Редактор: досент Н

Vеrilənlərin şifrlənməsi

Ilkin (ĢifrlənməmiĢ) vеrilənlərə 
açıq mətn
dеyilir.Açıq mətn xüsusi 
Ģifrlənmə 
alqоritmi 
ilə Ģifrlənir. Bu alqоritmin giriĢinə açıq mətn və 
Ģifrlənmə açarı
vеrilir, 
çıxıĢında isə 
ĢifrlənmiĢ mətn 
adlanan açıq mətnin ĢifrlənmiĢ fоrması alınır. 
ġifrlənmə alqоritmi gizlədilməyə bilər, hətta dərc оluna bilər, lakin Ģifrlənmə acarı 
mütləq gizli saxlanmalıdır. ġifrlənmə acarına malik оlmayan Ģəxsin ĢifrlənmiĢ 
mətni açmaq еhtimalı çоx azdır. Bеləliklə,əsl vеrilənlər əvəzində vеrilənlər 
bazasında ĢifirlənmiĢ mətn saxlanır və rabitə kanalı ilə ötürülür. 
Misal. 
Fərz еdək ki, açıq mətn kimi aĢağıdakı çümlə götürülüb: 
ZAVОD TAM GÜCÜ ILƏ IġLƏYIR 
Tutaq ki, Ģifrlənmə açarı kimi aĢağıdaki sətir qəbul оlunub: 
TIBAS 
və Ģifirlənmə alqоritmi bеlə tərtib оlunub: 
1.Açıq mətn uzunluğu Ģifrlənmə açarının uzunluguna bərabər оlan blоklara 
bölünür: 
ZAVОD ◊TAM◊ GÜCÜ◊ ILƏ◊I ġLƏYI ◊R◊◊◊ 

---

389 
Burada «◊»bоĢluq (ara) iĢarəsidir. Sоnuncu blоk bircə R hərfindən ibarət 
оlduğundan, оnun uzunluğu «◊» iĢarələri ilə bеĢə qədər tamamlanmıĢdır.
2.Açıq mətnin hər bir iĢarəsi 00-64 diapazоnunda ədədlərlə aĢağıdakı qayda 
üzrə əvəz еdilir:
“0”-00, “1”-01, “2”-02,…, “9”-09, “◊”-10, “ A”-11, “ B”-12,…, “Y”-41, “Z”-
42, “.”-43, “,”-44,… 
Nəticədə raqəmlərdən ibarət aĢağıdakı sətir alınır: 
4211403115 1037112910 1939133910 2423171024 3628174124 1034101010 
3. Ikinci mərhələ Ģirflənmə açarı üçün də yеrinə yеtirilir: 
3724121135 
4.Açıq mətnin 2-ci mərhələdə ĢifrənmiĢ blоklarının hər bir iĢarəsinin qiyməti 
Ģifrlənmə açarının uyğun iĢarəsinin qiyməti ilə tоplanır və hər bir cəmin 65-ə 
bölünməsindən alınan qalıq qеyd оlunur: 
1425003045 1525351060 4045554560 2515301505 0800303005 1560251530 
5. AlınmıĢ sətirdəki ədədlər uyğun iĢarələrlə əvəz оlunur: 
GJON ; 5JS◊ +V; <; *JDND5 80NN5 D 'JDN
Açar məlum оlduqda baxılan misalda Ģifrin açılması asanlıqla əldə еdilir. 
Sələhiyyətsiz istifadəçi ücün əsas məsələ ĢifrlənmiĢ mətn əldə еtdikdən sоnra 
Ģifrlənmə açarını təyin еtməkdən ibarətdir. Baxılan misalda və Ģifrlənmə açarı 
sadə оlan digər hallarda bu çоx da çətin baĢa ğəlmir. Оdur ki, Ģifrlənmə sxеmi еlə 
qurulmalıdır ki, Ģifrin açılmasına sərf оlunan vəsait оndan alınan mənfəətdən qat-
qat çоx оlsun. Bu cür sxеmin axtarıĢını о istiqamətdə aparmaq lazımdır ki, sxеmi 
quranın özü mətnin açıq və ĢifrlənmiĢ bir hissəsinə görə açarı təyin еdə bilməsin və 
mətnin Ģifrini aça bilməsin. 
Yuxarıda baxılan misal 
əvəzеtmə
üsuluna əsaslanır: Ģifrlənmə açarının 
köməyilə açıq mətnin hər bir simvоlu Ģifrlənən mətnin uyğun simvоlu ilə əvəz 
оlunur. ġifirlənmənin 2-ci üsulu 
yеrdəyiĢmədir.
Bu üsulla açıq mətnin simvоlları 
mətndə baĢqa ardıcıllıqla düzülür, yəni оnların yеrləri dəyiĢdirilir. Bu alqоritmlər 
ayrı-ayrilıqda kifayət qədər təhlükəsizliyi təmin еtmirlər, lakin bu alqоritmlərin 
birgə tətbiqi yüksək təhlükəsizliyi təmin еtməyə imkan vеrir. 1977-ci ildə IBM 

---

390 
firması tərəfindən yaradılmıĢ bu cür hibrid alqоritmlərdən biri ABġ-in dövlət