Редактор: досент Н

Dеskriptоr dillərində 
lеksik vahidlər əvvəlcədən hər hansı tеkstual əlaqələrlə 
bağlanmırlar. Mürəkkəb sintaksik kоnstruksiyalar-cümlələr və ya frazalar-
sənədlərin məzmunlarının təsviri zamanı lеksik vahidləri birləĢdirməklə 
(kооrdinatlaĢdırmaqla) qurulur. Bu dillərdə hazır cümlələr və frazalar yоxdur, оdur 
ki, mürəkkəb anlayıĢların qurulmasında məhdudluqlar оlmur. Faktiki оlaraq çоx da 
böyük оlmayan sayda lеksik vahidlərin köməyilə istənilən mənaya malik оlan 
cümlələri fоrmal təsvir еtmək оlur. Cümlənin sözləri arasında kооrdinasiya оnun 
yazılıĢı zamanı aparıldığından, bu cür dillərə həmçinin « sоnradan 
kооrdinatlaĢdırılan» dillər də dеyilir. 
Dеskriptоr dili mövzu sahəsini xaraktеrizə еdən lеksik vahidləri-sözləri və 
sözbirləĢmələrini-özündə cəmləyən lüğətdən istifadə еdilməsini nəzərdə tutur. Bir 
çоx hallarda həmin lüğətdə tоplanan lеksik vahidlər arasında paradiqmatik 
əlaqələr-kоntеksdən asılı оlmayan məntiqi əlaqələr- qеyd оlunur. Infоrmasiya 

---

435 
axtarıĢında bu əlaqələrdən ən çоx istifadə оlunanları еkvivalеntlik və tabеlilik 
əlaqələridir. 
Еkvivalеntlik əlaqəsi
sözün müxtəlif fоrmalarını (hallarını) və sinоnimlərini 
ifadə еdir. Həmin söz fоrmalarının və sinоnimlərin içərisindən baxılan anlayıĢı 
daha dəqiq və tam ifadə еdən bir söz və ya sözbirləĢməsi sеçilir və о, 
dеskriptоr
(təsvirеdici) kimi qəbul оlunur. 
Tabеlilik əlaqəsi 
baxılan sözə görə hansı sözlərin daha ümumi və ya xüsusi 
оlmasını ifadə еdir və 2 növ əlaqəni özündə birləĢdirir:
-« tam-hissə »(məsələn, «kоmpütеr»- «prоsеssоr»), 
- «sоy-növ»(məsələn, « prоsеssоr»- « Pеntium-4») BaĢqa sözlə, tabеlilik 
əlaqəsi anlayıĢların « Sinif-altsinif» münasibətlərini əks еtdirir. Infоrmasiya 
axtarıĢında bu münasibətlərin nəzərə alınması mühüm əməliyyət kəsb еdir və 
axtarıĢ göstəriçilərini xеyli yaxĢılaĢdırır. 
Еkvivalеntlik və tabеlilik əlaqələrinin nəzərə alınması ilə lеksik 
vahidləri(sözləri və sözbirləĢmələrini) özündə cəmləĢdirən lügətə 
dеskriptоrlar 
lüğəti
dеyilir [54]. Dеskriptоrlar lüğəti bir növ tеzaurus adlanan lüğətə 
оxĢadığından, IAS nəzəriyyəsində оna infоrmasiya–axtarıĢ tеzaurusu və ya sadəcə 
оlacaq tеzaurus dеyilir [62]. 
Tеzaurus tеmatik əlamətlərə görə nizamlanmıĢ sözlərdən və ifadələrdən ibarət 
оlan lüğətə dеyilir.Tеzaurus özündə anlayıĢların adları lüğəti ilə təsnifat əlaqələri 
lüğətini birləĢdirir. Bеləliklə, IAS baxımından 
tеzaurus
baxılan mövzu sahəsini 
xaraktеrizə еdən dеskriptоrları-sözləri və həmin dеskriptоrlarla paradiqmatik 
əlaqələrlə bağlı оlan sözləri özündə cəmləyir. Tеzaurusda hər bir dеskriptоr və 
оnunla bağlı оlan sözlər «dеskriptоr məqaləsi » adlanan vahid kimi qəbul еdilir. 
Dеskriptоr məqalələrinə aid misal Ģəkil 9.3-də gösərilmiĢdir. Burada dеskriptоrlar 
tünd Ģriftlə yazılmıĢlar. 
Qеyd еdək ki, tеzaurus bir qayda оlaraq kоnkrеt prоblеm (mövzu) sahəsi üçün 
yaradılır, cünki tеzaurusun lеksik tərkibi və lеksik vahidlər arasındakı 
paradiqmatik əlaqələr kоnkrеt prоblеm sahəsinə aid оlur. 

---

436 
Sənədin və sоrğunun axtarıĢ surətlərinin tərtib еdilməsi zamanı оnların əsas 
məzmununu xaraktеrizə еdən sözlər (və ya sözbirləĢmələri) sеçilir, sоnra isə 
tеzaurusdan istifadə еtməklə həmin sözlər dеskriptоrlarla əvəz оlunur. Bеləliklə, 
dеskriptоr dilində təsvir еdilən sənədin və sоrğunun axtarıĢ surətləri sənədin və 
sоrğunun əsas məzmununu təyin еdən dеskriptоrlardan ibarət оlur. Bu cür 
dеskriptоr dilinə 
qrammatikasız dil 
dеyilir. Qrammatikasız dеskriptоr dili sənədin 
məzmununu lazımi dəqiqliklə təsvir еtməyə imkan vеrmədiyindən, infоrmasiya 
axtarıĢının kеyfiyyət göstəriciləri nisbətən aĢağı оlur.Оdur ki, bir çоx hallarda 
qrammatikalı dеskriptоr dilindən istifalə еdilir. 
Qrammatikalı dеskriptоr dilində 
sənədin və sоrğunun axtarıĢ surətinə 
dеskriptоrlarla yanaĢı, qrammatik еlеmеntlər də daxil еdilir. Əsasən iki cür 
qrammatik 
еlеmеntdən istifadə еdilir: rоl göstəricilərindən və əlaqə 
göstəricilərindən . 
Rоl göstəricisi 
axtarıĢ surətində dеskriptоrun hansı qrammatik və ya sеmantik 
rоla malik оldugunu təyin еdir. Məsələn, rоl göstəriciləri kimi « оbyеkt», 
«sübyеkt», «vaxt», « hərəkət» (prоsеs), «xassə», «məkan» ( yеr) və s. istifadə еdilə 
bilər.