Rasulmuxamedov Muxamadaziz M

KLIENT-SERVER TEXNOLOGIYASINI QО‘LLAGAN XOLDA TALABALAR BILIMINI BAHOLOVCHI DASTURIY TA’MINOTNI YARATISH

1. 
   Rasulmuxamedov Muxamadaziz Maxamadaminovich, f.-m.f.n., dotsent (Toshkent davlat tansport universiteti)
   
2. 
   Azimov Abdulxay Abdulatif о‘g‘li, ass.
   

( Toshkent davlat tansport universiteti)
Annotation:This article focuses on the development of software that assesses students’ knowledge using client-server technology. The software is written using programming languages such as HTML, CSS, AJAX, JQUERY, PHP, MYSQL.

KeyWords: database, client-server, software, SQL Server.

Annotatsiya:Bu maqolamda Kliyent-server texnologiyasini qо‘llagan xolda talabalar bilimini baholovchi dasturiy ta’minotni yaratish masalasiga bag‘ishlangan. Dasturiy ta’minot HTML, CSS, AJAX, JQUERY, PHP, MYSQL, kabi dasturlash tillaridan foydalangan holda tuzilgan.

Kalit sо‘zlar: ma’lumotlar bazasi, Kliyent-server, dasturiy ta’minot, SQL Server.

Ma’lumotlar bazasini boshqarish bugungi kunda AT-bо‘linmasining eng dolzarb masalalaridan biri bо‘lib hisoblanadi. U yoki bu darajada ma’lumotlar bazasini boshqarish tehnologiyasidan foydalanmagan ahborot tizimi yoki ilovani topishning deyarli iloji yo’q. Kо‘plab server ilovalari, ayniqsa taqsimlanganlari, ma’lumotlar bazasidan nafaqat foydalanuvchi, balki xizmat hamda konfigurasion ahborotni saqlash maqsadida foydalanadi. Shuning uchun, ma’lumotlar bazasi, ayniqsa Microsoft SQL Server bilan ishlash kо‘nikmalari о‘z ishining samaradorligini ahamiyatli darajada oshirishga va mehnat bozorida о‘z qiymatini kо‘tarishga yordam beradi.

Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, sо‘rovlarning tuzilmasini tahlil qilish va shakllantirish borasidagi bilimlar amaliy ilovalarning kо‘plab foydalanuvchilari va ishlab chiqaruvchilarga ahborot bilan ishlashning samaradorligini oshirib, tо‘g‘ri biznes-qarorni qabul qilish vaqtini qisqartirishga imkon beradi. Moslashuvchan va iqtisodiy vaqt tejash, biz hamma Ma’lumki, onlayn sinov baholash imtiyozlar juda kо‘p keltirish mumkin. Katta vaqt tejash - test natijalari avtomatik ravishda izchil bо‘lishi mumkin, chunki murabbiylar va о‘qituvchilar uchun, ular test belgilash uchun vaqt zaxira yo’q. Test-tutsa, albbatta uchun, ular о‘z holat qilingan vaqtda onlayn sinovga mumkin - buyuk moslashuvchan. Kо‘proq iqtisodiy - tashkilotlar uchun, onlayn sinov sinov qog‘ozlar yetakchi dizaynerlar va bosma millionlab ish uchun qiymati juda kо‘p saqlaydi.

Berilgan jadvalda “Kliyent-server texnologiyasini qо‘llagan holda talabalar bilimini baholovchi dasturiy ta’minotni yaratish” ma’lumotlar bazasining realiyatsion jadvali

Maydon	Kalit	Maydon turi	Domen
Tester
Id_tester	PK	Int(3)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
Id_test		Int(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
Id_user		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
all_questions		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
correct_ans		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
incorrect_ans		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
persent		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
ball		Int(2)	0-9
test_date		Varchar(20)	0-9
Id_group		Int(11)	0-9

Pole	Klyuch	Tip	Domen
Groups
Id_group	PK	Int(11)	0-9
g_name		Varchar(40)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA

Pole	Klyuch	Tip	Domen
Users
Id_user	PK	Int(3)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
fname		Varchar(40)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
sname		Varchar(40)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
Id_group		Int(3)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
user_name		Varchar(40)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
Pass		Varchar(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA

Pole	Klyuch	Tip	Domen
Test
Id_test	PK	Int(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
test_name		Varchar(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
enable		enum(‘0’,’1’)	0-9

Pole	Klyuch	Tip	Domen
Questions
Id_	PK	Int(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
question		Varchar(255)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
parent_test		Int(11)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA

Pole	Klyuch	Tip	Domen
Answer
Id_	PK	Int(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
answer		Varchar(255)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
parent_question		Int(10)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA
correct_answer		enum(‘0’,’1’)	a-z, A-Z, a-ya, A-YA

