Razgrafka yoki karta kesimi bu ko’p varaqli kartani varaqlarga ajratish tizimidir

 
106
 
4-rasm. 
Nuqtalarni kartaga qo’yish usullari: A - statistik, B - 
geografik. 
17.2.
Nuqtalar usulining ishlatilishi 
Bu usul bilan kartada yoyilib (bo’linib) joylashgan obyektlar (hodisalar) 
tasvirlanayotgan obyektni bir xil miqdor birliklarida belgilaydigan va uni joylanishi va 
to’planishiga mos joylashtiriladigan bir xil o’lchamdagi ko’pchilik nuqtalar bilan 
tasvirlanadi. Kartaga olishdan oldin nuqtaning «og’ir» ligi aniqlaniladi, bitta nuqta qaysi 
o’lchamdagi miqdor ko’rsatkichiga mos keladi (masalan, bitta nuqta 500 kishiga yoki 10 
000 gektar sholi ekin maydoniga to’g’ri keladi). Kartada nuqtalarni ob’ektni yoki hodisani 
haqiqiy joylanishini eng yaxshi aks ettiradigan qilib joylashtiriladi. Ayrim hollarda bitta 
kartada ikkita o’lchamdagi nuqta beriladi, masalan, yirik nuqta 1000 kishi, kichik nuqta esa 
100 kishi. Nuqtalar usuli tasvirlanayotgan hudud chegarasida obyekt yoki hodisani 
tarqalishi to’g’risida ko’rgazmali tasavvur beradi. Nuqtani «og’ir» ligi uni miqdor, rangi esa 
sifat tavsifini aniqlashga imkon beradi. U ayniqsa kontrast (keskin farq qilib) joylashgan 
hodisalar uchun samarali usul hisoblanadi. Nuqtalar kartaga ikkita usul bilan, ya’ni 
geografik va statistik usul bilan qo’yiladi. Geografik usulda hodisani geografik joylanishi 
(tarqalishi) hisobga olinadi (4-rasm). 
Nuqtalar usulida nuqta “og’irligi”ni tanlash, ya’ni bitta nuqta bilan tasvirlanadigan 
obyektlar miqdorini aniqlash maqsadga muvofiq. Katta og’irlikda hodisa eng zich joylarda 
nuqtalarni joylashtirish osonlashadi, biroq nuqta og’irligidan kam alohida joylashgan 
obyektlar guruhini tasvirlashda qiyinchiliklar vujudga keladi. Keyingi holatda bir necha 
guruh bitta nuqtaga birlashtirilgan kabi bo’ladi va katta guruh joyi bo’yicha beriladi. 
Kichik og’irlikdagi nuqtalar hodisaning zichligi kam rayonlar uchun qulay, biroq ular 
u katta bo’lgan joyda birlashtirilishi mumkin. Amalda nuqtaning og’irligi imkon qadar past 
qilib tanlanadi, biroq nuqtalar bir-biri bilan qo’shilib

---

107
 
ketmasligi uchun (bunda ularni hisoblash imkonsiz bo’ladi) nuqtalaming dog’ga 
qo’shilishiga olib keluvchi zichlikdan boshlab istalgan yanada yuqori zichlik kartada 
o’z kasini topmaydi. 
5-rasm. Nuqtalaming kvadratlar bo’yicha joylashuvi: 
a - tegib turuvchi; b - 0,2 mm lik oraliq bilan (bir necha marta kattalashtirilgan) 
Haqiqatdan, nuqtaning minimal og’irligini aniqlashni uning grafik ko’lamidan 
ajratib bo’lmaydi. Bu kattaliklar teskari funksional bog’liqlik bilan shartlanadi. 
Nuqta-doirachalarning kvadrat “upakovka”sida (5-rasm) ularning d diametri (mm da) 
vap maydondagi (mm da) N soni quyidagi tenglama bilan bog’liq: 
N= P 
d2 
(1) 
Agar nuqtalarning qo’shilishiga yo’l qo’ymasak va ular orasida 0,2 mm oraliq 
qoldirsak (5-rasm, b), tenglama quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: