Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

6

---

---

R.  RAJABOV
Hozirgi  insoniyat  tarixiy  taraqqiyotiga  kelganda  globallashuv jadal- 
lashgan  bir  vaqtda  Osiyo,  Afrika  v a  boshqa  hududlarda  vesternizatsiya 
(g‘arblashuv) jarayoni  kuchayib  bormoqda.  Ya’ni  axborot  texnologiya- 
lari,  yuqori  texnologiyalar  asri  boMgan  XXI  asrda  g ‘arb  texnika  va tex- 
nologiyalarini jadal  o'zlashtirilm oqda.  Bu jarayonga yuzlab m am lakatlar 
faol  ishtirok  etm oqdalar va  an'anaviy jam iyatdan  texnokratik jam iyatga 
transform atsiya jarayoni jadal suratlar bilan borm oqda. B ujarayo nd a urf- 
odat,  ananalarga  asoslangan  jam iyatlarda  ozligini  saqlab  qolish  muam- 
mosi  kelib  chiqadi.  Bu jam iyatlam ing  otm ishi,  buguni  va  yaqin  kelaja- 
gini  organish  m uhim   aham iyat  kasb  etadi.  Bu  sivilizatsiyalar  milliy  va 
um um insoniy  qadriyatlariga  asoslangani  uchun  ularni  saqlab  qolish  va 
zam onga  mos  rivojlanishini  tam inlashda  sivilizatsiyalam i  tarixiy  nuqtai 
nazardan  organish m uhim   vazifa  boladi.Turli  sivilizatsiyalam ing hozirgi 
vaqtda yonm a -  yon  mustaqil  yashashi,  bir -  biriga  nisbatan  ozaro  hur- 
matni  saqlab qolishi  hayot -  m am ot m asalasiga aylandi.
Tarix  fanining  eng  asosiy  vazifasi  insoniyat  sivilizatsiyasini  tadqiq 
etishdir.  Tarix  fani  m etodologiyasida  insoniyatning  m adaniy-tarixiy  ta- 
raqqitoyini  katta qism larga boMib  organish  uchun  m a’lum  bir metodolo- 
gik tushunchalar shakllantirilgan.  Bunday  bilish  orqali  k o'pg in a jam iyat- 
larga tegishli boMgan o ‘zig ax o s xususiyatlam i belgilash mumkin boMadi. 
X illashtirishda to ‘rt asosoiy  m ezon asos  qilib olingan:
1. 
M a’naviy  hayotning  um um iy  fundam ental  belgilari;  2.  Tarixiy- 
siyosiy taqdir va iqtisodiy  taraqqiyotning umumiyligi  va o ‘zaro  qaramli- 
gi; 3. M adaniyatlam ing o ‘zaro bir-biriga bogManib ketgani; 4. Taraqqiyot 
istiqboli  nuqtayi  — nazaridan  umum iy  m anfaatlar  v a  um um iy  vazifalar- 
ning mavjudligi.
Ushbu  m ezonlar  asosida  fanda  sivilizatsiyalam ing  to ‘rt  asosiy  xili 
ajratiladi:  1.Tabiat  ham jam iyatlari  (hayot  kechirishning  noprogressiv 
shakllari);  2.  Sivilizatsiyaning  sharqona  xili;  3.  Sivilizatsiyaning  g ‘arb 
xili; 4.  Sivilizatsiyaning zamonaviy xili.
Tabiat ham jam iyatlari.  Bu progressiv hayot kechirish shakli. Bu xilga 
tabiat yil sikllari doirasida hayot kechiradigan tarixiy ham jam iyatlar (turli 
etnos,  xalq,  elat va  urug‘  -   qabilalar)  kiradi.  Sivilizatsiyaning  bu  xilida 
yashaydigan  xalqlar  tarixiy  vaqtdan  tashqarida  yashaydilar.  Bu  xalqlar- 
ning  ijtimoiy ongida o ‘tm ish va kelajak m avjud emas.  U lar uchun bugun 
o ‘tayotgan  vaqt  va  m ifologik  vaqt  mavjud.  M ifologik  vaqtda  ilohlar  va 
vafot  etgan  ajdodlar  yashaydi.  Bu  xalqlar  hayot  kechirish  va  uni  qayta