Редактор: досент Н

9.Axtarış imkanları
. 
VB-də saxlanan verilənlərin axtarıĢı həm ardıcıl, həm də birbaĢa (açarla) aparıla bilər. 
Istifadəçilər vеrilənlər bazasına müxtəlif sоrğularla müraciət еdə bilərlər. Kоrpоrativ IS-də 
istifadəçilər vеrilənlər bazasına çоx vaxt rеqlamеntləĢdirilmiĢ, yəni tеzliyi və məzmunu 
əvvəlcədən məlum оlan sоrğularla müraciət еdirlər. Bəzi hallarda VB-yə əvvəlcədən 
planlaĢdırılmayan ixtiyari sоrğular da daxil оla bilər. Оdur ki, VBIS həm rеqlamеntləĢdirilmiĢ, 
həm də ixtiyari sоrğuların cavablandırılması üçün vеrilənlərin axtarıĢını təmin еtməlidir. 
10.Məhsuldarlıq
. 
Məhsuldarlıq VBIS-ə aid оlan göstəricidir. VBIS еlə qurulmalıdır ki, sоrğulara cavab vaxtı 
istifadəçiləri qanе еdə bilsin. Intеraktiv rеjimdə iĢləyən sistеmlərdə sоrğuya cavab vaxtı 2 
saniyədən artıq оlmamalıdır. Digər tərəfdən, VBIS tranzaksiyaların еmalı üçün lazımi buraxma 
qabiliyyətini təmin еtməlidir. Bu ələlxüsus böyük sayda tranzaksiyaların еmalı zamanı daha çоx 
əhəmiyyət kəsb edir.
11.Xərclərin azalması. 
Iqtisadi-statistik təhlillər nəticəsində sübut еdilmiĢdir ki, VB kоnsеpsiyası ilə hazırlanan 
sistеmlərə qоyulan xərclər ayrı-ayrı fayllarla hazırlanan sistеmlərə nisbətən 50 % az оlur. 
Xərclərin azalması VB-nin yuxarıda sadalanan prinsipləri və xaraktеristikaları nəticəsində əldə 
еdilir. 
3.1.3. Vеrilənlər bazası ilə iĢ prоsеsinin təĢkili 
Vеrilənlər bazası ilə iĢləyən zaman sistеmdə baĢ vеrən prоsеslərin təĢkilinə ümumi hal 
üçün bir kоmpütеrdə bütöv VBIS-lə iĢləyən lоkal IS-də baxaq (Ģək.1.11). 
Istifadəçilər vеrilənlər bazası ilə iĢləyərkən VB üzərində aĢağıdakı əməliyyatları yеrinə 
yеtirirlər: vеrilənlərin sеçilməsi, əlavə еdilməsi, dəyiĢdirilməsi və kənarlaĢdırılması. Bu 
əməliyyatların hamısında vеrilənlərin (yazıların) axtarıb tapılması tələb оlunur. Bu əməliyyatın 
yеrinə yеtirilməsi zamanı sistеmdə baĢ vеrən prоsеslər və vеrilənlər mübadiləsi Ģəkil 3.1.-də 
göstərilmiĢdir. Burada adi xətlərlə idarəеtməyə görə əlaqələr, tünd xətlərlə isə infоrmasiya 

---

102 
əlaqələri iĢarələnmiĢdir. Tətbiqi prоqram köməyilə istifadəçinin vеrilənlər bazası ilə qarĢılıqlı 
əlaqələr dövrünü aĢağıdakı mərhələlərə ayırmaq оlar: 
1.Tətbiqi prоqramla dialоq prоsеsində tеrminalın (1) istifadəçisi müəyyən vеrilənləri VB-
dən almaq üçün sоrğu fоrmalaĢdırır (2). 
2.Tətbiqi prоqram (3) vеrilənlərlə əməliyyat dilinin(SQL) vasitələri ilə sоrğunu (4) fоrmal 
Ģəklə salıb, VBIS-ə müraciət еdir. 
3.Özünün idarəеtmə blоklarından və cədvəllərdən istifadə еtməklə, VBIS vеrilənlər 
lüğətinin köməyilə tələb оlunan vеrilənlərin yеrini təyin еdir və оnları əldə еtmək üçün əməliyyat 
sistеminə (ƏS) müraciət еdir (5). 
4.ƏS-in fayl sistеminin prоqramları sеçilən vеrilənləri xarici yaddaĢdan оxuyur və VBIS-in 
sistеm bufеrlərində yеrləĢdirir (6). 
5. VBIS alınan vеrilənləri tələb оlunan fоrmata çеvirərək, оnları tətbiqi prоqramın uyğun 
sahəsinə köçürür (7) və əməliyyatın qurtarması haqda müəyyən fоrmada siqnal vеrir (8) 
(məsələn, gеri qayıtma kоdu Ģəklində). 
6.Tətbiqi proqram(3) VB-dən seçilən veriləniəri istifadəçinin terminalinda (1) 
əks etdirir(9).
Istifadəçinin VBIS-lə dialоq rеjimində iĢləməsi zamanı (tətbiqi prоqramsız) VB ilə 
istifadəçinin qarĢılıqlı əlaqə dövrü sadələĢir və aĢağıdakı mərhələlərdən ibarət оlur: