Referat  O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 20 fevraldagi № up

---

 

Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston 

Respublikasi Davlat kutubxonasi

  

Bajardi. Turakulova F 

Raxbar.Qodirova T. 

Gurux.2-09 Du 

 

Toshkent 2013 

 

REFERAT 

---



O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 20 fevraldagi № UP-

3029 raqamli “Ilmiy-tadqiqot faoliyatini takomillashtirish to„g„risida”gi 

Farmoni 2002 yil 12 apreldagi Vazirlar Mahkamasining “Alisher Navoiy 

nomidagi O„zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish haqida”gi №123 

Qaroriga muvofiq Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milliy 

kutubxonasi “Milliy” maqomini oldi. 

 

Kutubxona 1870 yili may oyida Toshkent ommaviy kutubxonasi 

sifatida ochilgan.  Fondini tashkil qilishga xalq maorifi vazirligi, Fanlar 

Akademiyasi, Ommaviy kutubxona, Geografiya jamiyati, Rossiya bosh 

shtabi hamkorlik ko„rsatib, o„z fondlaridan sovg„a qilishgan. 1870 yil 

may oyida 2200 tomdan (1200 nomdagi) ortiq adabiyotlar yig„ilib, 

kutubxona fondining asosi yaratildi

. 

 

---

 

Toshkent ommaviy kutubxonasi fanning turli sohalari bo„yicha, birinchi 

navbatda o„lkaga doir va qo„shni davlatlar to„g„risidagi adabiyotlarni 

yig„ishi va saqlashi lozim bo„lgan. 

 

Kutubxonaning o„lkashunoslik fondini to„ldirish uchun atoqli rus 

bibliografi V. I. Mejov jalb etilgan. U Toshkent ommaviy kutubxonasi 

uchun  Turkiston o„lkasiga doir materiallar yig„ishni amalga oshirgan va 

ilmiy doirada “Turkiston to„plami” nomi bilan ma‟lum to„plamning 

yaratilishiga asos solgan. 

 Kutubxonaning birinchi direktori 1972 yil 11 maydan N.V.Dmitrovskiy 

(1841-

1910) bo„lgan. U 1867 yil avgustdan Turkiston kanselyarisida 

xizmat qilgan bo„lib, bir vaqtda “Turkistanskix vedomostey” gazetasi 

redaktor o„rinbosari vazifasini bajargan.   

 Kutubxona tarixining ushbu qiyin davrlarida 1883 yil tashkil etilgan 

“Kuzatuv qo„mitasi” ijobiy rol o„ynagan. Turli yillarda ushbu qo„mita 

tarkibiga N.A.Maev, N.V.Dmitrovskiy, A.A.Semenov, A.A. Divaev, N.G. 

Maliskiy va shu kabi mashhur olim, pedagog, tarixchi, etnograflar 

kirishgan. 

---

 

Kutubxona tarixining dastlabki davriga “Turkiston albomi” ning yaratilishi 

taaluqlidir.  Ushbu o„ziga xos fotoalbomni tuzish orientalist A.L.Kunga 

topshirilgan. 

 

Akademik A.A. Semenov tomonidan tuzilgan “Turkiston ommaviy 

kutubxonasi qo„lyozmalar katalogi” ga ko„ra 1917 yilga kelib kutubxona 

qo„lyozmalar fonda 250 tomni tashkil etgan. 

  Ushbu davrda Xiva va Toshkent litografiyalarida chiqarilgan birinchi 

litografik kitoblar xarid qilingan. Bu litografiyalar A.Navoiyning “Xamsa” si 

(1880),  “Divani munis”, “Divani Radji”,  XVIII asrning mashhur shoiri So„fi 

Allayorning “Stoykost slabix” asarlari va h.k. 

 

---

 1920 yili kutubxonaga Davlat kutubxonasi maqomi berildi va u keskin 

o„zgardi. 1925 yilga kelib kutubxonaning fondi 140 ming jildga yetdi. 

1920 yildan boshlab Kutubxona Turkiston o„lkasida chop etilayotgan 

nashrlarning majburiy nusxalarini ola boshlaydi. 

