Ratsional kuzatishlar nazaryasi

RATSIONAL KUZATISHLAR NAZARYASI


REJA
KIRISH
1.RATSIONAL KUTISHLAR NAZARYASINING MAZMUNI VA ASOSIY G’OYALARI .
2.F.GERSEBRG MOTIVATSIYA NAZARYASI .
3. X-Y NAZARYASI.
4.MOTIVATSIYA REGULYATORLARI VA ISTIQBOLLARI.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.


KIRISH
Hozirgi sharoitda mamlakatimiz ta’lim tizimida yuz berayotgan o`zgarishlar tayyorlanayotgan yosh mutaxassislarni jahon talablariga javob beradigan darajada bo`lishini talab etmoqda. Ayniqsa, bu iqtisodiyot sohasidagi mutaxassislarni tayyorlashda alohida ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyot sohasidagi mutaxassisliklarni
tayyorlashda oliy ta`lim muassasalarida o`qitiladigan iqtisodiy fanlar muhim o`rin tutadi.
2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning Harakatlar strategiyasidagi beshta ustuvor yo`nalishlarda ko`zda tutilgan ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish, yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo`shimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirishga qaratilgan sifat jihatidan yangi bosqichga o`tkazish orqali sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish, printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o`zlashtirish, shu asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini ta’minlash, ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom ettirish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish<sup>1</sup> kabi vazifalar belgilangan bo`lib, bu vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish ko`p jihatdan mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining birlamchi bo`g’ini hisoblangan firmalar faoliyati, iste’molchilar hatti-harakati hamda turli resurslar va tovarlar bozorlari holatini alohida olingan tarzda tahlil qilish, ularni rivojlantirish omillaridan samarali foydalanish yo`llarini o`rganish kabi jarayonlarni tadqiq qilishga bog`liqdir.
Shunday jarayonlarni tadqiq qiluvchi fan sifatida “Makroiqtisodiyot” fani qatnashadi. Talabalarga mazkur fan xususiyatlari doirasida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar va ularning natijalarini aks ettiruvchi materiallar, qoidalar va xulosalarni puxta o`zlashtirishlari, kelgusi faoliyatida samarali foydalanishlari hamda ijodiy
ta’minlash fanni o`rganish oldida turgan asosiy vazifalaridan biri
1.RATSIONAL KUTISHLAR NAZARYASINING MAZMUNI VA ASOSIY G’OYALARI .

Ratsional kutishlar nazariyasi bu makroiqtisodiyotda keng qo'llaniladigan tushuncha va modellashtirish uslubidir. Nazariya, shaxslar o'zlarining qarorlarini uchta asosiy omilga asoslanishiga olib keladi: ularning insoniy ratsionalligi, ular uchun mavjud bo'lgan ma'lumotlar va o'tmishdagi tajribalari.

