Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

AI
) ni qo’llashni, ma’lumot yig’ish, uzatish, qayta ishlash va saqlash 
uchun 
big data
dan foydalanishni, turli xildagi sharoitlarda qishloq xo’jaligini 
boshqarish va monitoring qilish uchun virtual reallik (
VR
) hamda to’ldirilgan reallik 
(
AR
) texnologiyalarini qo’llashni talab qiladi. Qishloq xo’jalik ekinlarining real xolatini 
tezkor bilish va buning asosida ularni optimal boshqarish uchun esa buyumlar interneti 
(
internet of things
– 
IoT
) dasturiy-texnik vositalaridan foydalanish ham talab etiladi.

---

489 
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari, yetkazib beruvchilari va bular bilan bog’liq 
bo’lgan davlat tashkilotlari bo’yicha barcha ma’lumotlarni mahsus integrallashgan 
“
Aqlli qilshloq xo’galigi
” platformasida saqlash ayni muddao bo’ladi. Ushbu 
platformaning ochiqligini ta’minlash uchun uning funktsiyalari davlat, bank, soliq, 
sug’urta va moliya tashkilotlari bilan bilan integrallashgan bo’lishi lozim. Bunday 
raqamli texnologiyasi platformalarining qishloq xo’jaligiga tadbiq qilinishi o’z-o’zidan 
shunga mos bo’lgan infratuzilmani ham talab qiladi. Bu esa o’z navbatida, yuqori 
tezlikli internet va mobil aloqani rivojlantirmasdan amalga oshirila olmaydi.
Qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishonchli realizatsiyasini ta’minlash uchun 
mahsulotlarning saqlash joylarida va ularni transportirovka qilishda belgilardan, 
chipladan, identifikatorlardan, raqamli texnologiyalar va tizimlardan foydalangan xolda 
kuzatiluvchanligini ta’minlab berish kerak bo’ladi. Ba’zi xolatlarda esa bozor 
ishtirokchilarining aloxida kategoriyalari uchun individual texnologik yechimlar 
to’plami ham kerak bo’lib qolishi mumkin. Raqamli transformatsiya jarayonida qishloq 
xo’jaligi maxsulotlarini sotish uchun esa mahsus on-layn platformalar va tizimlar ham 
kerak bo’ladi, albatta. Bu sohaga tegishli bo’lgan qonunlar, qonun osti hujjatlari, norma 
va nomativlar, standartlar kerak bo’lishi esa aksiomaday bir gap. Bunday hujjatlar jahon 
standartlariga mos bo’lishi va yetkazib berilayotgan mahsulot sifatida eng yuqori 
talablarni o’zida aks ettirishi lozim.
Raqamli texnologiyalardan keng miqyosda foydalanilgan sharoitlarda o’simlik dunyosi, 
qishloq xo’jaligi ekinlari va chorvaning xolatini masofaviy usulda kuzatib turishga 
imkon beradigan zondlashtirish usullaridan xam foydalanish mumkin. Ammo bunday 
tizimlarni keng miqyosda ishlatish uchun avval ularni bir hudud yoki viloyat miqyosida 
tekshiruvdan o’tkasizsh talab qilinadi va agarda bu testlashtirihs jarayoni muvaffaqiyatli 
amalga oshsa, endi uni boshqa joylarda ham hayotga tadbiq qilish mumkin bo’ladi. 
Yangi qishloq xo’jalik texnologiyalarinin sinovdan o’tkazganda kuyidagi 
ko’rsatgichlarga ahamiyat berish maqsadga muvofiq bo’ladi: ishlab chiqarish 
saradorligining oshishi, tekshiruvning nazorati ta’minlanuvi, yerga aniq ishlov berish 
texnologiyasi, vegetastion davrning nazorati, kuzatiluvchanlik, raqamli maydon 

---

490 
ko’rsatgichlari, chorva mollarini raqamlashtirish jarayoning amalga oshirilishi, 
omborlarda mahsulotlarning mavjudligi, mahsulotlar guruhiga talab va taklifning 
qanchaligi, alohida tovar guruhlariga bo’lgan bashorat, va boshqalar.
Oxirgi fikr tariqasida shuni aytib o’tish mumkinki, mamlakatimizda yuqori darajadagi 
zamonaviy qishloq xo’jalik madaniyati tarkib topmagani tufayli, qishloq xo’jaligi 
hodimlarini, fermerlarni va bu sohada ish bilaln mashg’ul bo’lgan barsha insonlarga 
sifatli darajada ta’lim berishni yo’lga qo’yish hal qiluvchi ahamiyatga molikdir.
Qihsloq xo’jaligi uchun kadrlar tayyorlashga mo’ljallangan institut va universitetlarning 
sonini oshirish, ulargadi qabul kvotalarini ko’paytirish, professor-o’qituvchilarning 
malakalarini oshirish, o’quv dargohlarida zamonaviy AKT va raqamli texnologiyalar 
bo’yicha yangi fanlarni kiritish qishloq xo’jaligida raqamli transformatsiya jarayioni 
amalga oshrishda katta va hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’lishi mumkin.