 

O„rta Osiyo respublikalarining tashkil etilishi natijasida kutubxona 

O„zbekiston xalq ta‟limi qo„mitasiga buysinadi va qayta tashkil etilgan 

O„rta Osiy respublikalarida kutubxonachilik ishini tashkil etish bo„yicha 

amaliy yordam ko„rsata boshlaydi. 

---

 

1925 yil iyul oyidan boshlab O„zbekiston Davlat ommaviy 

kutubxonasining sharq bo„limida amaliyotchilar instituti faoliyatini 

boshladi. 1929 yil dekabr oyidan boshlab kutubxona xodimlari uchun 

o„zbek tilini o„rganish kurslari ochildi, 1930 yil avgustdan – ilmiy 

kutubxonalar katalogizatorlarini tayyorlash kursi, 1932 yil yanvardan 

– 

kataloglashtirish, sistemalashtirish va predmet rubrikalari bo„yicha uch 

oylik kurslar,  1934 yil oktyabrdan Fan qo„mitasi qoshida – ilmiy 

kutubxona xodimlari uchun kurslar ochildi. 

 

O„zbekiston hukumatining Qaroriga ko„ra Toshkentdagi O„zbekiston 

Davlat ommaviy kutubxonasi 1933 yildan respublikaning sharq 

qo„lyozmalarini saqlash markazi deb e‟lon qilindi. 

 

 

1920-

1930 yillarda kutubxona faoliyatida bibliografiya katta o„rin 

egallaydi. Bu davrda kutubxona xodimlari tomonidan yirik bibliografik 

ishlar yozildi. 

 

---

 

1920-1930 yillarda kutubxona faoliyatida bibliografiya katta 

o„rin 

egallaydi. Bu davrda kutubxona xodimlari tomonidan yirik bibliografik ishlar 

yozildi. 

 1930 yillarning oxirida Davlat ommaviy kutubxonasi respublikaning 

boshqa kutubxonalari uchun haqiqiy metodik markaz 

bo„lib qoldi. Bu 

vaqtga kelib ularning soni 2,5 mingdan ortiq edi. Kutubxona qoshida 

kutubxonashunoslik va bibliografiya kabineti ochilib, u yerda doimiy 

ravishda 

ma‟ruzalar, namoyishlar, maslahatlar o„tkazilar edi. 

 

---

Ikkinchi jahon urushi yillarida kutubxona o„quv zallarida akademiklar V.V. 

Struve va V.P. Filatov, SSSR Fanlar akademiyasining muxbir a‟zolari V.M. 

Jirminskiy, A.Yu. Yakubovskiy, N.K. Piksanov, yozuvchilar A.N.Tolstoy, 

N.E. Virta, Vs.V. Ivanov, M.A. Syavlovskiy, V.G. Yan, K.I. Chukovskiy, 

san‟at xodimlari – xizmat ko„rsatgan san‟at xodimi M.F. Giesin, professor 

V.M

 

Urushdan keyingi davrda kutubxonaning asosiy vazifasi kitob 

fondlarini to„ldirishdan iborat bo„lgan. Bu vaqtda Bolgariya, Vengriya, 

Germaniya Demokratik Respublikasi, Polsha, Ruminiya, Chexoslovakiya 

kabi davlatlardan kitoblar kela boshladi. Buyuk Britaniya, AQSh, Fransiya, 

Germaniya Federativ Respublikasi, Yaponiya va boshqa davlatlar bilan 

hamdo„stlik aloqalari yo„lga qo„yildi.. Belyaev, kompozitor N.V. 

Bogoslovskiy, SSSR xalq artisti I.V. Yershov va boshqa ko„plab kishilar 

ishlashgan

. 

---

 

1948 yili kutubxonaga buyuk o„zbek shoiri Alisher Navoiy nomi berildi va 

350 o„rinli o„quv zaliga ega bo„lgan uch qavatli yangi binoda ish boshladi. 

O„sha paytda nodir va qadimiy nashrlar bo„limi tashkil etilib, unda 2 

mingdan ortiq kitob, jumladan 250 ta avtografli, 151 ta ekslibrisli kitoblar 

jamlangan edi. Ayni paytda bu fond 16 mingdan ortiq hisoblanadi. 

