Razgrafka yoki karta kesimi bu ko’p varaqli kartani varaqlarga ajratish tizimidir

 

---

75
 
(izoanemona) 
o’rtacha tezligining izoliniyalari 
Izanomala 
(izoanomala) 
Qandaydir kattalikning (atmosfera bosimi, og’irlik kuchi, 
magnit kuchlanish va boshqalar) normal qiymatdan (o’rtacha 
ko’p yillik, o’rtacha kenglik va h.k.) anomaliyasi (og’ishi) 
izoliniyalari 
Izoatma 
Qandaydir vaqt davomida bug’lanish yoki bug’lanuvchanlik 
kattaligi izoliniyalari 
Izobaza 
Yer po’stining yangi tektonik va zamonaviy vertikal 
harakatlari izoliniyalari 
Izobazita 
Eroziyaning mahalliy bazisi izoliniyalari 
Izobara 
Atmosfera bosimi izoliniyalari 
Izobata 
Okeanlar, dengizlar, ko’llar, suv omborlari, daryo va boshqa 
suv havzalari tubi relyefini aks ettiruvchi chuqurlik 
izoliniyalari 
Izobatiterma 
Chuqurlikdagi suvlar izoliniyalari 
Izogala 
Og’irlik kuchi kattaligi izoliniyalari 
Izogalina 
Dengiz suvining sho’rligi izoliniyalari 
Izogela, izogeliya 
Quyosh nur sochishining davomiyligi izoliniyalari 
Izogiyeta 
Muayyan vaqt davomida (masalan, oy, fasl, yil uchun) yog’in 
miqdori (qatlami) izoliniyalari 
Izogipsa 
Dengiz sathidan yer yuzasi relyefi balandligi izoliniyalari. 
Ko’pincha “gorizontal” atamasi sinonimi sifatida ishlatiladi 
Izogona 
Muayyan hodisa yoki fizik kattalikning (magnit og’ishi, 
shamol yo’nalishi va h.k.) yo’nalishi izoliniyalari 
Izoguma 
Tuproqda, tog’ jinsida nam miqdori izoliniyalari 
Izodensa 
Qandaydir hodisa, obyektning (masalan, aholi yoki aholi 
manzilgohlari zichligi) zichligi izoliniyalari 
Izodinama 
Yer magnit maydoni yoki uning tarkibiy qismlari to’liq 
kuchlanishi vektori qiymati izoliniyalari 
Izokatabaza 
Yer yuzasining zamonaviy pasayishi amplitudasi (yoki 
muayyan davr davomida pasayish tezligi) izoliniyalari 
Izoklina 
Magnit og’ish (magnit strelkasi og’ishi) kattaligi izoliniyalari 
Izokola 
Kartografik proyeksiyalarga xos (masalan, maydon, uzunlik 
masshtabi, burchak 
va 
shakllar 
kattaligi) 
xatoliklar 
izoliniyalari 
Izokorrelyata 
Qandaydir 
hodisa 
yoki 
ko’rsatkichlarning 
statistik 
korrelyatsiyasi qiymatlari izoliniyalari 
Izokrima 
Muayyan vaqt davomida (oy, yil, fasl va boshqalar) eng past 
havo harorati yoki suv izoliniyalari 
Izomenal 
Meteorologik elementlarning o’rtacha oylik qiymatlari 
izoliniyalari 
Izonefa 
Muayyan vaqt mobaynida bulutlilik, osmonning 10 ballik 
shala bo’yicha bulut bilan qoplanishi yoki bulutli kunlar 

---

76
 
Karta (lar)da dengiz sathidan bir xil mutloq balandlikda joylashgan nuqtalami 
birlashtiruvchi egri chiziq (lar)ga gorizontal(lar) deyiladi. 
Shuningdek, masalan, izotermalar - bir xil havo haroratiga ega bo’lgan nuqtalarni 
tutashtiruvchi egri chiziqlar; izobaralar - bir xil havo bosimiga ega bo’lgan joyda nuqtalarni 
birlashtiruvchi egri chiziqlar; izogietalar - bir xil yog’in- sochin tushadigan yerlarni 
(nuqtalarni) tutashtiruvchi egri chiziqlar; izobatalar - bir xil chuqurlikka ega bo’lgan yerlarni 
tutashtiruvchi egri chiziqlar va boshqalar. Iqlim kartalarini tuzishda izoliniyalar asosiy usul 
hisoblanadi. Odatda, tasvirlanayotgan hududni (akvatoriyani) chegarasida hodisa miqdorini 
o’zgarishini ko’rgazmali qilib tasvirlash uchun izoliniyalar orasidagi tilim-tilim joy (yer)lar 
rangli shkala bo’yicha bo’yaladi yoki shtrixlanadi. 
13.3.
Izoliniyalar usulining qo’llanilishi 
Izoliniyalar usulida hodisa tavsif izoliniyalar yig’indisi orqali beriladi. Bunda 
izoliniyalar orasidagi intervalni (oraliqni) to’g’ri tanlash juda muhim hisoblanadi. Izoliniyalar 
orasidagi intervallar doimiy saqlanadi, biroq ayrim kartalar (masalan, gipsometrik) uchun 
kartografik hodisa xususiyatidan kelib chiqib, o’zgaruvchi intervallarga asoslanishga 
(izoliniyalarning maxsus shkalasiga) to’g’ri keladi. Ushbu holatda shkalada 
kartalashtirilayotgan hodisa joylashishidagi sifat farqlarini belgilaydigan izoliniyalar 
soni izoliniyalari 
Izopaxita 
Muayyan yosh yoki litologik tarkibning geologik yotqiziqlari 
qalinligi izoliniyalari 
Izopleta 
Muayyan hisob kattaligi (masalan, aholi zichligi maydonlari) 
zichligi izoliniyalari. Izoliniya sinonimi 
Izoplyuviala 
Izogiyeta bilan bir xil 
Izorada 
Radioaktiv elementlar yoki izotoplar miqdori izoliniyalari 
Izoritma (izaritma) 
Muayyan fizik maydonni (harorat, bosim, magnit og’ishi va 
h.k. ni) tasvirlovchi izoliniyalarning umumiy nomi. Izoliniya 
sinonimi 
Izoseysta, izoseysma Yer qimirlashlar (zilzilalar) kuchi (intensivligi) izoliniyalari 
Izotaxa 
Suv oqimi yoki shamol tezligi izoliniyalari 
Izoterma 
Harorat, suv, tuproq va boshqa obyektlar harorati izoliniyalari 
Izotermobata 
Chuqurlikdagi suvlar izoliniyalari 
Izofaza 
Quyosh tutilishining katta fazalari bo’lishi izoliniyalari 
Izofena 
Qandaydir mavsumiy tabiiy hodisalarning kelishi yoki 
davomiyligi (fenologik fazasi) muddatlari izoliniyalari 
Izoxiona 
Qor qoplami qalinligi yoki davomiyligi izoliniyalari 
Izoxrona 
Qandaydir obyekt (masalan, muayyan shaharga yo’llar 
bo’ylab borish) ga borish, kelish, hodisa davomiyligi 
izoliniyalari 

