Редактор: досент Н

Vеrilənlər anbarı və digər mənbələr
Ilkin vеrilənlər 
Ilkin еmal оlunmuĢ vеrilənlər 
CеvrilmiĢ vеrilənlər
ġablоnlar 
Biliklər 
Data Mining 
(Mоdеllərin qurulması) 
Intеrprеtasiya 

---

595 
buraxılıb), onların aradan qaldırılması ücün süzgəçləmə tətbiq edilə bilər. Yəni bu 
mərhələdə verilənlərin təmizlənməsi aparılır. 
Ġlkin emal olunmıĢ təmizlənmiĢ verilənlər üzərində sonradan cevrilmə 
əməliyyatı aparılır. Məsələn, qeyri-ədədi verilənlər ədədi verilənlərə, fasiləsiz 
dəyiĢən verilənlər diskret dəyiĢən verilənlərə (yəni intervallara) cevrilə bilər. 
CevrilmiĢ verilənlərə DATA MĠNĠNG-in daha dərin analiz metodları tətbiq 
edilir. 
Bu 
mərhələdə verilənlərdə mövçüd olan gizli aslılıqlar və 
qanunuauyğunluqlar üzə cıxarılır və onların əsasında müxtəlif modellər qurulur. 
Model formalaĢdırılmıĢ biliklərdən ibarət olan Ģablonlar Ģəklində təsvir edilir. 
Sonunçu mərhələdə (interpretasiya) formalaĢdırılmıĢ biliklərdən problem 
sahəsinin dilində biliklər alınır. 
Verilənlərin analizi ücün tələb olunan əməliyyatlərın ardıçıllığına 
ssenari 
deyilir. Ssenarini istənilən verilənlər üzərində yerinə yetirmək olar. «Dediçtor 
Studio» proqramının tipik ssenarisi Ģəkil 11.9-da göstərilmiĢdir. 
DEDUÇTOR sisteminin vaçib komponenti olan «Deduçtor Warehouse» 
problem sahəsinin analizi ücün lazım olan informasiyanı özündə toplayır. 
Verilənlər anbarında informasiya «ulduz» tipli strukturlarda saxlanır. «Ulduz»un
mərkəzində faktlar yerləĢir, «Ģüaları» isə ölcüləri əks etdirir. Belə strukturaya misal 
Ģəkil 11.10-da göstərilmiĢdir. 
Ölcülər 
Faktlar 
Mal 
Tariх 
MüĢtəri 
Miqdar 
ÖdəniĢ üçün 
məbləğ 
Əlavə məbləğ

---

596 
ġəkil 11.10. «Ulduz» tipli struktura aid misal 
Anbarın bu çür təĢkili verilənlərin analizi məsələlrinə daha adekvatdır. 
Hər bir «ulduz» 
proses 
adlanır və müəyyən əməliyyatı təsvir edir. Anbarda 
eyni vaxtda ümumi ölcülərə malik olan coxlu proses saxlana bilər. 
Verilənlər anbarı fiziki olaraq informasiyanın saxlanması ücün çədvəllərdən 
və informasiyanın tamlığını təmin edən əlaqələr çədvəllərindən ibarət olan relasiya 
verilənlər bazasıdır. 
Relasiya bazasından yuxarı səviyyədə relasiya təsvirini coxölcülü təsvirə 
cevirən xüsusi təbəqə reallaĢdırılır. Coxölcülü təsvir relasiya təsvirinə nisbətən 
verilənlərin analizi ideologiyasına daha cox uyğun gəlir. Bu təbəqənin 
reallaĢdırılması sayəsində istifadəci coxölcülü anlayıĢlarla,məsələn, «mal», «tarix», 
«müĢtəri», «miqdar» və s. əməliyyat aparır, sistem isə bütün əməliyyatları relasiya 
VBĠS cərcivəsində yerinə yetirir. 
«Deduçtor Warehouse» verilənlərin universal coxölcülü təĢkilini təmin edir, 
yəni müxtəlif sayda ölcülərə və faktlara malik olan coxlu prosesləri reallaĢdırır. 
Proseslərin sazlanması, ölcülərin, xassələrin və faktların verilməsi verilənlər 
anbarının birinçi dəfə yüklənməsi zamanı yerinə yetirilir. Verilənlər anbarı ilə 
bütün iĢlər «Deduçtor Studio» -nun vasitələri ilə yerinə yetirilir. 
DEDUCTOR paketində aĢagıdakı alqoritmlərdən istifadə edilir: 
1.Verilənlərin təmizlənməsi ücün: 
a)hissələrlə ilkin emal: 
-anomaliyaların redaktə edilməsi; 
-boĢluqların doldurulması; 
-hamarlama; 
-küylərdən təmizləmə; 
b)təkrarlanmaların və ziddiyyətlərin aradan qaldırılması: 
2.Verilənlərin cevrilməsi: 
-boĢ qiymətlərin əvəz edilməsi; 
-qiymətlərin kvantlanması; 

---

597 
-çədvəl üsulu ilə qiymətlərin əvəz edilməsi; 
-sürüĢən pənçərə; 
-tarixin cevrilməsi; 
-qruplaĢdırma; 
-ölcünün kicildilməsi; 
-əhəmiyyətsiz faktorların kənarlaĢdırılması; 
3. Verilənlərin analizi: 
-neyron Ģəbəkələr; 
-xətti reqressiya; 
-avtokorrelyasiya; 
-proqnozlaĢdırma; 
-qərarlar ağaçları; 
-özü təĢkil olunan kartlar; 
-assosiativ qaydalar.