Rashod nuri guntekinning “Choliqushi” asari tahlili

Roman hayotiy hikoyalarga tayanib yozilgan bo‘lib, asarda tilga oligan qahramonning hayotiy ismi Feride Po‘latdir. Qushadasidagi uyi restavratsiya qilingan va bugungacha saqlanib qolgan;

Tarixiy haqiqat va badiiy to`qimaning asar syujetidagi o`rni

Roman badiiy to`qimaga asosida yozilg bo`lib, muallif ushbu asarda o`zi haqida emas balki bir qizning boshidan o`tkazgan kechinmalarini badiiy to`qima obrazlari bilan qog`ozga tushirgan. “Choliqushi”ni shunchaki bir ishqiy roman bo‘lib qolishidan qutqargan, an’anaviy sevgi-muhabbat mavzusida yozilgan boshqa asarlardan farqi ayni paytda romanning o‘sha davr ijtimoiy holatidan ham hikoya qilishidir. Romanning sotsial jihatini yoritib bergan keng ma’noli so‘z bu Onado‘ludir. Bu so‘zning mantiqiy dunyosi ichida ham shu hudud hamda shu hududda yashagan insonlar va ularga tegishli muammolar joy olgan. Asarda Onado‘lu va u yerda yashagan insonlar hayotiga nazar tashlaganimizda yo‘qsillik, jaholat, yashash zavqidan mahrumlik kabi holatlarga duch kelamiz. Feride bir muddat yashagan Zaynilar qishlog‘i tasvirlari nafaqat Onado‘lu, balki o‘sha davrda hukumat tepasida bo‘lgan Usmonli iqtidorining haqiqatlarini ham ko‘z oldimizda qip-yalang‘och namoyon qiladi. Zaynilar qishlog‘i tasvirida asosan “yakkam-dukkam kulbalar”, “taxta uylar”,”cho‘ka boshlagan qop-qora vayronalar”, “u yer bu yerda tutab yotgan yong‘in xarobalari” kabi ifodalar qo‘llanilgan. U yerdagi o‘quvchilar ahvoli ham juda achinarli edi. Kitobxon uchun asar syujetida obrazlar timsolida o`sha davrdagi muhit juda aniqlik bilan keltirib o`tilgan.

Asardagi motivning badiiy-estetik vazifalari

Romanning mahzun va romantik tarzda o‘ziga xos hikoya qilinishiga o‘lim va ayriliq tushunchalarining, ya`ni motivlarining ta’siri kuchlidir. Kichik yoshda ota-onasini yo‘qotgan Feride to‘yi arafasida qattiq sevgan insoni Kamrondan ayriladi. Sal o‘tib Munisa bilan yangi hayot boshlagan Feride og‘ir xastalik sabab uni ham yo‘qotadi. Asar so‘ngida esa otasiday ko‘rgan insoni Xayrullohbey vafot yetadi. “Hali yigirma uch yoshimga kirmadim; yuzimni, vujudimni bolalikning izlari hali tark etmadi, ammo ko‘nglim yaxshi ko‘rgan insonlarimning o‘liklari bilan liq to‘la”. Feride tilidan aytilgan durdona bitiklar orqali asarda o`lim motivi juda ko`p uchraganligi yaqqol bilinadi. Hamda asar voqealari davomida safar, sinov, to`y xatar, xiyonat kabi motivlar ham o`z o`rnini egallagan.