda tayın informaciyalardan muharriming bergen

tapsırig'iga tiykarınan biymálel paydalanıw múmkin.

4. Cirk tamashaları ssenariysi - (Túrli sport tamashaları, akrobatlar,

haywanlardıń shıǵıwları, masqarapaz hám jalǵız nomerler, darwazshı hám

t.b. nomerleriniń izbe-izliginen ibarat boladı ). Cirk tamashaları

ushın da ssenariy jaratıw kerek. Sebebi, shıǵıwlaming izbe-izligi, keyingi nomerlerge tayarlanıw ushın ssenariy kerek

boladı. Bunday tamashalarda kóbinese programmadan paydalanıladı.

Programma boyınsha tayarlıq hám kórsetiw ámelge asıriladı. Hár bir

bólek nomeming ishinde etiletuǵın jumıslar ushın nomer tayarlaǵan

shaxs juwapker esaplanadı.

5. Ǵalabalıq ilaj hám tamashalar ssenariysi -(ǵalabalıq teatrlashtirilgan tamasha, teatrlashtirilgan konsert, kórkem ádebiyatqa baylanıslı -kórkem, kórkem ádebiyatqa baylanıslı

muzıkalı kompozitsiyalar, dástúr tamashaları, ǵalabalıq sport tamashaları, suwda, muzda ótkeriletuǵın tamashalar, kamaval, xalıq

tamashaları, kórkem-publitsistik kompozitsiyalar hám t.b. lar ssenariylari kiredi). Ǵalabalıq bayramlar, teatrlashtirilgan tamashalami shólkemlestiriw bólek úyreniliwi kerek boigan soha bolıp tabıladı. 0 'zbekistonda

ǵalabalıq bayramlar tuwrısındaǵı túsinikler 1980 90 -yiJlarda rejissor B. Sayfullayevning Leningradda oqıwǵa barıp kelgenlerinen

keyin Tashkent mámleket mádeniyat institutı daǵı iskerligi menen tikkeley baylanıslı. Rejissor -pedagog B. Sayfullayev onda oqıp kelgenlerinen keyin 0 'zbekiston ushın bul tarawdıń júdá kerekligi noqatı

názerinen onı pán retinde, keyinirek bólek kafedra retinde

iskerlik baslawına sebep boldı, desek qáte etpegen bólemiz.

Ǵalabalıq ilaj hám tamashalami shólkemlestiriw ushın bólek mektep

kerekligi tereń anglagan rejissor bul tarawdı rawajlandırıw boyınsha

kútá úlken ilimiy-ámeliy islerdi ámelge asırıwǵa eristi.

0 'sha dáwirlerde túrli temalarda o 'tkazilgan maydan tamashaları

buǵan mısal bóle aladı.

Ǵalabalıq ilaj hám tamashalami shólkemlestiriwdiń ayriqshalıǵı sonda, onıń tamashalar ótetuǵın jayları standart emes,

bálki traditsiyaǵa tán bolmaǵan saqnalıq keńliklerde ótkeriliwi menen ajralıp

turıwı, ol jaǵdayda “korobka ishindegi saqna”ning, odaǵı bolıwı kerek

boTgan úskenelaming joq ekenligi, qatnasıwshılarınıń arnawlı ilmiy tájriybege

iye emeslikleri, qatnasıwshılaming san tárepinen kópligi hám basqa

tárepleri menen ayriqsha bolǵan saldamlı jantasıwdı talap etetuǵın

tarawdıń ekenligin ańǵarıw qıyın emes. Eń qıyın tárepi bunda spektakl

qoyıwdaǵı sıyaqlı tayın dramatik derektiń joq ekenligi bolıp tabıladı. Maydanlarda

ótkeriletuǵın ilajlar ushın ssenariy jazıwda ssenarist rejissordıń pikiri, onıń kózqarasın tuwrı ańlap alıwı hám maydanǵa

mazmun beretuǵın qurallardan tolıq paydalanıw bólek uqıp

talap etetuǵın process bolıp tabıladı.

Házirgi kúnde ilimiy ánjumanların shólkemlestiriw boyınsha da

ssenariylar jazılıp atır. 0 'zbekiston mámleket kórkem óner hám mádeniyat institutında ótkerilgen lektoriylar buǵan mısal bóle aladı*. Bunday ilajlar ilimiy-bilimlendiriw ilajlar dep ataladı.

Barlıq joqarı tálim mákemeleri ushın 0 'zDSMl professoro'qituvchilari tárepinen o 'tkazilgan “Oqıw mádeniyati” temasındaǵı videoselektor (konferensiya ) ushın tayarlanǵan programma

bunıń jaqtı mısalı bolıp tabıladı. Bunday ilajlar ushın ssenariy tolıq

jazılmaydı, bálki ssenariyning programması tayarlanadı. (Baǵdarlama sheńberindegi m a'ruzalar hám basqa materiallar kerekli sırtqı kórinisler tiykarında tapsırıladı ).

Stsenaristlik tariyxina na'zer taslasaq jaziwshılıq tariyxin ko'remiz.

