Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

2 6

---

Jah o n  s iv iliz a ts iy a la r i ta r ix i
m a-qarshilik  v a  kelishm ovchiliklar  kuchayadi.  Hukmron  elita yaqinlas- 
hib kelayotgan  ijtimoiy  bo‘ronlar, yerosti  qim irlashlarini  his  qilib,  ulam i 
sekinlatishga  urinadi.  N orozi  om m aga  «non  va  tom oshalar»  tashlashga 
harakat  qiladi.  Shu  bilan  birga,  tashqi  manbalar,  m ilitarizm ,  ta’sir  doi- 
ralari  va  hududlarni  takror taqsim lashni  q o ‘llashga harakat  qiladilar.  Bu 
harbiy sohaning kuchayishiga sabab b o ‘ladi va yaratilgan milliy boylikda 
shaxsiy  iste’mol ja m g ‘armasi hissasini yanada kam ayishiga olib keladi.
Bunday  yoMning  istiqboli  y o ‘qligi  um um sivilizatsiya  tushkunligi 
davrida  ochiq  ko ‘rinadi.  Ishlab  chiqarishning  tushkunligini  boshlanishi 
turmush  darajasining  pasayishiga va  keyin  aholining  k o ‘pchilik  qatlam - 
larini kam bag‘allashuviga olib keladi. Davlat aholining yordam ga muhtoj 
qatlam lariga  yordam   berishga  urinadi,  lekin  uning  im koniyatlari  daro- 
m adlam i  qisqarishi  va  byudjet taqchilligi  bilan cheklangan.  Q o‘shim cha 
em issiya m uom alaga q o ‘shim cha pul massasini tashlashga to ‘g ‘ri  keladi. 
Bu  inflyatsiyani  kuchaytirib,  aholining  ko ‘pchilik  qismini  qashshoqlas- 
huvi, investitsiyalam ing qadrsizlanishiga olib keladi.  Boylikni takror taq- 
sim lash asosan «soyadagi iqtisod»  foydasiga kuchayadi.
Ehtiyojlar  tushkunligi  oqibati  bir  xil  emas.  Bir  tom ondan  resurslar 
imkoniyatlari  bilan oqlanmagan,  asossiz yuqori  parazitik ehtiyojlar «yu- 
viladi»  (bu XX asr 70-yillarining oxiri -  80-yillar boshlarida rivojlangan 
m am lakatlarda yuz berdi).
Jam iyatning  cheklangan  resurslari  va  o ‘zgargan  sharoitlarga  m os 
yangi  ratsional  iste’m ol  m odeli  shakllantiriladi.  Bilim   va  ko‘nikm alam i 
yangilash  faollashadi.  Noqulay  m uhitda jo n   saqlash  va  rivojlanishning 
samarali  yo ‘llari  va  shakllari  izlanadi.  B oshqa  tom ondan, jam iyat  a ’zo- 
larining ko‘payib borayotgan qism i tirikchilik uchun ishlashdan m ahrum  
boMadi.  Ular  ishsizlar,  lyumpen,  uysizlar toifasiga tushib  qoladi  va jino- 
y atdunyosini  toMdiradi.
Parallel  ravishda  o ‘zgarishlar  sivilizatsiya  piram idasining  yuqori 
qavati  -   m a’naviyat  sohasini  qamrab  oladi.  Ijod  kishilari,  o ‘qituvchilar, 
shifokorlar,  olim lar boshqalardan  oldinroq ahvol  ogMrlashayotganini  se- 
/.adilar.  O 'tm ish  to ‘ntarish  g ‘oyalarini  o ‘ziga  singdirgan,  qaysiki,  uning 
bayrogM ostida hozir hukm ron boMgan jam iyat shakllangan,  ular boshqa­
lardan  k o ‘ra  k o ‘proq,  endi  bu  g ‘oyalar  amaliy  hayotga to ‘g ‘ri  kelm asli- 
gini k o ‘proq his  qiladilar.  K atta yangi g ‘oya va yirik kashfiyotlarga talab 
deyarli boMmaydi.  Ular ulkan, sekin harakat qiluvchi davlat m ashinasi va 
m onopoliyalam ing eskirgan texnik tizimlari  bilan rad qilinadilar.