1970 yillardan ilmiy-

tadqiqot, madaniyat va san‟at bo„yicha ilmiy axborot, 

depozitar saqlash, nazorat-

dispetcherlik xizmati, yoshlar kabi bo„limlar 

tashkil etilgan. 

 

1980 yillardan “Sovet qishlog„i hayotida kitob va mutoalaa”, “Ommaviy 

kutubxonalarda mutoalaa dinamikasi va kitobxon ehtiyoji”, “Kutubxona 

resurslarini oqilona joylashtirish” kabi umumittifoq tadqiqodlari ustida 

hamda respublika miqiyosidagi “O„zbekiston ommaviy kutubxonalari kitob 

yadrosini shakillantirish”, “Bibliografik ifodalarda rus transkripsiyasida 

o„zbek mualliflarining ifodalanishi” va shu kabilar usti ishlar olib 

borildiAlohida e‟tibor fondni o„zbek tilidagi adabiyotlar bilan to„ldirishga 

qaratila boshlandi. Ayni paytda ularning soni 600 mingdan ortiq bulib, 

o„zbek adabiyotining klassiklari A.Navoiy, Furqat, Muqimiy, Zavqiy, Ibn 

Sino (Avisenna) Ulug„bek, Beruniy kabilar hamda respublikamizning 

zamonaviy olim va yozuvchilarining asarlaridan

 

iborat.   

---

 

Kutubxona tarixidagi navbatdagi muhim davr 2002 yildan boshlandi, 2002 

yil 20 fevralda O„zbekiston Respublikasi Prezidentinig “Ilmiy-tadqiqot 

faoliyatini takomillashtirish to„g„risida”gi Farmoni chiqdi.  Farmonning 8 

punktida respublika ilmiy muassasalarilarining taklifi qabul qilinib, Alisher 

Navoiy nomidagi O„zbekiston Respublikasi Davlat kutubxonasi bilan 

Respublika ilmiy-texnika kutubxonasini birlashtirib, Respublika Vazirlar 

Mahkamasi huzurida Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milliy kutubxonasi 

tashkil etildi. Bu qaror kutubxona faoliyatini milliy madaniyat markazi, 

O„zbekiston xalqining milliy ma‟naviy merosi xazinasi sifatida kengaytirish 

maqsadida qabul qilingan

.  

---

 

2002 yil 12 aprelda O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 

“Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish 

to„g„risida”gi Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga muvofiq kutubxonaning 

maqomi - milliy va xorijiy adabiyotlarning asosiy davlat xazinasi, 

kutubxonashunoslik, bibliografiyashunoslik, kitobshunoslik sohasidagi ilmiy-

tadqiqot, metodik ishlarni olib boruvchi va mufofiqlashtiruvchi ilmiy markaz 

etib belgilandi. 

Ma‟rifat markazi Xalqimiz azaldan kitobni bilim va ma‟naviyatning bebaho 

manbai sifatida qadrlab kelgan. Istiqlol yillarida ushbu xayrli an‟ana yangi, 

yanada teran ma‟no-mazmun bilan boyitildi. Prezidentimiz Islom Karimov 

tomonidan xalqimizning ma‟naviy, ilmiy va madaniy salohiyatini asrab-

avaylash hamda yanada rivojlantirish, shu asosda yosh avlodni tarbiyalash 

demokratik davlat va jamiyat qurish yo„lidagi muhim ustuvor yo„nalishlardan 

biri sifatida belgilab berildi, deb ta‟kidlaydi O„zA Alisher Navoiy nomidagi 

O„zbekiston Milliy kutubxonasi faoliyatiga bag„ishlangan maqolasida. Shu 

sababli, deb qayd etiladi maqolada, davlatimiz rahbari axborot-kutubxona 

muassasalari, birinchi navbatda, Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milily 

kutubxonasini har tomonlama qo„llab-quvvatlashga alohida e‟tibor qaratib 

kelmoqda. 

