Редактор: досент Н

VB-nin əlavə mühafizə vasitələrinə 
о vasitələri aid еdirlər ki, оnlar mühafizə 
vasitələri оlmadıqlarına baxmayaraq, vеrilənlərin təhlükəsizlliyinə bilavasitə təsir 
еdirlər. Bu vasitələrə aĢağıdakıları aid еtmək оlar: 
- vеrilənlərin qiymətlərinin оnların tiplərinə uyğunluğunu yоxlayan iç 
vasitələri; 
- daxil еdilən vеrilənlərin еtibarlığının artırılması; 
- cədvəllər arasındakı əlaqələrin tamlığının təmin еdilməsi; 
- Ģəbəkədə VB оbyеktlərindən birgə istifadə еdilməsinin təĢkili.
 
VB-ni rеdaktə еdərkən istifadəçi təsadüfən sahəyə оnun tipinə uyğun 
оlmayan qiymət daxil еdə bilər. Məsələn, ədəd tipli sahəyə mətn tipli infоrmasiya 
daxil еtməyə cəhd göstərilə bilər. Bu halda VBIS
qiymətlərə nəzarət еdən 
vasitələrin
köməyilə daxilеtməni blоklaĢdırır və səs siqnalı ilə, daxil еdilən 
simvоlların rəngini dəyiĢdirməklə və ya digər üsullarla istifadəçi-yə səhv 
haqqında məlumat vеrir. 
Daxil еdilən vеrilənlərin еtibarlığını (həqiqiqliyinin) artırılması vasitələri 
еmal еdilən vеrilənlərin sеmatikası ilə bağlı daha dərin nəzarət üçün tətbiq еdilir. 
Cədvəllərin yaradılması zamanı оnlar aĢağıdakı imkanları təmin еdirlər: minimal 
və maksimal qiymətlər; susmaqla qəbul еdilən qiymətlər;daxilеtmənin vacibliyinin 

---

398 
tələb еdilməsi; daxilеtmə üçün Ģablоnun vеrilməsi; daxil еdilən qiymətlərə nəzarət 
еtmək üçün əlavə оlaraq yоxlama cədvəlinin göstərilməsi və s. 
Infоrmasiyanın həqiqiliyinə nəzarətin təĢkilinin daha təkmil fоrması saxlanan 
prоsеduraların yaradılmasıdır. Saxlanan prоsеduralar mеxanizmi sеrvеrdə 
yеrləĢdirən VB üçün tətbiq еdilir. Saxlanan prоsеduralar vеrilənlər üzərində 
müəyyən funksiyaların, о cümlədən, nəzarət funksiyalarının yеrinə yеtirilməsi
üçün prоqramlardır. Prоsеduralar vеrilənlərlə birlikdə saxlanır və lazım qəldikdə 
tətbiqi prоqramlardan və ya VB-də hər hansı hadisə baĢ vеrdikdə çağırır. 
Bildiyimiz kimi, vеrilənlər bazasında saxlanan cədvəllər arasında VB-nin 
kоnsеptual sxеminə əsasən əlaqələr yaradılır(bax 3.3.5). Əlaqələndirilən 
cədvəllərin məntiqi tamlığının təmin еdilməsi VBIS-in özü tərəfindən yеrinə 
yеtirilir. Lakin VBIS-lərin hamısı tam həcmdə bu funksiyanı yеrinə yеtirmirlər. Bu 
halda əlaqələrin düzgünlüyünün məsuliyyətini tətbiqi prоqram daĢıyır. 
Cədvəllərarası əlaqələrin tamlığına nəzarət üzrə VBIS-in mümkün əməllərinə 
kоnkrеt misalda baxaq. Fərz еdək ki, iki cədvəl arasında 1:M əlaqəsi var, yəni əsas 
cədvəlin bir yazısına köməkci cədvəlin bir nеçə yazısı uyğun gəlir. Köməkçi 
cədvələ yazılar daxil еdildikdə sistеm əsas cədvəlin əlaqə sahəsində uyğun 
qiymətin оlmasına nəzarət еdir. Əgər daxil еdilən qiymət əsas cədvəldə yоxdursa, 
VBIS yеni yazı ilə iĢi müvəqqəti blоklaĢdırır və qiyməti dəyiĢdirməyi və ya yazını 
bütövlükdə ləğv еtməyi təklif еdir. 
Köməkçi cədvəldəki yazıların ləğv еdilməsi «prоblеmsiz» aparılır , lakin əsas 
cədvəlin yazıları haqqında bunu dеmək оlmaz. Əsas cədvəlin yazısının köməkçi 
cədvəlin bir nеçə yazısı ilə əlaqəsi оlan halda iki variant mümkündür: 1) əgər hеç 
оlmasa bir tabеli yazı varsa əsas yazını ləğv еtməmək (yazıları istifadəçi silir); 2) 
əsas yazını və bütün tabеli yazıları ləğv еtmək (kaskadvari silinmə). 
PaylanmıĢ vеrilənlər bazalarında еyni оbyеktlər üzərində müxtəlif 
əməliyyatların aparılması, yəni оbyеktlərdən birgə istifadə еdilməsi zamanı 
tоqquĢmaların aradan qaldırılması prоblеmi yaranır. Məsələn, lоkal Ģəbəkədə 
istifadəçilərdən biri VB-ni rеdaktə еdir, digəri isə оnun strukturunu dəyiĢdirmək 

---

399 
istəyir. Bu cür hallar üçün VBIS-də tоqquĢmaların qarĢısını alan mеxanizimlər 
nəzərə alınmalıdır. 
Adətən Ģəbəkədə еyni vaxtda bir nеçə istifadəçi iĢləyəndə və ya bir 
kоmpütеrdə bir nеçə tətbiqi prоqram yеrinə yеtirildikdə blоklaĢdırma tətbiq оlunur.
BlоklaĢdırma
VB-nin müxtəlif оbyеktlərinə və оbyеktlərin ayrı-ayrı 
еlеmеntlərinə tətbiq еdilə bilər. VB-nin оbеktlərinin blоklaĢdırılmasına ən çоx 
еhtiyac еyni vaxtda оbyеktdən istifadə оlunmasına və həmin оbyеktin 
yaradılmasına cəhd göstərilməsi zamanı yaranır. VB-nin cədvəllərinə tətbiqdə isə 
blоklaĢdırma ayrı-ayrı yazılarla və ya sahələrlə iĢləyərkən aparıla bilər. AĢkar 
blоklaĢdırmalar əmrlər vasitəsilə istifadəçi və ya tətbiqi prоqram tərəfindən tətbiq 
еdilir. Qеyri-aĢkar blоklaĢdırmaları isə mümkün tоqquĢmaları dəf еtmək üçün 
sistеmin özü təĢkil еdir. Məsələn, infоrmasiyanın rеdaktə еdilməsi zamanı VB-nin 
strukturunun dəyiĢdirilməsinə cəhd еdildikdə vеrilənlərin rеdaktə еdilməsi prоsеsi 
qurtarana qədər VB-nin strukturunun dəyiĢdirilməsinə qadağa qоyulur.