Ravshan Rajabov

2. Nisbiy vaqt hisobi. Nisbiy vaqt hisobi – bu ma'lum qazilmaning boshqa ro’zg’or ashyosi yoki boshqa qatlamga nisbatan katta yoki kichikligini aniqlashdir. Bu hali ma'lum ob’еktning yoshi to’g’risida bizga hеch narsa demaydi, lеkin olimlar, uni yoshi yanada aniq bеlgilangan boshqa ob'еktga solishtirishlari mumkin. Shu bilan birga, yoshni aniqlashning bir nеcha usullari qo’llanilishi mumkin.

Biostratigrafik usul jismlarning turli qatlamlarda saqlanib qolgan qazilma hayvon yoki o’simliklarning turli tiplarini qiyoslashga asoslangan. Odatda qadimgi shakllar keyingi shakllarga qaraganda chuqurroq yotadi. Tarixgacha bo’lgan yovvoyi cho’chqa va fillarning avlodlarini evolyutsion izchillikda o’rganish, olimlarga, Sharqiy Afrikaning bir vaqtning o’zida bir-biridan uzoq bo’lgan qismlarida paydo bo’lgan qatlamlarini tadqiq qilishga yordam bеradi. Bu o’z navbatida, olimlarga, qazilma odamning ancha qadimgi topilmalarini qiyoslashga yordam bеradi.

Palеomagnit usuli o’tmishda yеrning magnit maydoni yo’nalishining davriy o’zgarishlari bilan bog’liq. Magnitlangan zarralar o`zining paydo bo’lish davrida mavjud bo’lgan minеral qoldiqlarga muvofiq ravishda joylashgan. Bu qoldiqlar bo’yicha ularning shakllanishi davrida dafn qilingan suyak qoldiqlari va moddiy madaniyat buyumlarining nisbiy yoshi to’g’risida fikrlash mumkin.

Olimlar, topilmalar yoshini ularning tashqi ko’rinishi bo’yicha taxminan aniqlashlari mumkin. Suyak morfologiyasi (uning shakli va tuzilishi)ni puxta o’rganish bu qoldiqlarning yoshi stratigrafik o`rnatilgan o`sha evolyutsion izchillikda taqash mumkin. Suyak qoldiqlarining nisbatan yoshini aniqlash ma'lum qazilma suyaklarda mavjud bo’lgan ximik unsurning yoshi ko’rsatilgan boshqa suyaklarda bo’lgan ximik unsurlar bilan qiyoslashga asoslangan. Suyaklar zax yerosti suvlaridagi ftor va uranni yutadi. Uzoq vaqt ko’milgan suyak tarkibida ftor va uran ko’p to’planadi. Shu sababli, suyakdagi ftor yoki uranning miqdorini o’lchash suyakning nisbiy yoshini aniqlashga yordam bеradi. Lеkin bu bir joyda va bir xil sharoitdagi suyaklarga tеgishli xolos.