A'debiyat tu’rleri poeziya, proza, drama ha'm eposlar qashan payda bolg'an bolsa, stsenariy jaziw da sol waqitta payda bolg'an dewge tiykarımız bar. Sebebi stsenariylerde epikalıq ken'lik, dramalig o'tkir waqiyalar, prozalıq ta'riyiplewler, lirikalıq sezimler argali su'wretlenedi.

Stsenarist - jaziwshilarg'a Alla ta'repinen talant ina'm etilgen degen hikmet ju'redi. Usı hikmetlik ko'z qarasinan diniy kitaplarg'a na zer taslasaq, birinshi stsenarist Allanın' o'zi ekenin ko'remiz.

Alla taala adamlardı jaratpaqshi bolip, da'slep qa'lemdi jaratgan. Keyin «Lavhul Maxfuz» kitabın jaratıp, og'an bolajaq waqiyalar. ha'diyseler, insanlar ha'm basqa barlıq jaratılatug'ın maqluqlardın ta'g'dirin kirgizip qoyg'an.

Biz stsenaristlik tariyxin u'yreniw ushin a'debiyat tariyxina bir na zer taslap o'tiwimiz sha'rt dep oylayman. Alla o'zinin' Lavhul Maxfuz kitabında bolajaq ta'g'dirlerin ko'rsetip qoyg'an bolsa, Stsenarist-jaziwshilar ko'birek bolip o'tken waqiyalar haqqında jazip o zaldimizda ekranlarda ko'rsetip, o'z ideyaların ja nya etedi. pinay lastinp aytganda ha'r bir jaziwshi tek g'ana jaqsılıqtı, a dillikti,

muhabbati o'z ideyalanna mazmun etip aladı. Usı ideyalar aliqush tamashapo'y tin'lawshilardi jaqsılqqa qaray jeteleydi,

og eti ushin ta'sirshen' nuwxiyatli ta'rbivalaydi. Sebebijawızlıq ideyası

isannin' sanası ku'shli ha'm qu'diretli. Eger og'an jawizligi sin'dirilse insaniyat basına qirg'in ha'm ba 'leler keltiriwi mu'm Og'an jaqsiliq ideyası sindirilse, du'nyani jaynatıp, insanival ruwxay ba'm rawajlang'an da'wirdi jaratiwi mu'mkin. Jaqın tani belgili, fashizminsaniyat basina qirg'in ha'm azaplardı saladi. A

Temurdin jaratiwshilig'i O'zbek xalqi ha'm islam ma'denivat tariyxin jaratıp, a'wladlarg'a qaldıradı». 2007-jil «Tashkent - le madeniyatı paytaxtı dep ja'riyalanuwina tiykarlanıp O'zbekstandao islam ma'deniyati tariyxina baylanisli go'zzal meshit ha'm medreseler a'ziz ulamalar mavzoleyleri, kompleks, qoyimshılıqlardin' boy tiklewi ha'm eskilerin tiklep buring'ı halina keltiriliwi inabatqa aling'an

Biz a'debiyat tariyxina na'zer salsaq, bizge belgili, bizin' eramizg'a shekemgi XIII-V a'sirlerde - du'nya a'debiyati, ang'irag'ı grek a'debiyatı rawajlandı. Grek a'debiyatının' o'lmes danishpanlan Gomer, Sofokl, Esxil, Aristofanlar ju'zege keldi. Olardın ko'rkem shig'armaları tap u'sh min jildan berli du'nya xalıqlarının ruwxy du'rdanaları bolip kelmekte.

Bunnan keyin Rim a'debiyatında jetiskenlikler boldi. XVI a'sirde Evropa xalıqlarinan anglishan a'debiyatinda Shekspir. Marlo qusag'an ko'rnekli g'ayratkerlerdin' a'debiyat maydanına shig'iwi du'nya ma'deniyati rawajlaniwinin' jarqin kelbeti bolip ko'rindi. XVIII a'sirde Gyote, Shillerler german xalqı ma'deniyatina ataq abiroy keltiredi. XIX a'sirde Gyugo, Dyuma, Stendal, Flober, Mopassanlar frantsuz a'debiyatinin' o'lmes danishpanlar bolip boy ko'terdi. Bul da'wirlerde rus a'debiyatı da o'zinin' Pushkin - Turgenov, Shexov, Gogol kibi jaziwshilari menen du'nya a'debiyatının rawajlaniwina ulken u'leslerin qosti.

O'zbek a'debiyatı da o'zinin' min jillig da'wirinde Alpamis, Taxır ha'm Zuxra qusag'an xalıq da'stanları, Mahmud Qashqa Yassaviy, Nawayı, Babur. Agahiy, Nadira qusag'an ko'rkem so sheberlerinin shıg'armaları menen du'nyag'a tanıldı.

