Рашидов октам юнусович, тоймуҳамедов иброхим рихсибоевич, алимов ильхомжон икромович, тожиев рахматулло рахмонович “пул, кредит ва банклар”

электрон пуллар
ни қўллаган ҳолда узиш ёки 
беришга доир янги услубларнинг вужудга келишига асос бўлди.
Электрон пуллар – бу банкларнинг компьютери хотирасидаги 
ҳисобварақлардаги пуллар бўлиб, уларнинг тасарруф қилиниши махсус 
электрон қурилма ёрдамида амалга оширилади. Электрон асосдаги 
тўловлар тизимининг оммалашуви пул муомаласи эволюциясининг сифат 
жиҳатдан янги босқичига ўтишни тасдиқлади. 
Банк ишида ЭҲМларнинг оммалашуви асосида чекларни 
пластик 
карточкалар
билан алмаштириш имконияти пайдо бўлди. Пластик 
карточкалар ҳисоб-китобларнинг нақд пуллар ва чекларнинг ўрнини 
босадиган, шунингдек, унинг эгасига банкдан қисқа муддатли ссудани 
олишига имкон берадиган воситасидир. Пластик карточкалари чакана 
савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаларида энг кўп қўлланилмоқда. 
 
1.2. Бозор иқтисодиётида пулларнинг функциялари 
Пулларнинг иқтисодий категория сифатидаги моҳияти уларнинг ички 
мазмунини ифодалайдиган функцияларида намоён бўлади. Пуллар 
қуйидаги бешта функцияни бажаради: қиймат ўлчови, муомала воситаси, 
тўлов воситаси, тўлаш ва жамғариш воситаси, жаҳон пуллари. 
Пулнинг қиймати ўлчови сифатидаги функцияси.
Пуллар умумий 
эквивалент сифатида ҳамма товарларнинг қийматини ўлчайди. Товарларни 
ишлаб чиқариш учун сарфланган ижтимоий зарур меҳнат уларни 
тенглаштириш учун шароит яратади. Ҳамма товарлар ижтимоий зарурий 
меҳнат маҳсули ҳисобланади, шунинг учун ўзи қийматга эга бўлган 
ҳақиқий пуллар (кумуш, олтин) бошқа барча товарлар қийматининг ўлчови 

---

23 
бўлиши мумкин. Бунда товарлар қийматининг пуллар воситасида ўчаниши 
идеал тарзда юз беради, яъни товар эгасида нақд пулларнинг бўлиши шарт 
эмас. 
Шундай қилиб, пуллар қиймат ўлчовидан иборат бўлади. Жамият пул 
бирлигидан турли хил неъматлар ва ресурсларнинг нисбий қийматларини 
солиштириш учун масштаб сифатида фойдаланишни қулай деб 
ҳисоблайди. Масофани метрлар ва километрларда ёки вазнни граммлар ва 
килограммларда ўлчаганига ўхшатиб неъматлар ва хизматларнинг қиймати 
ҳам пул ифодасида солиштирилади. Бу шубҳасиз афзалликларга эга. Пул 
тизими туфайли ҳар бир маҳсулотнинг нархини уни алмаштириш мумкин 
бўладиган бошқа ҳамма маҳсулотлар орқали ифодалашга зарурат 
қолмайди. Пулларнинг умумий эквивалент сифатида фойдаланилиши 
шуни англатадики, ҳар қандай товарнинг нархини фақат пул бирлиги 
орқали ифодалаш етарли бўлади. Пулларнинг шу тарзда ишлатилиши 
битим қатнашчиларига ҳар хил товарлар ва ресурсларнинг нисбий 
қимматини осонлик билан солиштириш имконини беради.
Ҳозирги дунёда турли неъматларнинг қиммати бир хилдаги пул 
бирликларида – бир-бирига енгиллик билан ўтказиладиган (конвертация 
қилинадиган) долларлар ва шу кабиларда ифодаланади. Товарнинг 
пулларда ифодаланган қиймати 
нарх
дейилади. 
Нарх товарларни ишлаб чиқариш ва сотиш учун зарур ижтимоий 
меҳнат харажатлари билан белгиланади. Товарларнинг нархи ва уларнинг 
ҳаракати негизида