Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma


-BOB. ELEKTRON TIJORATDA MA’LUMOTLAR HAVFSIZLIGINI



Download 5,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet131/414
Sana26.04.2022
Hajmi5,77 Mb.
#582887
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   414
Bog'liq
Ракамли иктисодиётда инновацион технологиялар

5-BOB. ELEKTRON TIJORATDA MA’LUMOTLAR HAVFSIZLIGINI 
TA’MINLASH 
5.1.
 
Elektron tijorat havfsizligini ta’minlashda kriptografiya 
Grek tilidan tarjima qilganda, kriptografiya so’zi “
mahfiy yozuv
” ma’nosini 
anglatadi. Kriptografiyaning klassik masalasi qandaydir boshlang’ich matnni 
(
ochiq matnni
) qandaydir qoidalar yordamida shifrlangan ko’rinishga o’tkazishdir. 
Bunda qandaydir belgilarning tasodifiyga o’xshagan ketma-ketligi shifromatn yoki 
kriptogramma deb ataladi.Ochiq matnni oddiy inson tomonidan tushunarsiz 
xolatga o’tkazish jarayoni fan tili bilan 
shifrlash
yoki 
deshifrlash
atamalari bilan 
ham nomlangan. Shifrlash deganda barcha tomonidan tushuniladigan va ochiq 
ma’lumotlarni shifrlangan ma’lumotlarga (
shifrlangan matnga
) o’zgartirishga 
aytilsa, deshifrlash deganda shifrlangan ma’lumotlarni ochiq ma’lumotlarga 
o’zgartiruvchi teskari jarayonga aytiladi. Shifrlash usuli 
(shifr
) deb, shifrlash 
algoritmiga binoan ochiq informatsiyani berkitilgan (
tushunarsiz
) informatsiyaga 
o’zgartiruvchi amallar majmuasiga aytiladi. Ko’pchilik shifrlash tizimlari vaqtning 
beshavqat sinovlariga dosh bera olmadi, boshqalaridan esa xozirgi davrgacha 
foydalaniladi. Hisoblash mashinalari, komp’yuter tarmoqlari va internetning paydo 
bo’lishi ma’lumotlarni shifrlash-deshifrlashning ko’pgina yangi usullarining 
yaratilishiga turtki bo’ldi. Shifrga xujum (
yoki kriptoanaliz
) kalitni bilmasdan 
turib, shifrlash algoritmini aniqlashga va berk bo’lgan imformatsiyani beruxsat 
o’qishga (
rasshifrovka qilishga
) bo’lgan urinishdir.
Shifrlashning zamonaviy usullari quyidagi talablarga javob berishi lozim:

Shifrning kriptoanalizga (
deshifrovkaga
) bo’lgan turg’unligi (
chidamliligi –
kriptoturg’unlik)
shunday bo’lishi lozimki, uning fosh etilishi faqatgina 
kalitlarning to’liq saralash masalasini yechish orqaligina amalga oshirilishi 
mumkin bo’lsin; 

Kriptoturg’unlik shifrlash algoritmining mahfiyligi orqali emas, balki 
kalitning mahfiyligi orqali ta’minlanadi; 

Shifromatn hajmi bo’yicha dastlabki informatsiyadan ortiq bo’lmasligi 
lozim; 


199 

Shifrlashdagi xatoliklar informatsiyaning buzilishiga va yo’qolishiga olib 
kelmasligi kerak; 

Shifrlash vaqti juda ham katta bo’lmasligi zarur; 
Shifrlashning keng miqyosda ishlatiluvchi algoritmini amalda mahfiy saqlash 
mumkin emas. Shu sababli, algoritmning kriptoanalitik foydalanishi mumkin 
bo’lgan zaif tomonlari bo’lmasligi lozim. Agar bu shart bajarilsa, shifrning 
kriptoturg’unligi kalit uzunligi orqali aniqlanadi, chunki shifrlangan informatsiyani 
fosh etishning yagona yo’li – kalit kombinatsiyalarini saqlovchi algoritmni 
rasshifrovka qilishdir. Shunday qilib, kriptoanaliz uchun sarf qilinadigan vaqt va 
vositalar kalit uzunligiga hamda shifrlash algoritmining murakkabligiga bog’liqdir. 
Shifrlash usullari turli alomatlari bo’yicha quyidagi chizmada keltirilgandek 
tasniflanishi mumkin: 

Download 5,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   414




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish