Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

I, i, O 
va 
o
larni chiqarib tashlagan, chunki bir 
qancha shriftlarda ularning ko‘rinishi bir xil ekan. Ilk bora yaratilgan adres esa 
quyidagicha bo‘lgan: 
1A1zP1eP5QGef12DMPTfTLmv7Divfna44 
Bitkoin-adres - bitkoinlar olish uchun kerakli bo‘lgan birdan bir 
informatsiyadir. Bitkoinni olish uchun qandaydir dasturiy ta’minotning keragi 
yo‘q, buning uchun adresni ko‘rsatish kifoya va yana shunisi ham borki, faqat 
to‘lovchigina tranzaksiyani tarmoqning boshqa qismiga jo‘natishga mas’ul bo‘ladi 
xolos. Keng aholi ommasi asta-sekin bitkoin, kriptovalyuta va bitkoin 
tushunchalarining asl ma’nosiga tushunib borayapti. Ammo xozirgi davrga qadar 
ko‘pchilik insonlar ushbu tizimning o’zi nima ekanligini va u nima uchun xizmat 
qilishini yaxshi tushunishmaydilar. Shuning uchun ham xozirgi kunlarni internet 
yaratilayotgan kunlar bilan solishtirish mumkin – unda ham jamiyatning ko‘pchilik 
a’zolari inqilobiy texnologiya haqida uning tamoillarini tushunmagan xolda 
eshitishgan va uning jamiyat xayotiga hamda iqtisodiyotga katta ta’sir qilishini 
aniq sezishmagan. Xozirgi davrda blokcheynning holati brauzerlar paydo 
bo‘lmasdan oldingi internet tizimining xolatiga o‘xshab ketadi. Blokcheyn tizimiga 
ham kelajakda internetdagidek qulay va tushunarli bo‘lgan interfeyslar ishlab 
chiqarilib, u shaffof xolatga keltirilsa, xuddi internet kabi undan ham keng 
miqyosda foydalaniladi. Klassik tizim bilan blokcheyn tizimining taqqoslanishi 
quyidagi chizma orqali amalga oshirilishi mumkn: 

---

75 
Blokcheyndan foydalanadigan eng birinchi iqtisodiyot tarmog’i sifatida bank 
faoliyatini keltirishimiz mumkin. Shuni yana bir marta ta’kidlashimiz kerakki, 
blokcheyn yangi, markazlashmagan, xavfsiz va shaffof yechim bo‘lib, uning 
yordamida ma’lumotlarni saqlash va ularni o‘zaro almashinish, ularning 
haqiqiyligini tekshirish mumkin hamda bu ishlar osongina amalga oshadi. Barcha 
ishlar foydalanuvchi tomonidan bajariladi, jarayonda uchinchi ishonchli tomonning 
ishtiroki talab qilinmaydi. 
Blokcheynning innovativligi 
va originalligi 
operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida xuddi shu uchinchi tomon ishtirokining 
zarur emasligi ekanligidadir. Xozirgi paytda blokcheyn texnologiyasining eng 
ma’lum va mashxur bo‘lgan ishlatilish sohasi kriptovalyutalar, kriptodevizlar va 
bitkoinga o‘xshash raqamli pullardir. Ammo ushbu texnologiya boshqa 
yo‘nalishlarda ham muvaffaqiyatli ravishda ishlatilishi mumkin. Xozirgi davrda 
biz blokcheyndan foydalanishning bir qancha yo‘nalishlarinigina bilamiz, xolos. 
Lekin uning imkoniyatlari biz tasavvur qilgandan ko‘ra ancha ko‘p va keng 

---

76 
miqyoslidir hamda kelajakda blokcheyn bir qancha kutilmagan yo‘nalishlarda ham 
ishlatilishi mumkin. Bitkoin blokcheynini yaratishdan asosiy (2009) maqsad, 
moliya olamiga yordam berish emas, balki uni boshqasiga almashtirish bo‘lgan. 
Bir qancha muddat o‘tganidan so‘ng, shu ayon bo‘ldiki, ushbu texnologiya 
banklarning biznes modelini buzib yuborishi mumkin va boshqa tomondan bu 
texnologiya bir vaqtning o‘zida ham imkoniyat, ham havf-xatar olib keladi. «Le 
MOND» jurnalida bank va moliya tizimida blokcheyn texnologiyasining 
qo‘llanilishi xaqida quyidagi ma’lumot berilgan: «
Blokcheyn bu uberizatsiya 
(Uber, Airbnbva boshqalar)ning eng oliy ko‘rinishidir. Blokcheyn yordamida 
uberlashtirilgan xizmatlar ham ancha yaxshilanishi mumkin
». Bitkoin paydo 
bo‘lishi va bu bilan bog’liq bo‘lgan ommaviy axborot vositalaridagi reklama 
ko‘pchilik insonlarda uning texnologiya olamiga, banklar faoliyatiga va boshqa 
turdagi moliyaviy muassasalarga ta’siri xaqida tasavvur xosil qildi. Albatta bu 
ajiotajdan moliya-bank sohasi mutaxassislari ham chetda qolishni istamadilar. 
Ayniqsa, blokcheyn texnologiyasining minimal sarf-xarajatlar bilan hamda 
markaziy boshqaruv organlariga murojaat qilmasdan turib, hisob-kitoblarni amalga 
oshirishi ko‘pchilikda katta qiziqish uyg’otdi. Blokcheynning bank tizimidagi 
tavakkalchilikni kamaytirish, asosiy vositalarga talabni kamaytirish, tarmoq 
inforatuzilmasiga va kompyuter personaliga sarf-xarajatlarni kamaytirish hamda 
ma’lumot ishlab chiqarish sarf-xarajatlarini kamaytirishga imkon berishi tufayli 
bank operatsiyalari olamini o‘zgartirishga tayyorligi unga bo‘lgan qiziqishni 
yanada orttirdi.