Raqobat va monopoliya. Reja

Sof monopoliya sharoitida tarmoqqa kirish uchun to`siqlarning asosiy turlari.

Davlatning narx siyosati- bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida narxlarni erkinlashtirish va milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi.

• 
  Narxlarni birdaniga tarzda qo`yib yuborish ;
  
• 
  Narlar o`sishini sun`iy ravishda ta`xtatib qo`yish;
  
• 
  Narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilishni ma`lum darajada saqlab qolish;
  
• 
  Narxlarni asta – sekinlik bilan va bosqichma- bosqich erkinlashtirish.
  

Xulosa

Monopoliya holati firmalarga juda qo`l keladi. Chunki xaridorlarga qaram bo`lish, ularning didiga qarab ish tutish zaruratidan holi bo`linib, ularning talabiga zid ish ko`rish imkoni tug`iladi. Agarda xaridorlar majburiy qo`yilgan baholardan norozi bo`lsalar, monopolchi ishlab chiqarishni qisqartirib, savdoga chiqadigan tovar (xizmat)larni kamaytirishi mumkin. Bunda xaridorlarning mavjud yuqori bahoni tan olishdan boshqa iloji qolmaydi, albatta. Buning xaridorlarga qanday ta`sir etishi, kam xarajatli oilalarning ahvoli og`irlashuvi bilan monopoliyaning ishi bo`lmaydi. Monopolchilarni faqat bir narsa: yuqori foyda va katta daromad qiziqtiradi.

Monopolcha bozorni boshqarishning turlicha foyda olish usullari mavjud bo`lishiga qaramay, ularning hammasi jamiyat uchun katta iqtisodiy zarar keltirishini insoniyat o`z tarixida ko`rib o`tdi. Bu haqida keyinroq so`z yuritamiz. Hozir tabiiy monopoliya haqida so`z yuritaylik. Jamiyatning normal talabiga mos keladigan monopoliyalar ham bo`ladi. Bularni, albatta, iqtisodiyot siqib chiqarmaydi va jamiyat ta`qiqlashni istamaydi. Masalan, firma noyob tovarlar ishlab chiqarsa, bunda eng yangi texnologiyani qo`llab, foydadan xoli bo`lmagan holda past narxlarda sotish usulini qo`llab bozorni egallasa, buning yomon tomoni yo`q. Tabiiy usulda yuzaga kelgan monopoliya qonuniy bo`lib, uni yo`q qilish maqsadga muvofiq emas yoki iqtisodiy foy-dadan xoli emas.

Bunday monopoliyalar tabiiy boyliklardan foydalanish, transport, aloqa yoki kommunal xo`jalik tarmoqlarida bo`lishi mumkin. Masalan, juda noyob foydali qazilma uchun bitta shaxta etarli bo`lib, ikkinchi raqibning keragi yo`q. Shuningdek, aloqa shoxobchalari, gaz quvurlari kabilarni ko`rsatish mumkin.

Tabiiy monopoliya shunday holatni taqozo etadiki, bunda ob`ektiv kuchlar (tabiiy yoki texnik) sababli tovar ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatish bir firma qo`lida bo`lib, lekin bu jamiyat uchun foydali hisoblanadi. Buning oldini olib bo`lmaydi, hatto zaruriyati ham yo`q. Ammo narx-navo bu monopoliyalar uchun davlat tomonidan yoki mahalliy hokimiyat tomonidan belgilanish zaruriyati tug`iladi.