Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
60
Xasanova G. I.
Jizzax davlat pedagogika instituti o’qituvchisi
Tayanch so’zlar: 
kasbiy kompetentlilik, ta’lim-tarbiya jarayoni, axloqiy madaniyat, interfaol ta’lim 
jaraѐnlari, taraqqiyot, pedagogik mahorat, pedagogik qobiliyat, ijtimoiy-pedagogik mexanizmlari.
Ключевые слова:
профессиональная компетентность, образовательный процесс, этиче
-
ская культура, интерактивные образовательные процессы, развитие, педагогическое мастерство, 
педагогическое умение, социально-педагогические механизмы.
Key words: 
professional competence, educational process, ethical culture, interactive educational 
processes, development, pedagogical skills, pedagogical ability, socio-pedagogical mechanisms.
ZAMONAVIY TARBIYACHILARDA KASBIY KOMPETENTLIKNI 
SHAKLLANTIRISHNING YO‘LLARI
Jahonda bo‘lajak tarbiyachilarda kasbiy kompetentlilikni shakllantirishning interfaol 
texnologiyalarini ishlab chiqish, integrativ ta’lim muhitini yaratishning pedagogik 
mexanizmlarini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 
XX asrning 70-80-yillarda tarbiyachining xarakter-xislatlari, pedagogik qobiliyatlari, 
unda tarbiyachilik mahoratini tarkib toptirish shartlari chuqur o‘rganila boshlagan. 
Jumladan, rus olimasi N.V.Kuzmina pedagog faoliyatida pedagogik qobiliyatlarning o‘rni 
va ularni tarkib toptirishga oid qator ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borgan. U o‘z tadqiqotlarida 
pedagogik qobiliyatlarni gnostik (bilishga oid), proektiv (oldindan rejalashtirishga 
qaratilgan), konstruktiv, tashkiliy va kommunikativ turlarga ajratib, ularning har biriga 
chuqur psixologik ta’rif beradi. N.V.Kuzmina pedagogik qobiliyatning muhim alomatlari 
qatoriga kuzatuvchanlikni ham kiritadi, tarbiyachining bu hislati tarbiyalanuvchining ichki 
kechinmalari, his-tuyg‘ulari kabi omillarni aniqlashga xizmat qiladi.
Tadqiqotchi A.I.Shcherbakov fikriga ko‘ra, pedagogik faoliyat – bu o‘qituvchi 
oldiga jiddiy talablar qo‘yadigan murakkab psixologik aktdir. Pedagogik faoliyat 
o‘qituvchini chuqur va puxta bilimga, pedagogik qobiliyatga, mustahkam xarakterga, 
yuksak ma’naviyatga ega bo‘lishini taqozo qiladi. A.I.Shcherbakov tarbiyachi shaxsining 
shakllanishi oltita kasbiy-tarkibiy qismdan iborat ekanligini ta’kidlaydi: 
1) yuksak saviyadagi bilim va madaniyatni tarkib topishi;
2) yo‘nalishning aniq ifodalanganligi; 
3) yuksak axloqiy hislarning mavjudligi; 
4) yuqori darajada yuzaga keluvchi faollik va barqaror mustaqillik; 
5) qat’iy va silliq xarakterga egalik;
6) pedagogik qobiliyatlarga egalik.
V.A.Slasttelin tarifilashicha tarbiyachilik kasbini egallashda pedagogik qobiliyat ham 
muhim o‘rin egallaydi. Uning fikricha pedagogik qobiliyat shaxsining kasbiy yo‘nalishidagi 
yuqori ko‘rinishi bilan har qanday faoliyat qobiliyatning asosiy ko‘rsatkichi, maxsus 
umumlashgan malakalarni egallaganlik darajasidir. Tarbiyachilik kasbiy bilimlarining
xuxusan pedagogik pisixalogik bilimlarining yetishmasligi yoki uning rad etilishi va hatti – 
harakati unga yetarlicha e’tibor bermaslik ko‘pgina xollarda tarbiyachi tayyor materiallardan 
foydalanib o‘z ustida izlnishlarni to‘xtatib qo‘yadi. Bu esa tarbiyachi shaxsiga nisbatan 
bilimsizlik darajasini olib keladi. Tarbiyachi bolalarni o‘qitish emas, o‘qishga boshqarib 
turishi, tarbiyalash emas, tarbiya jarayoniga raxbarlik qilish uchun yaratilgan bu vazifani
u qanchalik chuqur anglab yetsa u o‘z bolalariga shunchalik erkinlik, tashabbuskorlik, 
mustaqil fikrlash uchun sharoit yaratib bergan bo‘ladi. 
Tarbiyachilik faoliyat kishi shaxsini, uning dunyoqarashi, e’tiqodi, ongi, xulq- atvorini 
shakllantirishdek umumiy maqsadga bo‘ysungan son-sanoqsiz pedagogik masalalarni 

---