Nazariya shuni ko'rsatadiki, odamlarning hozirgi kunda iqtisodiyotdan kutganlari, o'zlari, kelajakda iqtisodiyotning ahvoli qanday bo'lishiga ta'sir ko'rsatishga qodir. Ushbu ko'rsatma hukumat siyosati moliyaviy va iqtisodiy qarorlarga ta'sir qiladi degan fikrga ziddir.
Ratsional kutishlar nazariyasi, shaxslar o'zlarining qarorlarini insonning aql-idrokiga, ular uchun mavjud bo'lgan ma'lumotlarga va o'tmishdagi tajribalariga asoslanishiga olib keladi.
Ratsional kutishlar nazariyasi bu makroiqtisodiyotda qo'llaniladigan tushuncha va nazariyadir.
Iqtisodchilar kutilgan iqtisodiy omillarni, masalan inflyatsiya darajasi va foiz stavkalarini tushuntirish uchun ratsional kutish nazariyasidan foydalanadilar.
Ratsional kutishlar nazariyasi g'oyasi shundan iboratki, o'tgan natijalar kelajakdagi natijalarga ta'sir qiladi.
Nazariya, shuningdek, odamlar mavjud bo'lgan ma'lumotlarga asoslanib qarorlarni o'tgan tajribalari bilan birlashtirganligi sababli, ko'pincha ularning qarorlari to'g'ri bo'ladi, deb hisoblaydi.
Iqtisodchilar ko'pincha kutilayotgan inflyatsiya darajasi yoki boshqa har qanday iqtisodiy holatni tushuntirish uchun ratsional kutishlar doktrinasidan foydalanadilar. Masalan, ilgari inflyatsiya darajasi kutilganidan yuqori bo'lgan bo'lsa, unda odamlar buni boshqa ko'rsatkichlar qatori kelajakdagi inflyatsiya ham kutilganidan yuqori bo'lishi mumkin deb hisoblashlari mumkin.
Iqtisodiy nazariyada "kutish" g'oyasidan foydalanish yangi emas. 1930-yillarda taniqli ingliz iqtisodchisi Jon Maynard Keyns odamlarning kelajakka bo'lgan umidlarini belgilab qo'ydi, ularni "optimizm va pessimizm to'lqinlari" deb atadi - biznes tsiklini belgilashda markaziy rol.
Biroq, ratsional kutishlarning haqiqiy nazariyasi Jon F. Mut tomonidan 1961 yilda jurnalda chop etilgan "Ratsional kutishlar va narxlarning o'zgarishi nazariyasi" nomli ilmiy maqolasida, Ekonometrika. Mut bu atamani natija qisman odamlar kutgan narsaga bog'liq bo'lgan ko'plab stsenariylarni tavsiflash uchun ishlatgan. Nazariya 1970-yillarga qadar Robert E. Lukas, kenja va iqtisodiyotdagi neoklassik inqilob bilan shug'ullanmadi.
Ratsional kutishlar nazariyasi: u ishlaydimi?
Iqtisodiyot asosan modellar va nazariyalarga tayanadi, ularning aksariyati o'zaro bog'liqdir. Masalan, ratsional kutishlar iqtisodiyotdagi boshqa bir asosiy g'oya: muvozanat tushunchasi bilan tanqidiy aloqada bo'ladi. Iqtisodiy nazariyalarning to'g'riligi - ular kelajakdagi davlatlarni bashorat qilishda kerak bo'ladimi? - har doim tortishuvlarga sabab bo'ladi. 2007-2008 moliyaviy inqirozining sabablarini oldindan taxmin qilmaslik yoki echimini topmaslik bo'yicha mavjud modellarning munozarasi bunga misoldir.
Iqtisodiy modellarda son-sanoqsiz omillar ishtirok etganligi sababli, hech qachon oddiy ishlamaslik yoki ishlamaslik haqida savol tug'ilmaydi. Modellar - kuzatilayotgan hodisalarni tushuntirishga mo'ljallangan haqiqatning sub'ektiv taxminlari. Modelning bashorati, u tushuntirishga intilayotgan asosiy ma'lumotlar va uning tenglamalarini keltirib chiqaradigan nazariyalar tasodifiyligi bilan ajralib turishi kerak.
Federal Rezerv 2008 yilgi moliyaviy inqiroz paytida iqtisodiyotga yordam berish uchun miqdoriy yumshatish dasturidan foydalanishga qaror qilganida, u istamay mamlakatga erishib bo'lmaydigan umidlarni o'rnatdi. Dastur foiz stavkalarini etti yildan ortiq muddatga pasaytirdi. Shunday qilib, nazariyaga muvofiq, odamlar foiz stavkalari past bo'lib qolishiga ishonishni boshladilar.
Markschilar davlatning iqtisodiy roli masalasini J.M. Keyns. Ammo ular bu masalaga turlicha yondashgan. F.Engels “Anti-Dyuring” asarida kapitalistik mulkning ishlab chiqaruvchi kuchlar tomonidan barcha ko‘rinishlarida (xususiy, jamoaviy) o‘sib borishiga ishora qilgan. Yakka tartibdagi tadbirkorlar va aktsiyadorlik jamiyatlarining ishlab chiqaruvchi kuchlarga dosh bera olmasligi jamiyatni ularni o'z qo'liga olishga majbur qiladi.
J.M. Keyns kapitalistik mulk o'zining foydali muddatidan oshib ketganiga ishonmadi. Bunga ishonish uchun hech qanday sabab yo'q mavjud tizim, deb yozgan edi u, u odatda foydalanadigan ishlab chiqarish omillaridan yomon foydalanadi. Albatta, bashorat qilishda noto'g'ri hisob-kitoblar mavjud, ammo markazlashtirilgan qarorlar qabul qilishda ham ulardan qochish mumkin emas. "Klassik nazariyaning bo'shliqlarini to'ldirish natijasi" Manchester tizimi "ni yo'q qilish bo'lmasligi kerak.
biz ", lekin ishlab chiqarishning barcha potentsial imkoniyatlarini amalga oshirishga olib kelishi uchun iqtisodiy kuchlarning erkin o'ynashi talab qiladigan shart-sharoitlarni aniqlashtirish."
Keyns davlat to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni boshqarish uchun tobora ko'proq mas'uliyatni o'z zimmasiga oladi, deb taxmin qildi. Shuningdek, u iste'mol qilish moyilligiga ham o'zining boshqaruvchi ta'sirini o'tkazadi. Iste'molga moyillik va investitsiya qilish istagi o'rtasidagi izchillikka erishish uchun markazlashtirilgan nazorat zaruratidan tashqari, iqtisodiyotni ijtimoiylashtirish uchun hech qanday sabab yo'q.
Keyns jamiyatning iqtisodiy hayotining katta qismini qamrab oladigan davlat sotsializmi tizimiga qarshi chiqdi. Keynsdan farqli o'laroq, marksistlar milliylashtirish tendentsiyasini mutlaqlashtirdilar, bu esa vaqt o'tishi bilan Sharqiy Evropa mamlakatlari iqtisodiyotini byurokratlashtirishga olib keldi va ularni ilmiy-texnika taraqqiyoti uchun har qanday rag'batlardan mahrum qildi.
Iqtisodiyotda laissez-faire klassik nazariyasi. Davlatning roli haqidagi g'oyalar Klassik yondashuvga ko'ra, davlat faqat inson hayoti xavfsizligini ta'minlash va uning mulkini himoya qilish bilan rivojlanishining muhim bosqichi A.Smitning "Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini o'rganish" asari bo'lib, unda u "bozor kuchlarining erkin o'ynashi uyg'unlikni yaratadi" deb ta'kidladi. tuzilishi." Smitning asosiy g'oyalaridan biri bu iqtisodiy rivojlanish yo'nalishini to'g'ri yo'nalishga yo'naltiradigan "ko'rinmas qo'l" g'oyasi.
shug'ullanishi, nizolarni hal qilishi, boshqacha aytganda, shaxsning o'zi qila olmaydigan yoki samarasiz qiladigan ishni bajarishi kerak. A.Smit bozor iqtisodiyoti tizimini tavsiflashda tadbirkorning aynan o‘zining shaxsiy manfaatlariga erishishga intilishi iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi, pirovardida o‘zining ham, butun jamiyatning ham farovonligini oshiradi, deb ta’kidlagan.
Klassiklarning fikricha, asosiysi, barcha xo'jalik yurituvchi sub'ektlar uchun asosiy iqtisodiy erkinliklar, ya'ni faoliyat sohasini tanlash erkinligi, raqobat erkinligi va savdo erkinligi kafolatlanishi kerak edi.