Er- diagramma

Dastur tarmoq orqali boshqarishingiz mumkin. YAʼni Server kompyuter orqali test yechayotgan oʻquvchilarni qaysi savolni yechayotganini, qancha javobga toʻgʻri qanchasiga notoʻgʻri javob berganini, bitta savoldan qancha vaqtda javob berganigacha nazorat qilib tura olasiz. Yana qaysi oʻquvchi yechib boʻlsa shu oʻquvchi necha baho olganini bildirishnoma orqali bilib turasiz. Test dasturini natijalarini saqlab qoʻyish test natijalarini html va txt  dokument koʻrinishida eksport qilishingiz mumkin test tuzishning turli usullari (bitta javob tanlash, bir nechta javob tanlash, ochiq test shaklida, ketma-ketlik, oʻng va chap mosligi v boshqa)dan foydalanib test tuzishingiz mumkin turli xil rasmlarni test savollariga joylashtirish mumkin Turli xil matematik va kimyoviy formulalarni ham joylashtirish mumkin

Testni savollari va javoblarini oʻrnini tasodifiy tanlash yoʻli bilan tanlash imkoniyati mavjud. Bunda yonma-yon oʻtirgan oʻquvchi bir-biridan test javoblarini koʻchira olmaydi sababi savollar turli ketma-ketlikda tushadi va javoblar oʻrni ham turli ketma-ketlikda tushadi.

Savollarni cheklab qoʻyish imkoniyati mavjud. Masalan siz 45 ta test savollari tuzdiz lekin siz oʻquvchilardan faqat 20 tasini olmoqchisiz. Siz shu 45 ta savoldan tasodifiy 20 tasini olish imkoniyatiga ega boʻlasiz. Oʻquvchilar familiya va ismlarini bir marotaba kiritib olib keyingi safar bemalol foydalanishingiz mumkin. Veb-dasturlar yaratish texnologiyalari Head-Hunter portalining tadqiqotiga kо‘ra, programmistlar mehnat bozoridagi eng katta talabga ega kasblardan biri hisoblanadi. Internet va ijtimoiy tarmoqlar bilan ishlash uchun yaratiladigan dasturlarni yaratuvchi va ularning faoliyatini qо‘llab turuvchi professionallarga bо‘lgan talab inqiroz paytida ham tushmaydi, bugungi kunda esa uning soni takliflar sonidan ham ilgarilab ketgan.

О‘quv jarayonida о‘quvchilar ilmiy-tadqiqot va tajribaviy-konstruktorlik ishlari metodologiyasini о‘rganadilar, о‘quv va ishdagi amaliyotni о‘taydilar. О‘qishning sо‘nggi bosqichida о‘quv bosqichida magistrlik akademik darajasi izlanuvchilari ilmiy tadqiqotni amalga oshiradilar va dissertatsiya himoya qiladilar.Profilning mahsus fanlari toifasiga quyidagilar kiradi: kriptografiya asoslari belgilar tili

internet-dasturlarni loyihalashtirish va yaratish;

dasturiy ta’minotni tekshirish va yaxshi sifat bilan ta’minlash;

tartibli dasturiy ta’minotni loyihalashtirish va yaratish;

mobil dasturlarni loyihalashtirish va yaratish;

tizimlardagi biznes-jarayonlarni loyihalashtirish;

axborot-tahlil va qidiruv tizimlari.

Hozirgi kunda kompyuter va internet texnologiyalari rivojlanib bormoqda. Oliy о‘quv yurtlari, davlat tashkilotlari va xususiy korxonalar tomonidan serverlarga talab oshib bormoqda. Men serverlardan foydalanib talabalarni bilimini tekshirish uchun server online test dasturini yaratdim. Bu dasturning avzalik tomonlari talaba faqatgina bitta fandan emas bir necha fandan test topshirishi mumkin. Dasturimizda administrator va foydalanuvchi bо‘limlari yaratilgan. Bundan tashqari testlarni doim yangilab turish testlarni qо‘shish о‘zgartirish mumkin bu faqatgina administrator tomonidan bajariladi. Foydalanuvchilarga tizimga kirish berilgan fanlardan birini tanlab test topshirish imkonoyati berilgan. Bu dastur kafedramiz uchun judayam qulay semester davrida oraliq va yakiniy nazoratlarini online test dasturimiz orqali о‘tqazish mumkin. Bu dasturimizni amaliyotda qо‘llab kо‘rsatamiz

1.Birinchi qadam test tizimiga talaba administrator bergan shaxsiy login-parol asosida kiradi

2) Ikkinchi qadam test tizimiga kirgandan sо‘ng kо‘rsatilgan fanlar bо‘yicha tanlanadi.