---

«Har ishki qilmish odamizot, tafakkur birla bilmish odamizot». She‟riyat 

mulkining sultoni Alisher Navoiyning ushbu teran ma‟noli satrlarida 

bashariyat taraqqiyoti uchun bilim nechog„lik ulkan ahamiyatga ega ekani 

haqidagi haqiqat mujassamdir. Insoniyat tomonidan necha asrlar davomida 

to„plangan bilim va orttirilgan tajriba bugungi hamda kelajak avlodlarning 

bebaho boyligi, ulkan ma‟naviy hamda madaniy merosi hisoblangan 

kitoblarda jamlangan. Markaziy Osiyo mintaqasidagi eng yirik axborot va 

madaniyat markazi bo„lgan Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milliy 

kutubxonasi ushbu intellektual boylikning noyob xazinasi 

hisoblanadi.Prezidentimizning tashabbusi bilan 2011 yili poytaxtimizda 

«Ma‟rifat markazi» kompleksi barpo etildi. Undan O„zbekiston xalqiga 

Vatanimiz mustaqilligining 20 yilligiga munosib sovg„a bo„lgan Milliy 

kutubxona ham joy oldi. Eng ilg„or texnologiyalar asosida qad rostlagan 

ushbu noyob kompleks mamlakatimizda jamiyatimizda ma‟naviyatning 

o„rnini yuksaltirish, ma‟rifatni rivojlantirishga nechog„li ulkan e‟tibor 

qaratilayotganining yana bir yorqin tasdig„idir. 

---

Prezidentimiz Islom Karimovning 2012 yil 20 mart kuni qabul qilingan 

«Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston Milliy kutubxonasi – axborot-resurs 

markazi faoliyatini tashkil etish chora-

tadbirlari to„g„risida»gi qaroriga 

muvofiq, kutubxona tuzilmasi yangilandi, uning bo„limlari va xizmatlari ishi 

takomillashtirildi, vazifalar ko„lami kengaytirildi. Zamonaviy axborot-

kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda aholi, ayniqsa, 

yoshlarning intellektual, bilim olish, ta‟lim, ma‟naviy-ma‟rifiy va madaniy 

ehtiyojlarini har tomonlama qondirish uchun sharoit hamda axborot-resurs 

bazasini tashkil qilish, milliy madaniyatni tiklash va yanada rivojlantirish, 

xalqimizning boy tarixiy merosini asrab-

avaylashga ko„maklashish shular 

jumlasidandir.Noyob kitob fondini yaxshi saqlash uchun barcha zarur shart-

sharoitlar yaratilgan. Kutubxona zamonaviy o„t o„chirish, havo almashtirish, 

videokuzatuv, isitish, yoritish tizimlari, IP-

telefoniya bilan ta‟minlangan, 

havo namligi va harorati bir maromda saqlanadi. 

---

---

Mamlakatimiz bosh kutubxonasining fondi haqiqatan ham noyobdir. 

Bugun fondda qariyb 10 millionta kitob, shu jumladan, 3,5 millionta milliy 

nashrlar bor. Bu yerda to„plangan alohida qimmatga ega kitoblar, nodir va 

qadimiy nashrlar, qo„lyozmalar, litografiyalar kutubxonaning faxri 

hisoblanadi. Fondda buyuk olimlarimiz va mutafakkirlarimizning XI va 

undan keyingi asrlarga oid qo„lyozmalari avaylab saqlanmoqda. Buyuk 

shoir va mutafakkir Alisher Navoiyning hayotligi paytida xattotlar 

tomonidan qaytadan ko„chirilgan asarlari kutubxona kolleksiyasining 

durdonasidir. Kutubxona fondining katta qismini XVI-XIX asrlarda 

dunyoning ko„plab tillarida chop etilgan kitoblar tashkil etadi. Shuningdek, 

bu yerdan Mashrab, Abdulla Qodiriy, Fitrat, Cho„lpon kabi ko„plab o„zbek 

shoir va yozuvchilarining asarlari, mamlakatimiz tarixiga oid adabiyotlar 

o„rin olgan.  

---

Bugun Milliy kutubxonaning vazifalari ancha kengaygan. U 

mamlakatimizdagi barcha axborot-kutubxona muassasalari uchun 

muvofiqlashtiruvchi va uslubiy markaz vazifasini ham 

o„tamoqda. 

