Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
39
Jo‘raxo‘jaev M.X.
Andijon viloyati Xo‘jaobod tumani XTBga qarashli 5- umumiy o‘rta ta’lim maktabi 
o‘qituvchi – logopedi (A. Qodiriy nomidagi JDPI mustaqil tadqiqotchisi) 
Tayanch so‘zlar: 
kasallik, aqli zaif, tashxis, uyda yakka tartibdagi ta’lim, imkoniyati cheklangan, 
o‘qituvchi, jismoniy, psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar.
Ключевые слова: 
болезн, умственная отсталость, диагностика, индивидуализированное 
обучение в семье, дети с ограниченными возможностями здоровья, педагог, нарушения физи
-
ческого, психического развития.
Key words: 
Illness, mental retardation, diagnosis, individualized education at home, children 
with disabilities, teacher, physical, mental developmental disabilities.
UYDA YAKKA TARTIBDAGI TA’LIMNING NAZARIY ASOSLARI
Jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo‘lgan bolalarni o‘qitish, tarbiyalash 
va ijtimoiy hayotga tayyorlash masalasi xalqaro tashkilotlar tomonidan keng tadqiq 
etib kelinmoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda maxsus yordamga muhtoj bolalarga bo‘lgan 
munosabat va g‘amxo‘rlik dunyo miqyosida keskin o‘zgara boshladi.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimida mazkur toifadagi bolalarga ta’lim-
tarbiya berishning turli shakllari yo‘lga qo‘yilgan. Mazkur ta’lim shakllarining asosiy 
vazifalari imkoniyati cheklangan bolalar uchun kompleks rivojlanishning maqbul modelini 
shakllantirish orqali shaxsni tarbiyalash va o‘quvchilarning ijtimoiy-hissiy rivojlanishlari, 
hayotiy qobiliyatlarining shakllanishi uchun zarur korreksion-rivojlantiruvchi ta’lim 
muhitini yaratish hisoblanadi. 
Jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan, jumladan, aqliy rivojlanishida 
nuqsoni bo‘lganbolalarga ta’lim-tarbiya berish jarayonining turli jihatlari V.Raxmanova, 
P.Pulatova, G.Sadikova, M.Xakimova, D.Nurkeldieva, M.Xamidova, L.Nurmuxamedova, 
Sh.Amirsaidova, N.Musaeva kabi olimlar tomonidan o‘rganilgan. 
Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi (MDH) olimlaridan A.P.Azarovning ilmiy-tadqiqot 
ishlarida muammoning nazariy jihatlari o‘z ifodasini topgan bo‘lsa, M.I.Buyanov, 
I.V.Grebennikov, Ye.P.Ilin, I.Yu. Kulchiskaya, M.G.Lichutina, I.F.Xarlamov, I.N.Chernova, 
S.Shteynlarning pedagogik tadqiqotlarida oila va bolalarni ijtimoiy himoyalashga 
yo‘naltirilgan faoliyat mazmuni kabilar ilmiy o‘rganilgan. 
Oila tarbiyasi va imkoniyati cheklangan bolalarni oilada o‘qitish va hayotga tayyorlash 
masalalari xorijlik olimlaridan E.Le. Sham, Benjamin Spok, Ada Della Torre, Mariya 
Zemska Klinton Xillari Rodem, A.C.Kinscy, W.B.Pomeroy, C.E.Martin, A.K.Kreutner, Judi 
Hall kabilar tomonidan o‘rganilgan. 
Respublikamiz olimlaridan imkoniyati cheklangan bolalarni uy sharoitida tarbiyalashning 
pedagogik xususiyatlari masalasi L.Sh.Nurmuhammedova tomonidan tadqiq etilgan. Olima 
aqli zaif o‘quvchilarni oilada tarbiyalashning pedagogik xususiyatlarini o‘zining ilmiy 
nashrlarida bayon qilib, nogiron farzandlari mavjud ota-onalarning pedagogik uquvini 
shakllantirish va rivojlantirish hamda oilada ijobiy psixologik muhitni shakllantirgan 
taqdirdagina kutilgan natijalarga erishishni ilmiy asoslab o‘tgan. Aqli zaif bolalarning ta’lim-
tarbiya ishlarida ota-onalar, mahalla, jamoatchilikning o‘zaro hamkorlikda korreksion ishlar 
amalga oshirilsagina o‘zining samarasini beradi.
V.S.Raxmonova aqli zaif o‘quvchilarni ona tiliga o‘rgatish masalasini tadqiq qilgan. Har 
qanday o‘quv predmetini egallash bu ona tilini egallaganlik darajasiga bog‘liqdir. Aqli zaif 
bolalarning savod egallashlarida ularning maktabgacha ta’limga jalb etilishi va u asosida 
lug‘at boyligi boyishi bilan samarali kechishini o‘zining tavsiyalarida keltirib o‘tgan. O‘z 

---