3) Uchinchi qadam test tanlab bо‘lib tuzilgan savollarga berilgan javoblarni kiritiladi

4) Tо‘rtinchi qadam test yakunida tо‘g‘ri va notо‘gri javoblari va talabaning olgan bahosi chiqarib beriladi. Tizimning ustunlik jihati shundaki talaba bitta fandan test topshirgandan sо‘ng uni qayta topshirishga imkoniyati yo’q.Tizim mustahmak ximoyalangan.

Bundan tashqari bizda boshqaruv paneli ya’ni adminstrator bо‘limi yaratilgan, boshqaruv paneli 3 qismdan iborat:

1)Foydalanuvchilar

2)Testlar

3)Test natijalaridan tashkiltopgan.

Foydalanuvchilar bо‘limida foydalanuvchilarni qо‘shish, tegishli matnlarni о‘zgartirish, login-parol berish va о‘chirib tashlash imkoniyati berilgan.

Testlar boshqarish sahifasida esa testlarni qо‘shish, о‘zgartirish va о‘chirish imkoniyati berilgan.

Test natijalari bо‘limida foydalanuvchilarning topshirgan har bir fanlardan test natijalarini guruh asosida kо‘rib chiqish va natijalar rо‘yhatini pdf formatida olish mumkin

Online test dasturida topshirilgan test natijalari bu rо‘yhatni pdf formatda yuklab olishingiz va printer orqali chop qilishingiz mumkin

Hodisa  jarayon va tizimlarni dasturiy-apparatga oid faoliyatining amalga oshirilishi va ularni hisoblash texnikasi yordamida tadqiqot qilish maqsadida matematik andozasini saralash va о‘zgartirish uslublarini ishlatadi.

Algoritmlar matematik andoza uslublar kompyuter texnologiyalari va ilmiy tadqiqotlarda, loyiha-konstruktorlik ishlarida, texnologik, iqtisodiy, ijtimoiy tizimlarni boshqarishda va inson faoliyatining gumanitar sohalarida  qaror qa’bul qilish tizimlarini yaratish mahoratini о‘rganadi.
Xulosa:Axborot-kommunikatsiya tizimlarida ma’lumotlar almashinuvini samarali amalga oshirishni tashkil etish bugungi rivojlangan jamiyatda katta ahamiyat kasb etadi. Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanib borishi, jamiyat faoliyatining keng sohasida turli axborot xizmatlarining vujudga kelishiga olib keldi. Ayniqsa, bank va boshqa tо‘lov tizimlarida, davlat va jamiyat manfaatlari bilan bog‘liq muhim ma’lumotlarni almashish hamda tahlil qilishda, tez va ishonchli ma’lumot almashinuvi talab etiladigan tizimlarda tabiiy ravishda axborot muhofazasi masalalari dolzarbdir.

Internet tarmoqlari jamiyat faoliyatining barcha sohalarini qamrab olib, axborotlarni tez va sifatli almashinuvini ta’minlash jarayonlari texnologiyalarini rivojlanishiga ijobiy manba bо‘lib kelmoqda. Axborotlarni asli holidan о‘zgartirilgan holda, ya’ni shifrlangan holda, saqlash va uzatish masalalarining muhim ekanligiga shubxa yо‘qdir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bо‘sh vaqtii mazmunli tashkil etish bо‘yicha 5 ta muhim tashabbusi.

2. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20-apreldagi N PQ-2909 sonli “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida” gi qarori.

3. S.K.Ganiyev, M.M. Karimov, K.A. Toshev «Axborot xavfsizligi. Axborot - kommunikatsion tizimlari xavfsizligi», «Alokachi» 2008 yil, 378 b.

4. Alimov R.X. va boshqalar. Axborot texnologiyasi va tizimlari: Oliy о‘quv yurtlari uchun darslik. -T.: Voris, 2011. -240 b.

5. Abduqodirov A.A., Xayitov A.YE., R.R. Shodiyev R.R. Axborot texno-logiyalari. Akad.litsey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik. -T.: О‘qituvchi, 2002, 67 b.

6. «Axborot tizimlari» fanidan ma’ruzalar matni. О‘zbekiston Respublikasi davlat soliq qо‘mitasi soliq akademiyasi. -T., 2013.

7. Vafoyev B.R., Ibragimova S.B. Axborot tizimlari va texnologiyalari. О‘quv-uslubiy qо‘llanma. -T.: UzDJTI, 2015. - 190 b.

8. Akbarov D.YE. Axborot xavfsizligini ta’minlashning kriptografik usullari va ularning qо‘llanilishi. –T., 2008. -394 b.