Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Vey Day
tomonidan o‘ylab topilgan 
va u 
b-money
ning konseptsiyasiga o‘xshash ishlaydigan raqamli pul turi bo‘lib, 
unda tizim ishlashi uchun serverlar kafolatlangan to’lov (
vznos
) kiritishi kerak 
bo‘lgan. Undan tashqari, 2005 yilda Nik Sabo (
xuquqshunos, olim va kriptograf, 
raqamli valyutalar va raqamli kontraktlar yo‘nalishida ilmiy izlanishlar olib 
borgan
) tomonidan tavsif etilgan 
bitgold 
texnologiyasi (
bu texnologiyada hisob-
kitoblar orqali isbot qilish goyasidan foydalaniladi
) texnologiyasi ham 
bitkoin
ning 
paydo bo‘lishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan. Ushbu o’quv qo’llanmaning keyingi 

---

81 
bo‘limlaridagi ma’lumotlarni tushunish uchun ikki asosiy atamaning ma’nosini 
tushuntirib o’tamiz: 
1.
Asimmetrik kriptografiya 
yoki ochiq (
yopiq)
kalit vositasida shifrlash usuli. 
Bu usul simmetrik kriptografiyadan farq qilib, unda ikkita shifrlash kaliti 
ham ishlatiladi. 
2.
Taqsimlangan tizim
– bir-biri bilan bog’langan va tarmoq orqali o‘zaro 
muloqot qila oladigan hisoblash ob’ektlarining avtonom to‘plami 
(
kompyuterlar, protsessorlar, ma’lumot uzatish va qabul qilish qurilmalari, 
ma’lumot bazalari va boshqalar
)dir. Misol sifatida bir qancha protsessorlar 
bilan jihozlangan va biror bir mashinaga murojaat qiladigan fizik tarmoqni 
keltirishimiz mumkin. 
Endi esa tasavvurimizni yanada boyitish va kelajak istiqbollarni chamalay olish 
uchun bitkoin paydo bo‘lganicha bo‘lgan davrdagi xolatni ko‘rib chiqamiz: 
1977 yil
: 
RSA
(
abbreviaturasi Ronald Rayvest, Adi Shamir va Leonard 
Adleman nomlaridan olingan kompaniya. Bu insonlar birinchi bo‘lib ochiq kalitli 
kriptosistemani ixtiro qilganlar
) shifrlash tizimining birinchi tavsifi yaratilgan va 
unda konfidensial ma’lumotlarni shifrlash uchun ochiq kalit ishlatilgan hamda 
ularni deshifrlash uchun esa yopiq kalitdan foydalanilgan.