Kutubxona huzurida tashkil etilgan Respublika uslubiy kengashi 

kutubxonalar faoliyatini axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini, 

alohida kutubxonalar uchun namunali nizomlar, uslubiy-bibliografik 

qo„llanmalar va boshqa maqsadli hujjatlarni yanada keng joriy etish 

hisobidan takomillashtirishga doir tavsiyalarni ishlab chiqish bilan 

shug„ullanmoqda. Ushbu sohadagi munosabatlarni tartibga soluvchi 

axborot-kutubxona faoliyatining milliy standartlari ishlab chiqildi. 

Bundan tashqari, kutubxona huzurida tashkil 

etilgan ikkita yangi 

bo„linma zimmasiga 

O„zbekiston Kitob palatasining milliy 

bibliografiya va davlat bibliografiya hisobini 

yuritish, mamlakatimizda chop etilayotgan 

kitoblarga SBN, davriy nashrlarga ISSN 

xalqaro standart raqamini berish vazifalari 

yuklatildi, deb qayd etadi. 

---

Prezidentimiz Islom Karimov ta‟kidlaganidek, har qaysi davlat, har qaysi millat 

birinchi navbatda o„zining yuksak madaniyati, ma‟rifat va ma‟naviyati bilan 

kuchlidir.Mamlakatimizda yosh avlodning ma‟naviyatini yuksaltirish, bilim va 

dunyoqarashini boyitish, salohiyati va intilishlarini ro„yobga chiqarishga 

qaratilayotgan doimiy e‟tibordan maqsad ham ana shu – barkamol avlod 

orzusidir.2011-yili poytaxtimizda shaharsozlik madaniyatining yana bir noyob 

namunasi 

– Simpoziumlar saroyi va Alisher Navoiy nomidagi O„zbekiston 

Milliy kutubxonasini birlashtirgan “Ma‟rifat markazi”ning bunyod etilishi bu 

boradagi ezgu ishlarning mantiqiy davomi bo„ldi. Ushbu muhtasham saroyda 

2011-yil 26-

noyabrda bo„lib o„tgan ilk xalqaro simpozium O„zbekistonda 

sog„lom avlodni tarbiyalashning milliy modeliga bag„ishlangani ham katta 

ramziy ma‟no va tarixiy ahamiyatga egadir. O„tgan qisqa vaqt mobaynida bu 

yerda O„zbekistonning sog„liqni saqlash, ta‟lim va xususiy tadbirkorlikni 

rivojlantirishga oid tajriba va yutuqlariga bag„ishlangan uchta yirik xalqaro 

anjuman yuqori saviyada tashkil etildi. Ularda ishtirok etgan Jahon sog„liqni 

saqlash tashkiloti Bosh direktori Margaret Chen, Osiyo taraqqiyot banki 

prezidenti Xaruxiko Kuroda, Jahon banki va xalqaro moliya korporatsiyasi 

vitse-prezidenti Djanamitra Devan va boshqa nufuzli mehmonlar muhtasham 

“Ma‟rifat markazi” timsolida xalqimizning bunyodkorlik salohiyatiga yuksak 

baho berdilar.         

---

Betakror koshona 



Milliy va zamonaviy arxitektura uslublarini o„zida mujassam etgan bu 

muhtasham koshona Vatanimizning bosh maydoniga tutash hududda 

Yoshlar ijod saroyi, Tasviriy san‟at galereyasi, Poytaxt biznes markazi 

kabi mahobatli inshootlar bilan yaxlit kompozitsiya hosil qilgan.Bino 

yo„laklariga pok niyat va ezgu amallar ramzi bo„lgan oq marmarlar 

yotqizilgan. Majmua derazalariga milliy birligimiz timsoli 

– sakkiz qirrali 

yulduz shaklidagi uzun panjaralar o„rnatilgan. Bino tashqarisidagi 

betakror landshaft dizayni va musiqiy favvora hamyurtlarimiz va xorijlik 

mehmonlarning sevimli sayrgohiga aylangan. 