XX a'sirde o'zbek a'debiyatı Abdulla Qadiriydin' proza romanshiliq shug'armalari menen bayıdı. Dramaturgiyag a salındı. Aybek, Abdulla Qahhar, Said Asqad, Mirmuxsin. A Yaqubov, Primqul Qadirov, O'lmas Umarbekov, O'tkir Hoshim qusag'an tulanti jaziwshilar prozalig shug'armalardi rawajland bolsa, o'zbek a'debiyatının' poeziya tarawinin XX a'sir gu'lda G'afur G'ulam

Hamid G'ulom, Erkin V Aripov qusag'an onlap

Dramaturgiyada o'shp itimlerinin doktor Hofil kitabında: Milliy a'deh kerti, onin menen bi US da'wirde en' qiyin janr

Gulam, Aybek, Hamid Alimjon, Mirtemir. Zulfiya

Sand Muxtor, Turob To'la, Ramz Bobojon, voda. Shukrullo, Asqad Muxtor. Turo

Erkin Vohidov, Anvar Isroilov, Jamal Kamal, Abdulla usug'an onlag'an talantiyeleri o'sip shiqui turgiyada o'shpes iz qaldirg'an g'ayratkerlerdi filologiya doktor Hofiz Abdusamadov o'zinin' Drama teoriyasi

Milliy a'debiyatimiz xalıq turmisina ku'ta' jaqinlasip onin menen birikti, onin' su'yikli a'debiyatı bolip galdea

wirde en' qiyin janr bolg'an dramaturgiya payda boldi ha'm ol shli do'retpelerdi bere basladı. Ha'tteki, olar rawajlang'an mleketlerde jaratilg'an piesalar menen ba'sekelese alatug'in

iege ko'terildi. Bug'an Behbudiy, Hamza, Fitrat, Sholpan, Yashin, Abdulla o'ahhar, Uyg'un, Shayxzada, Sabir Abdulla, G'ulom Zafariy. Xurshid, Said Ahmad shıg'armalarinin ayırımları shet ma'mleketlerdin' sahnalarinan joqari orin alıp tamashago'ylerdin unamlı bahalarına miyasar bolg'anın tiykar etip aliwimiz mu'mkin. Bulardan basqa Izzat Sultan, Nazir Safarov, Ziyo Said, Zinat Fatxullin, Umarjon Ismoilov, Shukrullo, Erkin Vohidov, Ulmas Umarbekov, Ramz Bobojon, Hamid G'ulom. Odil Yaqubov, Abdulla Aripov, A.Ibrohimov, Sharof Boshbekov, Haydar Muhammad, M.Xayrullaev, S. Imomov usag'an birqansha dramaturgler jetisip shiqui, olardin' ha'r birinin' o'zine ta'n do'retiwshilik xizmetleri bar! Bul atlar qatarına aniq belsene islep atirg'an dramaturg Xayitmat Rasul, Erkin Hushvaqtov, S.Sirojiddinovlardı qosiw mu'mkin.

Stsenariy - a'debiy tu'r sipatinda dramaturgiyag'a jaqinlig'i menen basqa a'debiy tu'rlerden keskin parq qiladi. Sebebi stsenariy, ramaliq shig'arma da jeke oqiw menen bir qatarda ekranlastiriladi,

xalastiriladi. Stsenariy bolsa saxnalarda massalıq teatrlastirilgan Jag dayda kino, tele ha'm basqa ekranlar ushin kinofilm, telefilm,

comm, teleseriallar tu'rinde syomka, montaj etilip tamashago 'ylerge Stsenarist o'zinin' ko'rkem stsenariy shıg'armasin jeke tu'rde Sin da toliq ko'rkem su'wretlewler menen jaziwi kerek. Olardı

ninde baspadan shig'arp kitap oqiwshtlarg'a jetkeriw kerek. Tariyx som da'lilledi, Shekspir, Moller, Ostrovskiy, Hamza, Sholpan, Yashin, Uyg'ur, I.Sulton, A.o'ahhar. M.SHayxzoda. Xurshid dramalan kitap tu'rinde baspadan shug'arılıwı birinshi na'wbette saxna shig'armalan menen kizig'iwshi oqiwshilardin' talabin qanaatlandırıp. kitapxananı bezew, ekinshi na'wbette teatr, kino, televideinie rejissyorlani qayta-qayta qolg'a alıp saxnalastırılıp ekranlastin imkaniyatları payda bolmaqta. Ko'rkem o'ner ha'm ma'deniyat institutlari ha'm kolledjleri, mektep oqitiwshi ha'm oqiwshilari paydalanbaqta. XXI a'sirdin' kompyuter rawajlaniw ko'rkem o'ner ha'm a'debiyattın' du'nya boylap tarqaliwinda stsenariy kitaplarsız kemtik bolip qaliwi hesh gap emes. Tap sonin'day teleseriallar, kinofilmler rawajlanıp baratırg'an payıtta barliq tu'rdegi stsenariylerdin' kitap tu'rinde basıp shig'anliwi jolg'a qoyilsa maqsetke muwapig bolar edi. Kinofilmlerden tu'setug'in tabisun bir bo'legi stsenariy baspasına ajiratılsa bul ma'sele birqansha an'sat sheshilgen boladi. Milliy ruwxiyatimiz ekran stsenariy kitapları menen bayıtıladı.

A’debiyatlar;

1. 
   X. Muhammad “Cenarist sheberligi” Nokis “ bilim” 2009