Raqobatning kengaytirilgan konsepsiyasi

P=f (Q)

Bu erda: P- bozor narxi – bu bog‘liq o‘zgaruvchi, Q esa taklif etilayotgan miqdor, bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchi. Bunda firma o‘z holatini yaxshilash maqsadida etkazib berish yoki ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirishi kerak bo‘ladi. Qisqa muddatli rivojlanishda firma uchun raqobatchilarning ishlab chiqarish hajmini va yangi raqobatchilarning kelishini kuzatib borish muhimdir, chunki bu baholar dinamikasin oldindan ko‘ra bilish imkonini beradi. Uzoq muddatli o‘sishda firmaning manfaati o‘z tovarlarining o‘rnini o‘sish darajasini kamaytirish maqsadida ularni differensiasiyalash yoki xaridorlar uchun o‘tish xarajatlarini yaratish orqali sof raqobatning namoyonligidan xalos bo‘lishdan iborat. Marka imidjini mustahkamlash siyosati bilan birga amalga oshiriladigan sifatni jiddiy nazorat qilish orqali shunday natijaga erishish mumkin. Bu strategiyaga bir qator oziq-ovqat mahsulotlarini eksport qiluvchi mamlakatlar amal qiladi, shu bilan o‘z mahsulotlariga bo‘lgan talab va narxni saqlab qolishga harakat qiladi: masalan, kolumbiya kofesi, ispaniya apelsinlari, Janubiy Afrika mevalari bu o‘rinda differensiatsiyaga intilish to‘g‘risida gap ketmoqda.
Oligopoliya - raqobatchilar soni kam yoki bozorda bir necha firmalar o‘zaro kuchli bog‘liqlikni yaratib hukmronlik qilish holatidir. Bunday bozorda har bir firma amal qilayotgan kuchlar bilan yaxshi tanish va istalgan raqobatchining qiyofasini qolgan firmalar his etadi. Strategik qiyofaning natijasi unga raqobatchilar ta’sir ko‘rsatishiga bog‘liq. Raqobatchilar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ularning tovarlari qanchalik kam differensiyalangan bo‘lsa, shunchalik kuchlidir. Oligopoliya vaziyati ko‘proq tovarlar bozorida etilish darajasida uchraydi, bunda birlamchi talab kengaytirilib bo‘lmaydigan hisoblanadi.
Narxlar “urushi” mexanizmi. Differensiallanmagan oligopoliyada hamma tovarlar asosiy deb qabul qilinadi va xaridor tanlovi asosan narx va ko‘rsatiladigan xizmatlarga asoslanadi. Agar lider-firma tartib o‘rnatish kuchiga ega bo‘lmasa va bozorni qat’iy narx o‘rnatishga majbur qilsa, bunday shartlar narx bo‘yicha keskin raqobatga yo‘l ochib beradi. Agar narx bo‘yicha raqobat yuzaga kelsa, ayniqsa global talab kengaymaydigan bo‘lsa, hamma raqobatchilarning rentabelligi yomonlashadi. Narxlar urushi ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:

• 
  bitta firmani oldindan narxlarini pasaytirishi ko‘p sonli xaridorlarni jalb etadi va bozor ulushining qayta taqsimlanishiga olib keladi;
  
• 
  shu firmaga tegishli bozor ulushi ortadi va uning ulushi pasayganligini raqobatchilar darhol his qiladilar va ular ham bunday qayta taqsimlashga qarshi narxlarni pasaytiradilar;
  
• 
  tovar bozorida global talab kengaymasligi sababli, narxlarning pasayishi bozor umumiy hajmining o‘sishiga olib kelmaydi.
  

Oligopoliya bilan kengaymaydigan bozorda raqobat xulq-atvor muhim ahamiyatga ega. Raqobat xulq-atvor tushunchasi ostida firma qaror qabul qilish jarayonida o‘z raqobatchilariga nisbatan egallaydigan vaziyat tushuniladi. Ularni besh atvor bo‘yicha guruhlash mumkin:

• 
  mustaqil atvor;
  
• 
  kooperativ atvor;
  
• 
  moslashuvchanlik atvori;
  
• 
  ilgarilovchi atvor; - agressiv atvor.