– Asosan yirik anjumanlarni 

o„tkazishga mo„ljallangan Simpoziumlar saroyi ko„rku salobati, betakror 

bezaklari bilan juda noyob hisoblanadi, 

– deydi “Ma‟rifat markazi” 

ixtisoslashtirilgan direksiyasi direktori Sherzodxo„ja Habibullaxo„ja. – 

Xususan, saroyning 1000 o„rinli katta zalida me‟moriy yechimiga ko„ra 

dunyo tajribasida kam uchraydigan gumbaz atrofi bo„ylab joylashtirilgan 

36 deraza kun davomida tabiiy yorug„likni ta‟minlaydi. Deraza osti va 

gumbaz ichidagi maxsus moslamalar yordamida zal havosi muntazam 

yangilanib turadi.Zal asosan mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mebellar 

va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlangan. 

Barcha kompyuterlar internetga simsiz ulangan. 

---



Saroy vestibyulidagi yirik “Asfour” qandili oppoq marmarlarda betakror 

jilo bersa, milliy yog„och o„ymakorligining noyob namunasi bo„lgan uchta 

darvoza xalqimizga xos ezgu fikr, ezgu so„z, ezgu amal bilan hayotga 

qadam qo„yishning o„ziga xos timsolidir.Majmuaning har bir qismi 

yorug„lik ta‟sirida o„zidan nur taratadi va ularning har biri o„ziga xos 

alohida asardir. 

---

Ma‟rifat kamalagi 



Davlatimiz rahbarining g„oyasi asosida Simpoziumlar saroyi 

vestibyulidagi devorlarga yoqut, feruza, zumrad, lojuvard, 

malaxit (yashiltosh), yashma kabi noyob, tabiiy va 

qimmatbaho toshlardan yasalgan mahobatli ikki panno 

shakli, naqshlari va mazmun-

mohiyatiga ko„ra inson 

tasavvuri va tafakkurining noyob mahsulidir.“Quyoshga 

intilgan navqiron O„zbekiston” pannosi markazidagi moviy 

(tinchlik va ma‟naviy qudrat) va ko„k (tiriklik va 

bunyodkorlikka intilish) rangli halqa mamlakatimiz 

mustaqilligi va izchil rivojlanayotganining ifodasi. Aylanadagi 

qizil va oq ranglar xalqimizning jo„shqin hayoti, 

tomirlarimizda oqayotgan qon umrimizni poklik va ezgulik 

bilan munavvar qilishini anglatadi. Doiraning tayanchi 

sifatida oila va xalq ramzi bo„lgan anor daraxti va 

mevalarining silueti tasvirlangan. Bu navqironlik, ulug„lik va 

mehnat zavqi ramzi hamdir. 

---



Pannoda zamin va zamon shiddati, inson ongi va bashariyat 

hayotida davom etayotgan qarama-qarshiliklar (ezgulik va 

yovuzlik, ma‟rifat va jaholat kurashi) turli kontrastlarda katta 

mahorat bilan ifodalangan. Pannoning to„rt chetidagi qizil 

tasmalar (taraqqiyot qutblari) shokilalari va o„rtasi sariq 

(quvvat tafti) rangda.“Ma‟rifat bo„stoni” pannosi sharqona 

naqshlardan yasalgan bir xil ko„rinishdagi ikkita yarim 

kompozitsiya hosilasi. Unda inson uchun azaliy va abadiy 

muammo 

– “Hayotning mazmuni nima?”, degan savolga turli 

milliy naqshlar vositasida javob ifodalangan. Barkamollik, 

ma‟rifat timsoli bo„lgan bog„ unga yanada boy ma‟no 

beradi.Asarda olam o„zgarishi uchun, avvalo, odam, uning 

qalbi, mezonlari va dunyoqarashi o„zgarishi lozimligi, 

ma‟rifat bilan ulug„likka erishish ham, jaholat bilan tubanlik 

botqog„iga botish ham odamning o„ziga bog„liqligi eslatiladi. 

Zero, Prezidentimiz ta‟kidlaganidek, odamzot bu dunyoda 

ruhan pok bo„lib, irodasi baquvvat, iymoni butun, vijdoni 

uyg„oq bo„lib yashamas ekan, inson hayotining ma‟nosi ham 

yo„qoladi. 

---

Bosh kutubxonada zamon nafasi 



“