---

77
 
(masalan, relyef kartasidagi pasttekislikni chegaralovchi 200 metrlik gorizontal)ni saqlash 
muhim. Izoliniyalaming qurilishi interpolyatsiya qilish yo’li bilan amalga oshiriladi (ikkita 
qiymat bo’yicha oraliq kattalikni topish). Izoliniyalarning avtomatik qurilishi maxsus 
interpolyatsiya dasturlari yordamida raqamli modellar bo’yicha o’tkaziladi. Izoliniyalarning 
qiymatlari chiziqlar uzilgan joyda yoki ularning chekkalarida yozib qo’yiladi. Raqamlar bir xil 
bo’lishi, ya’ni muayyan qiymatga keltirilgan bo’lishi lozim (gipsometrik kartalarda bir xil 
boshlanish; haroratning bitta shkalasi va h.k.). o’lchashlar o’tkazilgan nuqtalar to’ri qanchalik 
zich bo’lsa, izoliniyali karta aniqligi shuncha yuqori bo’ladi. 
Teng chiziq (izoliniya) lar usuli bilan voqea va hodisalarning miqdor ko’rsatkichlari 
chiziqlar bilan tasvirlanadi. Iqlim va ob-havo kartalari shu usulda tuziladi. Havo harorati 
izotermalari, yog’in-sochin miqdori (izogieta), havo bosimi (izobatalar), qor qalinligini ham 
teng chiziqlar bilan tasvirlash o’rinlidir. Karta o’qishni osonlashtirish maqsadida teng 
chiziqlar (izoliniyalar) oralig’i miqdorning oshishiga qarab ranglar bilan to’ldirib boriladi. 
Ranglar kartaning mazmuniga mos tanlanishi kerak, qor chizig’i, bosim, yog’in-sochin 
miqdorlari «sovuq» (kul rang, och ko’k, ba’zan och qora) ranglar bilan tasvirlanadi. Ko’pincha 
izoliniyalarning qiymatlari miqdor ko’rsatkichlari bilan yozilib ifodalaniladi. Iqlim kartalari 
meteorologik stantsiyalarning ma’lumotlariga asoslangan. Tuzilayotgan kartaning aniqligi 
meteostantsiyalarning qanchalik zich joylashganligiga bog’liqdir. 
Bu usuldan ijtimoiy-iqtisodiy kartalar tuzishda ham foydalanilsa bo’ladi. Masalan, 
ekinlari hosildorligi, aholi zichligi va b. ham mazkur usulda beriladi. Rangsiz (oq-qora) 
kartalarda shtrixlar ishlatilib, miqdoriy ko’rsatkichlar izoliniyalarga tirkalib qo’yiladi. Teng 
chiziqlar sistemasini tuzish uchun interpolyatsiya usulidan (miqdor ko’rsatkichli chiziqlarni 
teng bo’laklarga bo’lib chiziqlar o’tkazadigan usul) foydalaniladi (2-rasm). 
(interpolyatsiyada gorizontallar o’tkazilib, ular oralig’i 5 metr). Chiziqlar qancha 
zich tortilsa, voqea va hodisalar shuncha aniqlashadi. 

---

78
 
Chiziqlar orasidagi qiymatlaming teng holati yoki oshib borishi tasvirlanishi mumkin. Shu 
usulda tuzilgan kartalarning yqilishi oson bylishi esa uni qanday rang bilan bo’yalishiga 
bog’liq. Miqdor ko’rsatkichga qarab bo’yoqlarning rangi belgilanadi. 
Kartaning legendasida teng chiziqlar orasidagi rang kartada tasvirlangan rangda bo’lishi, 
maxsus ranglar qatori ko’rsatilishi, chiziqlar to’g’risiga chiziqning miqdor ko’rsatkichi 
yozilishi shart. Hozirgi vaqtda ba’zi kartalarda bir nuqtadan yoki bir chiziqdan bir xil 
uzoqlikda joylashgan masofalarni birlashtirish yo’li ham teng chiziqlar usulida 
qo’llanilmoqda. Masalan, temir yo’ldan bir xil masofadagi joylarni va qiyaligi yoki nishabligi 
bir xil bo’lgan joylarni t asvirlashda ham shu usuldan foydalanilmoqda.