Ращим щасанов

Ранг ёрқинлиги деганда унинг оч-тўқлик даражаси тушунилади. Масалан пушти ёрқин ёки оч, қизил эса унга қараганда ёрқин эмас яъни тўқ.
Ранг туси деганда эса асосан унинг тозалиги, соф ҳолдаги ранги тушунилади. У икки хил маънода ишлатилади. Масалан қизил, сариқ, зангори, яшил в.б. рангларни тус жиҳатидан бир-биридан ажратишини билдиради. Иккинчи маъносида бир рангнинг турлича кўринишлари ҳам ранг туси ҳисобланади. Масалан қирмизи, шафақ, лоларўй каби ранглар қизил рангнинг туслари ҳисобланадилар.
Тўйинган рангларга соф ҳолдаги хроматик ранглар киради. Кам тўйинган ранглар таркибида оқ ранг ёки кулранг кўпроқ бўлади.
Ҳар қандай предметнинг хажми, шакли, материали ва уларнинг жойлашувини биз фақат ёруғсоя жихатдангина эмас, ранг жихатдан ҳам идрок этамиз. Хажм ва материални идрок этиш предметлар юзасидан жойлашган ёруғсоя ва рангларга боғлиқ бўлади. Биринчи ва иккинчи пландаги предметларнинг ранглари бир – биридан ўз тўйинганликлари билан кескин фарқ қиладилар. Шунинг учун ҳам биз нарсалар шаклининг табиий эмас, переспектив кўринишини тасвирлаганимиздек предметлар рангларини ҳам табиий эмас, переспективада кўринаётганидек шартли тасвирлашимиз керак бўлади.
Кузатувчига нисбатан турли хил узоқликда жойлашган ва бир хил яшил рангга эга бўлган дарахтлар турли тусда, ўрмон эса узоқдан деярли кулранг кўринади. Чунки кузатувчидан объектгача бўлган масофадаги хаво қатлами маълум зичликда эга бўлганлиги сабабли ранг нурларини маълум миқдорда ушлаб қолади. Натижада предметларнинг кўринаётган ранглари ўз тўйинганлигини йўқотади.
Бундай холни Ў.Тансиқбоевнинг “ Тоғ йўли” номли асарида яққол кўриш мумкин. 22-расм.
Кузатувчи билан объект ўртасидаги масофанинг узоқ -яқинлиги натижасида фақат рангларнинг тусларигина эмас, балки уларнинг тонглари ҳам ўзгаради. Узоқда жойлашган нарсалар кўпроқ хаво ранг тусда кўринадилар. Чунки осмондаги зангори ва хаворанг нурлар фазога тарқалиб, унга ҳаво ранг тус беради. Атмосферадаги намлик ва чанг заррачаларининг сони ва ўлчовига қараб ёруғликнинг тарққалиш даражаси, ҳарактери ўзгаради. Агар ҳаво намлик билан тўйинган бўлса, йирик зарачалар ёруғликни кўп тарқатади ва у кўпроқ оқиш кўринади.
Предмет кузатувчидан узоқлашган сари ўз рангларининг тўйинганлигини йўқотади, натижада хаворанг зангори тусда кўринадилар, улар сояда эса ёруғлашадилар, предметлардаги ранг ва ёруғлик фарқлари камаяди. Шунингдек, предмет зихлари, унинг бўртган жойлари, бўлаклари ўз аниқликларини йўқотадилар.