Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Ochiq kalitli shifrlash tizimlari 
Ochiq kalitli shifrlash tizimlarida ikkita kalit ishlatiladi. Informatsiya ochiq 
kalit orqali shifrlansa, mahfiy kalit yoqdamida rasshifrovka qilinadi. Ochiq kalitli 
tizimlarni qo’llash asosida qaytarilmas yoki bir tomonli funktsiyalardan 
foydalanish yotadi. Bunday funktsiyalar quyidagi hususiyatlarga ega. Hech kimga 
sir emaski, 
x
ma’lum bo’lsa, 
y = f(x)
funktsiyani aniqlash juda oson. Ammo 
y = 
f(x)
funktsiyaning ma’lum qiymati bo’yicha 
x
ni aniqlash amaliy jihatdan juda ham 
qiyin. Kriptografiyada yashirin deb ataluvchi yo’lga ega bo’lgan bir tomonli 
funktsiyalar ishlatiladi. 
z
parametrli bunday funktsiyalar quyidagi xususiyatlarga 
ega. Ma’lum 
z
parametr uchun
Е
z 
va 
D
z
algoritmlarini aniqlash mumkin.

---

208 
Е
z
algoritmi yordamida aniqlik sohasidagi barcha 
x
laruchun
f
z
(x)
funktsiyani 
osongina topish mumkin. Xuddi shu tariqa
D
z
algoritmi yordamida joriy qiymatlar 
sohasidagi barcha 
y
lar uchun teskari funktsiya
x = f
1

( y )
ham osongina aniqlanadi. 
Ayni vaqtda joriy qiymatlar sohasidagi barcha 
z
parametrlar va deyarli barcha 
y
lar 
uchun hatto
Е
z
ma’lum bo’lganda ham
x = f
1

( y )
ni hisoblashlar yrdamida topib 
bo’lmaydi. Ochiq kalit sifatida 
y
ishlatilsa, mahfiy kalit sifatida
x
ishlatiladi. Ochiq 
kalitni ishlatib, shifrlash amalga oshirilsa, o’zaro muloqotda bo’lgan sub’ektlar 
orasida mahfiy kalitni almashish zaruriyati yo’qoladi. Bu esa o’z navbatida 
uzatiluvchi informatsiyaning kriptohimoyasini soddalashtiradi. Ochiq kalitli 
kriptotizimlarni bir tomonlama funktsiyalar ko’rinishi bo’yicha farqlash mumkin. 
Bularninmg ichida